Алутички јазик
| Алутички јазик | |
|---|---|
| Тихоокеанско заливски јупички јазик | |
| Застапен во | Соединетите Држави |
| Подрачје | крајбрежна Алјаска (Полуостровот Алјаска до Заливот Принц Вилијам) |
| Народ | Алутиијци (3,500 во 2010 година) |
| Говорници | 200 (2010 година)[1] |
| Јазично семејство | ескимско-алеутски јазици
|
| Писмо | латиница |
| Статус | |
| Службен во | Алјаска[2] |
| Јазични кодови | |
| ISO 639-3 | ems |
Алутичкиот јазик (исто така наречен Сугпиак,[3] Сугцестун,[4] Сук, Супик, Тихоокеанскозаливско јупички, Заливско јупички, конијаг-чугачки) е блиско сроден на јазик со средноалјаскиот јупички јазик кој е зборуван во западна и југозападна Алјаска, но се смета за посебен јазик. Има два главни дијалекти:
- Кониаг алутички: говорен на горниот дел на полуостровот Алјаска и на островот Кодијак ; говорен е и на островот Афогнак пред да биде напуштен од населението во пресрет на Земјотресот на Велики петок во 1964 година .
- Чугачки алутички: говорен на полуостровот Кенаи и во Принц Вилијамовиот Залив .
Етнонимите на сугпиак-алутичкиот се дилема.[5] „алеутски“, „алутички“, „сугпијак“, „руски“, „тихоокеанско ескимски“, „унегкумит“ и „чугачко ескимски“ се меѓу термините што се користат за идентификување на оваа група на домородци кои живеат на Долниот Кенаи Полуостров Алјаска.
Околу 400 од алутичкото население, од вкупно 3,000, лица сè уште го зборуваат алутичкиот јазик. Алутичките заедници во моментов се во процес на ревитализација на нивниот јазик. Во 2010 година средното училиште во Кодијак одговорило на барањата на учениците и се согласило да го предава алутичкиот јазик. На кодијачкиот дијалект го зборувале само околу 50 лица, сите постари, а дијалектот имал опасност да се изгуби во целост.[6] Почнувајќи од 2014 година, Универзитето Алјаска Тихи Океан во Енкориџ нуди часови со помош на т.н. техника „Каде се вашите клучеви?“[7]
Фонологија
[уреди | уреди извор]Согласки
[уреди | уреди извор]| Уснена | Венечна | Преднонеп. | Заднонепчена | Ресична | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| обичен | лабија. | обичен | лабија. | |||||
| Избувна | p | t | k | кʷ | q | |||
| Слеана | t͡ʃ | |||||||
| Струјна | безгласна | f | s | x | xʷ | χ | (χʷ) | |
| гласна | ɣ | ɣʷ | ʁ | ʁʷ | ||||
| странична | ɬ | |||||||
| Приближна | l | ј | (w) | |||||
| Носна | безгласна | m̥ | n̥ | ŋ̊ | ||||
| гласна | m | n | ŋ | |||||
Согласките може да биде двојни и да имаат геминирани звуци (на пример, к.к.; [kː]). A / χʷ / звукот понекогаш се случува, и се пишувани како ур, или се јавува како звукот на слоговен завршеток rw; /ʁʷ/, и се јавува како алофон на / ʁʷ / по согласки како / q /. [w] е алофон на / ɣʷ /, кога е во слог-финале и на друго место. Повеќе согласки / ~ ~ r, lʲ, rʲ / може да се најдат само во позајмени зборови.
