Эчтәлеккә күчү

Артхашастра

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Артхашастра latin yazuında])
Артхашастра
Автор Çanakya
Әсәр яки аның атамасы теле санскрит теле
Авторлык хокуклары статусы 🅮[d]

Артхашастра (Санскрит телендә:अर्थशास्त्र, IAST3:Arthaśāstra) - ул дәүләт төзелеше, икътисади сәясәт һәм хәрби стратегия буенча борынгы Һиндстан Санскрит трактаты.[1][2] [3] Каутилья шулай ук Вишнугупта һәм Чанакьяны идентификацияләгән, ул традицион рәвештә текст авторы дип ышаныла.[4][5] Икенчесе Такшашилада галим булган, Чандрагупта Маурьяның остазы һәм сакчысы.[6] Кайбер галимнәр ышануы буенча ул шул ук шәхес булган,[7] шул ук вакытта күп кешенең бу идентификация белән сораулары туган.[8][9] Текст гасырлар буена берничә авторның эше булырга мөмкин дип охшаган.[10] Безнең эрага кадәр 2-нче гасыр һәм безнең эраның 3-енче гасыр арасында тезелеп, киңәйтелеп һәм мөхәррирләнеп,[11] Артхашастраның 12-енче гасырда йогынтысы булган, шул вакытта ул юк булган. Ул 1905 елда Р. Шамасастри тарафыннан янә ачылган булган, ул аны 1909 елда нәшер иткән.[12] Беренче инглиз теленә тәрҗемәсе 1915 елда нәшер ителгән булган.[13] "Артхашастра" атамасын еш "сәясәт фәне" дип тәрҗемә итәләр,[14][15] әмма Артхашастра китабының диапазоны киңрәк.[16] Аңа хөкүмәт, закон, гражданлык һәм җинаять суды системалары, әхлак, икътисад, базарлар һәм сәүдә, министрларны күзәтү ысуллары, дипломатия, сугыш теорияләре, тынычлык табигате һәм патшаның вазыйфалары һәм үтәргә тиеш әйберләре.[17][18][19] Текстта Һинд дине фәлсәфәсе китерелгән,[20] анда авыл хуҗалыгы, минералогия, шахта эше һәм металлар, хайваннарны тоту, урманчылык һәм кыргый табигать турында борынгы икътисади һәм мәдәни детальләр бар.[21] Артхашастра җәмгыять байлыгы, җәмгыятьне бергә тота торган коллектив әхлак, төбәкләрдә ачлык, эпидемия һәм шундый табигать бәла-казалары, яки сугыш булганда патшага киңәш бирү, ул ирригация арыклары барлыкка китерергә яки төп стратегик корылмалар һәм шәһәрчекләр тирәли кальгалар төзергә һәм зыян күргәннәрне салымнардан арындырырга тиеш.[22] Текст шуннан соң булган башка Һинд дине текстларга йогынты ясаган, мәсьәлән, патша, хөкем сөрү һәм Манусмритида кертелгән хөкүмәт һәм закон процедуралары бүлеге.[23][24]

Кулъязмалар тарихы

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Текст колониаль чор галимнәр тарафыннан 1905 елда кулъязма табылганга кадәр, югалтылган дип фараз ителгән.[25] Пальма яфракларында язылган Санскрит телендә Артхашастра копиясе, Танжордан Тамил Брамин тарафыннан Бенжамин Льюис Райс җитәкләгән Майсор Шәрыкъ Китапханәсенә тәкъдим ителгән булган.[12] Текстны китапханәче Рудрапатнам Шамасастри Артхашастра дип идентификацияләгән. During 1905-1909 елларда Шамасастри инсталляцияләрдә Indian Antiquary һәм Mysore Review кебек журналларда текстны нәшер иткән.[25][26]

1923-1924 елларда, Һиндстан белгечләре Юлиус Җолли һәм Ричард Шмидт текстның яңа басмасын нәшер иткән, ул Бавария Дәүләт Китапханәсе Малаялам язмасы кулъязмасына нигезләнгән булган. 1950-енче елларда Артхашастраның төньяк Һиндстан юрамасы Дэванагари кулъязмасы формасында Гөҗаратта, Патанда Җәйничелек китапханәсендә табылган булган. Бу кулъязмага нигезләнгән яңа басма Муни Җина Виҗай тарафыннан 1959 елда нәшер ителгән булган. 1960 елда Р. П. Кангле текстның тәнкыйди юрамасын ирешүдә булган кулъязмаларга нигезләнеп нәшер иткән.[26] Шуннан соң текстның күпсанлы тәрҗемәләре һәм интерпретацияләре нәшер ителгән булган.[25] Текст безнең эрага кадәр беренче меңьеллыкта Санскрит телендә язылган, кодифицирланган, тыгыз һәм Инглиз теленең һәм Санскрит теленең грамматикасы һәм синтаксисы аерылып торганга күрә төрле ысулларда интепретацияләнергә мөмкин. [27] Ул Патрик Оливэлл тарафыннан—аның тәрҗемәсе 2013 елда Oxford University Press тарафыннан нәшер ителгән булган—"мин башкарган иң авыр тәрҗемә проекты" дип аталган булган, текстның өлешләре бер гасыр гыйльми өйрәнүдән соң һаман ачык түгел, һәм Каутилья әсәренең тәрҗемәсе һаман интрига булып тора һәм сәяси текст канәгатьләндерми торган була.[27]

