Świerzawa
51°00′53″N 15°53′34″E/51,014722 15,892778
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Ratusz w Świerzawie | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Data założenia |
1268 | ||||
| Prawa miejskie |
1295-1945 | ||||
| Burmistrz |
Paweł Kisowski | ||||
| Powierzchnia |
1,76 km² | ||||
| Populacja (01.01.2023) • liczba ludności • gęstość |
|||||
| Strefa numeracyjna |
75 | ||||
| Kod pocztowy |
59-540 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
DZL | ||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu złotoryjskiego  | |||||
Położenie na mapie gminy Świerzawa  | |||||
| 51°00′53″N 15°53′34″E/51,014722 15,892778
| |||||
| TERC (TERYT) |
0226044 | ||||
| SIMC |
0936486 | ||||
Urząd miejski pl. Wolności 6059-540 Świerzawa | |||||
| Strona internetowa | |||||
Świerzawa (do 1945 niem. Schönau an der Katzbach[2], hist. pol. Szunów[3][4]) – miasto w województwie dolnośląskim, w powiecie złotoryjskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Świerzawa. Leży w dolinie Kaczawy, w centralnej części Pogórza Kaczawskiego.
Według danych GUS z 1 stycznia 2023 r. liczyło 2032 mieszkańców[1] (833. miejsce w kraju), natomiast gęstość zaludnienia wynosiła 1154,5 osób/1 km² (18. miejsce w województwie dolnośląskim).
Położone 18 km na północny wschód od Jeleniej Góry. Lokalny ośrodek handlowo-usługowy i wypoczynkowy. Przez miasto przebiega nieczynna linia kolejowa Legnica – Złotoryja – Marciszów – Kamienna Góra – Lubawka.
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Schenow[5][6]. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Schoenovia[7].
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego wydany w latach 1880–1902 podaje dwie nazwy miejscowości niemiecką: Schoenau oraz polską historyczną Szunów[3]. Również po 1945 roku początkowo używano nazw Szunów albo Sieńsk[8], do momentu nadania obecnej nazwy.
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Świerzawa jest historycznym miasteczkiem położonym w południowej części województwa dolnośląskiego w powiecie złotoryjskim nad Kaczawą. Położenie miasta na Pogórzu Kaczawskim, w niewielkiej odległości na północ od Gór Kaczawskich stwarza możliwość rozwoju turystyki.
Miasto leży przy drodze wojewódzkiej i w niedalekiej odległości od głównych tras:
- Droga wojewódzka nr 328 (Kamienna Góra – Złotoryja – Chojnów – Chocianów – Przemków – Nowe Miasteczko)
- Droga wojewódzka nr 365 (Jelenia Góra – Jawor) trasa ta przebiega w niewielkiej odległości od miasta przez Starą Kraśnicę.
- Droga krajowa nr 3 (Świnoujście – Szczecin – Gorzów Wielkopolski – Zielona Góra – Legnica – Jelenia Góra) trasa ta przebiega w odległości 17 km od Świerzawy
- Autostrada A4 (Korczowa – Jędrzychowice) autostradę od Świerzawy dzielą tylko 32 km.
W Świerzawie do niedawna czynna była stacja kolejowa. Obecnie ruch na trasie kolejowej Legnica – Złotoryja – Kamienna Góra biegnącej przez miasto został wstrzymany.
Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 1,76 km²[9].
Świerzawa historycznie leży na Dolnym Śląsku. W latach 1946–1975 administracyjnie należała do województwa wrocławskiego, a od 1975 do 1998 do województwa jeleniogórskiego.
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Świerzawa swą historią sięga roku 1195, kiedy to na miejscu dzisiejszego miasta Bolesław I Wysoki wybudował drewniany kościółek. Według legendy niemiecka nazwa Schönau pochodzi od wypowiedzi Agnieszki Habsburżanki, żony Bolka II Małego, która w drodze z Jawora do Złotoryi zatrzymała się w tym miejscu i rzekła "Hier will ich ein Haus haben auf der schönen Aue ("Chcę mieć dom na tej pięknej łące"). Pierwsza pisemna wzmianka o miejscowości pochodzi z roku 1268, po śmierci Bolesława II Rogatki w 1278 należała do księstwa lwóweckiego. Od 1286 polegała księstwu świdnicko-jaworskiemu, prawa miejskie nadał jej książę świdnicki Bolko I Surowy w 1296 roku. Świerzawa początkowo podlegała pod jurysdykcję Złotoryi, w 1321 została sprzedana przez Henryka jaworskiego rodowi Zedlitzów, w 1543 stała się samodzielnym miastem. Rozwijała się szybko i dynamicznie, gdyż leżała na głównym szlaku handlowym z Kamiennej Góry do Złotoryi[10].