Самогласки
[уреди | уреди извор]| Предна | Средна | Задна | |
|---|---|---|---|
| Затворена | и | у | |
| Средна | ə | ||
| Отворена | ä |
Сите самогласки, освен за / ə /, се сметаат како цели самогласки, се одликуваат со самогласна должина. / ə / не се издолжува, ниту се појавува во самогласни збирови, но може да има тенденција да се отгласи како / ə̥ / до другите согласки.[8]
Зборовна споредба
[уреди | уреди извор]Споредба на бројни изрази во двата дијалекти:
| Кониаг алутички[9] | Чугачко Алутички | значење |
| алрингук / алрилук | ал'ингук (Ченега) алрингук (Нанвалек, Порт Греам) |
1 |
| мал'ук | ател'ек (Ченега) малрук / мал'ук ( Нанвалек, Порт Греам ) |
2 |
| пингајун | пинга'ан (Ченега) пингајун ( Нанвалек, Порт Греам ) |
3 |
| стааман | стааман (Ченега , Нанвалек, Порт Греам ) | 4 |
| талиман | талиман (Ченега, Нанвалек, Порт Греам) | 5 |
| аруилген | аруинлен (Ченега) аруилген (Нанвалек, Порт Греам) |
6 |
| малрунгин | макуунгуин (Ченега) малруунгин (Нанвалек, Порт Греам) |
7 |
| инглулген | инглулен (Ченега, Нанваллек, Порт Греам) | 8 |
| кулнгујан | кулнгуан (Ченега, Нанвалек, Порт Греам) | 9 |
| кулен | кулен (Ченега, Нанвалек, Порт Греам) | 10 |
Споредбата на месечните имиња во двата дијалекти:
| Кониаг алутички[9] | Чугачко алутички | значење |
| Куклирпаак Иралук | . | Јануари |
| Наникаак Иралук | Ја'алунгиа'ак | Февруари |
| Каигнаскак Иралук | Ја'алулраак | Март |
| Укна'исурт'скаак Иралук | Сакулегцик | Април |
| Никлит Иралуат | Маниит Ја'алуа | Мај |
| Наут'стаат Иралуат | Икалугцик | Јуни |
| . | . | Јули |
| Алаганат Иралуат | Уксуам Ја'алуа | Август |
| Какиијат Иралуат | Алусастуам Ја'алуа | Септември |
| Какеглум Иралуа | . | Октомври |
| Куауим Иралуа | Капкаанам Ја'алуа | Ноември |
| Каним Иралуа | . | Декември |
Наводи
[уреди | уреди извор]- ↑ Alutiiq (19. изд.), Ethnologue, 2016
- ↑ https://www.npr.org/sections/thetwo-way/2014/04/21/305688602/alaska-oks-bill-making-native-languages-official
- ↑ „List of Alutiiq (Sugpiaq) language resources“. Архивирано од изворникот на 2019-09-12. Посетено на 2020-03-06.
- ↑ Language in the USA, Cambridge University Press, 1981
- ↑ Medeia Csoba DeHass, What is in a Name?: The Predicament of Ethnonyms in the Sugpiaq-Alutiiq Region of Alaska. Arctic Anthropology. јануари 2012 49:3-17 (= "Aleut," "Alutiiq," "Sugpiaq," "Russian," "Pacific Eskimo," "Unegkuhmiut," and "Chugach Eskimo" are all different names that have been used to identify the group of Native people living on the Lower Kenai Peninsula of Alaska.)
- ↑ Kodiak High School Adding Alutiiq Language Class Jacob Resnick Архивирано на 5 мај 2021 г.KMXT (FM)/Alaska Public Radio Network 17 декември 2010
- ↑ Friedman, Sam (23 февруари 2014). „They're speaking Alutiiq in Anchorage“. Washington Times / AP. Посетено на 5 март 2020.
- ↑ Leer, Jeff (1985). Prosody in Alutiiq. Yupik Eskimo Prosodic Systems: Descriptive and Comparative Studies: Alaska Native Language Center.
- ↑ 9,0 9,1 „Alutiiq Museum: Alutiiq Word of the Week Archives“. Архивирано од изворникот на 28 јули 2007. Посетено на 5 март 2020.
Дополнителна литература
[уреди | уреди извор]- Џон Е. Смелсер, Речник на алутички именки, 2010 година
Надворешни врски
[уреди | уреди извор]- alutiiqmuseum.org Alutiiq Word of the Week
- alutiiqlanguage.org Learn the Alutiiq Language
- uaf.edu Alaska Native Languages - Alutiiq
- asna.ca Alutiiq Orthodox language texts Архивирано на 4 септември 2010 г.
| |||||||||||||||||||||||
