Pniarek brzozowy
 2 owocniki na pniu brzozy | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
pniarek brzozowy |
| Nazwa systematyczna | |
| Fomitopsis betulina (Bull.) B.K. Cui, M.L. Han & Y.C. Dai Fungal Diversity 80: 359 (2016) | |
Pniarek brzozowy (Fomitopsis betulina (Bull.) B.K. Cui, M.L. Han & Y.C. Dai) – gatunek grzybów z rodziny pniarkowatych (Fomitopsidaceae)[1].
Systematyka i nazewnictwo
[edytuj | edytuj kod]Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Formitopsis, Fomitopsidaceae, Polyporales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1788 r. Jean Baptiste Bulliard nadając mu nazwę Boletus betulinus. W 2016 r. został przeniesiony do rodzaju pniarek (Fomitopsis).
- Agarico-pulpa pseudoagaricon Paulet 1793
- Boletus betulinus Bull. 1788
- Boletus suberosus Batsch 1783
- Boletus suberosus Wulfen in Jacquin 1786
- Fomes betulinus (Bull.) Fr. 1890
- Piptoporus betulinus (Bull.) P. Karst. 1881
- Placodes betulinus (Bull.) Quél. 1888
- Polyporus betulinus (Bull.) Fr. 1815
- Ungularia betulina (Bull.) Lázaro Ibiza 1916
- Ungulina betulina (Bull.) Pat. 1900
- Piptoporus betulinus (Bull.) P. Karst. 1881
W 1999 r. Władysław Wojewoda zaproponował nazwę białoporek brzozowy dla nazwy naukowej Piptoporus betulinus. Od 2016 r. nazwa ta była niespójna z nazwą naukową. W 2021 r. Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów zaproponowała nazwę pniarek brzozowy jako spójną z nazwą naukową[2]. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako huba brzozowa, żagiew brzozowa, porek brzozowy[3].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Owocnik jednoroczny o średnicy 10–30 cm, przyrośnięty bokiem do pnia i w miejscu przyrośnięcia zwężony. Na górnej stronie szarobiaławy do brązowawego, pokryty matową, pękającą i złuszczającą się skórką[4]. Kształt półkulisty lub poduszeczkowaty[5].
Mają długość 1,5–5 (wyjątkowo do 8) mm, u młodych okazów są białe, u starszych słomkowożółte. Pory okrągłe[5]. Rurki dojrzałych owocników łatwo można oddzielić od miąższu kapelusza[4]. Smak cierpki, lekko gorzkawy[6].
Biały, na przekroju jednolicie zwarty, niewłóknisty, łykowaty. Po wyschnięciu staje się korkowaty[4].
Biały, nieamyloidalny. Zarodniki cylindryczne i przecinkowate z ostro zakończoną podstawą, o rozmiarach 5–7 × 1,5-2 µm. Mają gładką powierzchnię i zazwyczaj 2 gutule wewnątrz[7].
Występowanie i siedlisko
[edytuj | edytuj kod]Występuje na całej półkuli północnej[8]. W Polsce wszędzie pospolity[9].
Młode owocniki rosną od sierpnia do października, obumarłe już okazy można spotkać przez cały rok. Wyrasta wyłącznie na brzozach, dzięki czemu jest łatwo rozróżnialny od innych gatunków. Spotkać go można w lasach, parkach, przy drogach[5]. W lesie rośnie na brzozach często na dużej wysokości. Można go spotkać także poza lasem na drewnie użytkowym, np. na wykonanych z brzozy słupkach, płotach itp. Czasami na jego owocnikach pasożytuje grzyb Hypocrea pulvinata[7].
Znaczenie
[edytuj | edytuj kod]- Grzyb niejadalny, pasożyt, lub saprotrof, rosnący zarówno na żywych, jak i martwych pniach i gałęziach brzozy. Powoduje brunatną zgniliznę drewna[10]. Drzewo rozłożone przez niego rozpada się w końcu na proszek[7]. Zakażenie żywego drzewa następuje głównie przez rany, często jednak przez wiele lat po zakażeniu grzyb nie rozwija się, gdyż jego wzrost hamują mechanizmy obronne drzewa. Drzemie jednak w drzewie i zaczyna się rozwijać, gdy drzewo zostanie osłabione, np. przez suszę, zacienienie przez inne drzewa, itp., lub ścięte[11].
- Grzyb leczniczy. W medycynie ludowej był dawniej używany do tamowania krwawień. Znaleziono go przy szczątkach człowieka lodu z ok. 3300 roku p.n.e[6]. Znajdujące się w nim związki chemiczne wykazują trujące działanie na włosogłówkę (pasożyt układu pokarmowego, również człowieka)[12]. Zawiera kwasy polyporenowe i kwas betulinowy wykazujące działanie bakteriobójcze[13]. W badaniach naukowych potwierdzono, że wyciąg z owocników porka brzozowego wykazuje działanie antynowotworowe – hamuje wzrost komórek nowotworowych[14].
- Związane z nim jest wiele gatunków zwierząt, dla których jest źródłem pokarmu, siedliskiem życia, miejscem rozmnażania, itp. W szeroko zakrojonych badaniach naukowych we wschodniej Kanadzie stwierdzono, że związane z tym gatunkiem jest 257 gatunków stawonogów, w tym 172 owadów i 59 roztoczy[15].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Species Fungorum – Species synonymy [online], www.speciesfungorum.org [dostęp 2018-08-25].
- ↑ Rekomendacja nr 1/2021 Komisji ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego [online], Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów, 20 lutego 2021.
- ↑ Władysław Wojewoda, Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c Ewald Gerhardt: Grzyby – wielki ilustrowany przewodnik. Warszawa: Bauer-Weltbild Media, 2006, s. 510. ISBN 83-7404-513-2.
- ↑ a b c Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda: Grzyby i ich oznaczanie. Warszawa: PWRiL, 1985. ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ a b Andreas Gminder: Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. 2008. ISBN 978-83-258-0588-3.
- ↑ a b c Piotr Łakomy, Hanna Kwaśna: Atlas hub. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2008. ISBN 978-83-7073-650-7.
- ↑ Discover Life Maps [online] [dostęp 2016-01-10].
- ↑ Marek Snowarski: Grzyby. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-776-4.
- ↑ Till R. Lohmeyer, Ute Kũnkele: Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie. Warszawa: 2006. ISBN 978-1-40547-937-0.
- ↑ Adams, T J H (1982). Piptoporus betulinus: Some aspects of population biology. (PhD thesis): Exeter University
- ↑ Simon Singh; Edzard Ernst (2009). Trick Or Treatment: The Undeniable Facts About Alternative Medicine. W. W. Norton. pp. 193–. ISBN 978-0-393-33778-5
- ↑ Andrzej Szczepkowski. Grzyby nadrzewne w innym świetle – użytkowanie owocników. Studia i Materiały CEPL w Rogowie. R. 14. Zeszyt 32 / 3 / 2012
- ↑ Ekstrakt z porka brzozowego (Piptoporus betulinus Bull. Fr.) jako inhibitor wzrostu ludzkich komórek nowotworowych [online] [dostęp 2012-12-16].
- ↑ Quentin Wheeler; Meredith Blackwell (1984). Fungus-Insect Relationships: Perspectives in Ecology and Evolution. Columbia University Press. p. 147. ISBN 978-0-231-05695-3