Miasto wielokrotnie nawiedzały epidemie, pożary i wojny, miasto było celem ataków ponieważ nie posiadało murów miejskich. Największe zniszczenia przyniosła wojna trzydziestoletnia, podczas której, w wyniku pożaru, spaleniu uległa większa część zabudowy. Po tym incydencie nastąpiło wyraźne spowolnienie rozwoju i rozbudowy miasta. W latach 1818–1932 Świerzawa wspólnie z Bolkowem była siedzibą powiatu. W czasie I i II wojny światowej miasto nie doznało zniszczeń.
W 1945 r. miasto zostało włączone w granice Polski. Jego dotychczasową ludność wysiedlono do Niemiec. W 1973 zniesiono prawa miejskie Świerzawy, degradując ją do rangi wsi. Prawa te zostały przywrócone w 1984 roku.
30 września 2022 roku patronem Szkoły Podstawowej w Świerzawie został lekarz, pedagog, pisarz, publicysta i działacz społeczny – Janusz Korczak[11].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]
Świerzawa nie odniosła znaczących strat w zabudowie podczas II wojny światowej.
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[12]:
- ośrodek historyczny miasta, rynek otaczają XIX-wieczne kamieniczki, w tym budynek dawnej apteki z 1690 r.
- kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, z II poł. XIV w, mieszczący się w centralnej części miasta. Powstawał etapami – w 1381 r. wzniesiono część dzisiejszego prezbiterium, w I poł. XV w. powstał korpus kościoła. Odbudowany po pożarze w 1487 r., przebudowany na początku XVI i w XIX w[13]. Od samego początku był to kościół parafialny i taką też funkcję pełni do dzisiaj. Zewnętrzne ściany świątyni zdobią XVII-wieczne renesansowe płyty nagrobne. Wewnątrz kościoła m.in. XVIII-wieczny ołtarz i XVIII-wieczne figurki świętych. Ozdobne portale zdobiące wejścia do kościoła wykonane są w stylu późnogotyckim.
- Kościół św. Józefa Opiekuna, w ścisłym centrum, przy pl. Wolności. Kościół wzniesiony przez ewangelików latach 1747–1748, odbudowany po pożarze w 1762 r., wieża powstała w 1845 r., został gruntownie przebudowany w latach 1876–1878[13]. Od początku do zakończenia wojny służył wiernym z gminy ewangelickiej, obecnie (od 1999) jest kościołem filialnym świerzawskiej parafii.
- Kościół św. Jana i Katarzyny, romański. Kościół wzniesiony w połowie XIII w (w źródłach pisanych pierwszy raz o kościele informowano w 1268 r.). poza obrębem miasta na miejscu swego drewnianego poprzednika (wzmiankowanego już w 1195 r.). Zbudowany z kamienia łamanego (z piaskowcowymi narożnikami, portalami i obrzeżami okiennymi). Pierwotnie był budowlą bez wieży, jednonawową z prezbiterium i wyodrębnionym łukiem tęczowym. Prezbiterium zabudowane jest od wschodu (kościół jest orientowany) apsydą. Do północnej ściany przylega dobudowana po połowie XIII w. zakrystia. Wieża górująca nad świątynią została dobudowana w 1507 r., po zniszczeniach wywołanych pożarem w XV w. Nieco później kościół zyskał przybudówkę na ścianie południowej. Po zniszczeniach przebudowano również w ścianie południowej dwa okna. Prezbiterium przykrywa sklepienie krzyżowo-żebrowe, nawę - drewniany strop podparty dwiema kolumnami z drewna jodłowego[14].
- cmentarz przykościelny; 5 maja 2015 umieszczono na nim tekst po polsku i niemiecku o treści "Pokój Boży niech będzie z Nami wszystkimi - Uczcijmy pamięć zmarłych, których groby już nie istnieją. Oni stworzyli dobra, które nas otaczają. Byli i obecni mieszkańcy Świerzawy"[15]
- ogrodzenie z budynkiem bramnym, z XVI w.
- dawna plebania, ul. Jeleniogórska 6, z ok. 1800 r.
- zamek, nie istnieje, z XVII w.
- park miejski, powstały po 1920 r.
- ratusz, Świerzawski magistrat pochodzi z 1810 roku i od początku służy tym samym celom. Powstał w miejscu poprzedniego ratusza który stał w tym miejscu. Ratusz wieńczy czworoboczna wieża zakończona hełmem, a samą wieże zdobi czterotarczowy zegar. Ozdobą ratusza jest płaskorzeźba przedstawiająca herb miasta czyli otwartą dłoń. Wewnątrz na uwagę zasługuje zabytkowa waga miejska zamieszczona na suficie w dolnym korytarzu. Świerzawski ratusz mieści się w centrum miasta na pl. Wolności. Budynek obecnie zajmuje Urząd Miasta i Gminy Świerzawa
- domy, pl. Wolności 2, 23 (d. Rynek), z 1767 r., XVIII i XIX w.
- most, ul. Zielona – Kościuszki, z XVI w.
inne zabytki techniki:
- wał przeciwpowodziowy wzdłuż rzeki Kamiennik pochodzący z XX wieku jest ciekawym rozwiązaniem inżynierii
- most kamienny, XVIII-wieczny, znajduje się nieco dalej.
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]Świerzawa jest głównie ośrodkiem usługowo-handlowym dla rolniczej okolicy. W mieście nie ma większych zakładów przemysłowych. Istnieje tutaj urząd pocztowy, punkty handlowe, usługowe, kilka serwisów, bar, stacja benzynowa, posterunek policji, biblioteka i dwie szkoły.
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Piramida wieku mieszkańców Świerzawy w 2014 roku[16].
Ludzie związani ze Świerzawą
[edytuj | edytuj kod]
Turystyka
[edytuj | edytuj kod]Świerzawa leży w ciekawym turystycznie regionie na Pogórzu Kaczawskim i w pobliżu Gór Kaczawskich. Zabytki architektoniczne poświadczają jej długoletnią historię. Wszelkich informacji o historii, kulturze i zabytkach miasta oraz o bazie noclegowo-gastronomicznej udziela Centrum Kultury i Turystyki w Świerzawie przy ul. Jeleniogórskiej.
Sport
[edytuj | edytuj kod]W mieście działa klub piłkarski "Pogoń Świerzawa" założony w 1946 roku[17]. Największy sukces klubu to gra w III lidze w sezonie 1995/96.
Wspólnoty wyznaniowe
[edytuj | edytuj kod]- Kościół rzymskokatolicki:
- Kościół Zielonoświątkowy:
- Zbór „Brama Nadziei”[18]
- Świadkowie Jehowy:
- zbór, Sala Królestwa[19]
Współpraca międzynarodowa
[edytuj | edytuj kod]Miasta i gminy partnerskie[20]:
Obercunnersdorf (Niemcy)
Malá Skála (Czechy)
Chocz (Polska)- Wiązów (Polska)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku [online], stat.gov.pl [dostęp 2023-08-15] (pol.).
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
- ↑ a b Szunów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 79.
- ↑ Zabytki w Starej Kraśnicy
- ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis. dokumentyslaska.pl. [dostęp 2012-10-24].
- ↑ H. Markgraf, J. W. Schulte, Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis, Breslau 1889.
- ↑ Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 180. ISBN 978-83-910595-2-4.
- ↑ Spis stacyj i przystanków Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych we Wrocławiu, Wrocław 1945, s. 20
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2013-07-26. ISSN 1505-5507.
- ↑ Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas, Dolny Śląsk - przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1977, s. 393.
- ↑ PL: Szkoła ma zacnego patrona (FOTO). E-Legnickie, 2022-09-30. [dostęp 2022-11-05]. (pol.).
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 265,266. [dostęp 2012-11-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
- ↑ a b Świerzawa, Wniebowzięcia NMP – Diecezja Legnicka [online] [dostęp 2019-10-06] (pol.).
- ↑ Urząd Miejski w Świerzawie: Kościół św. Jana i św. Katarzyny [online], swierzawa.pl [dostęp 2019-10-06] [zarchiwizowane z adresu 2017-06-30].
- ↑ Krzysztof Tęcza: Miłośnicy zabytków w Muchowie. Co widzieli?. Jelonka.com, 2016-06-02. [dostęp 2020-07-19].
- ↑ Świerzawa w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-06], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Informacje o Klubie - Pogoń Świerzawa [online], pogonswierzawa.futbolowo.pl [dostęp 2020-07-09].
- ↑ Strona Kościoła Zielonoświątkowego w RP – Baza adresowa zborów. [dostęp 2015-12-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-22)].
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2014-06-05].
- ↑ Urząd Miejski w Świerzawie: Współpraca partnerska [online], bip.swierzawa.pl [dostęp 2021-09-19].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Z. Mosoń, Perły Świerzawy, UMiG Świerzawa, 2006
- C. Skała, Sudety, Pascal 2006
- Słownik geografii turystycznej Sudetów, tom 7 Pogórze Kaczawskie, red. Marek Staffa, Wydawnictwo I-BiS, Wrocław 2002, ISBN 83-85773-47-9
- Góry i Pogórze Kaczawskie. Skala 1:40.000. Jelenia Góra: Wydawnictwo Turystyczne Plan, 2004. wyd. II. ISBN 83-88049-02-X.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Miasto i gmina Świerzawa. swierzawa.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-05-07)].
- Gmina Świerzawa na stronie powiatu złotoryjskiego. powiat-zlotoryja.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
- Góry i Pogórze Kaczawskie - Kraina Wygasłych Wulkanów
| Miasto | |
|---|---|
| Wsie | |
| Integralne części wsi |
|