Авторлык, язу датасы һәм структурасы

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Язманың авторлыгы һәм датасы мәгълүм түгел һәм сакланып калган кулъязмалар оригинал булып тормыйлар һәм тарихта модификацияләнгән, әмма мөгаен хәзерге формада безнең эрага кадәр 2-нче гасыр һәм безнең эраның 3-енче гасыр арасында тәмамланган булган. Оливелл раслаганча Артхашастраның сакланып калган манускриптлары кимендә өч катламны керткән юллама булып тора, алар бергә 15 китап, 150 бүлек һәм 180 темадан гыйбарәт. Китапның беренче бүлеге борынгы эчтәлек таблицасы, шул ук вакытта соңгы китапның соңгы бүлеге 73 шигырь эпилогы, ул барлык утыз ике “юкти” – дөрес уйлау ысуллары элементлары – текстны барлыкка китерү өчен кулланылганын күрсәтә.

Сугышны булдырмаска тырышыгыз

Берәү сугышта берәү җиңел ота алган кебек җиңел җиңелергә мөмкин.
Сугыш хасияте буенча алдан күренми торган.
Сугышка шулай ук акча күп китә. Сугышны булдырмагыз.
Сама, Дана, Бһеда, Данданы эшләп карагыз (дүрт стратегия).
Шуннан соң Садгунья (сугыш түгелнең алты формасы).
Оппонентны аңлагыз һәм аннан акыллырак булырга тырышыгыз.
Бернәрсә дә килеп чыкмаса, хәрби көч кулланыгыз.

—Arthashastra Books 2.10, 6-7, 10[28]

Трактатның билгеле структурасы булып бүлекләрнең күбесенчә прозада булуы, һәрберсе ахырына таба шигъри формага билге буларак күчә, бу күп Һинду Санскрит текстларында булган стиль, анда үзгәрүчән шигъри ысул яки язу стиле секция яки бүлек беткән дигәнне аңлаткан сигнал буларак синтаксис коды.[29] Барлык 150 бүлек шулай ук chapters of the text also end with a колофон белән бетә, ул китап шуныкы булган титул, шул китапта булган темалар (индекс кебек), китапта титулларның тулаем саны һәм текстта китаплар.[29] Ахыр чиктә Артхашастра текстында дәвам итеп 180 тема һәм ул яңа бүлек яки яңа тема башланганда янә башланмый.[29] Оливэлл буенча 15, 150 һәм 180 китапка, бүлеккә һәм темага бүленеш очраклы булмаган, чөнки төп Һинду текстларның борынгы авторлары билгеле саннарны яратканнар, мәсьәлән, Маһабһаратамда 18 Парва кебек. Иң зур китап булып икенчесе тора, анда 1285 җөмлә, иң кечкенәсе унберенчесе, 56 җөмлә белән. Бөтен китапта сәясәт, идарә итү, икътисад, баш рәсмиләрне һәм патшаны саклау, дошман дәүләтләр турында шпион мәгълүматы җыю, стратегик альянсларны формалаштыру, сугыш алып бару турында 5300 җөмлә бар, бу аның эчтәлеге таблицасын һәм соңгы эпилог стилендәге китапны кертеп. Оливэлл буенча 15, 150 һәм 180 китапка, бүлеккә һәм темага бүленеш очраклы булмаган, чөнки төп Һинду текстларның борынгы авторлары билгеле саннарны яратканнар, мәсьәлән, Маһабһаратамда 18 Парва кебек. Иң зур китап булып икенчесе тора, анда 1285 җөмлә, иң кечкенәсе унберенчесе, 56 җөмлә белән. Бөтен китапта сәясәт, идарә итү, икътисад, баш рәсмиләрне һәм патшаны саклау, дошман дәүләтләр турында шпион мәгълүматы җыю, стратегик альянсларны формалаштыру, сугыш алып бару турында 5300 җөмлә бар, бу аның эчтәлеге таблицасын һәм соңгы эпилог стилендәге китапны кертеп.

Авторлыгы

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Сакланып калган кулъязмаларның кайбер секцияләрендә анда гасырлар буена берничә авторларның эшләре кертелгән булуны фараз итәргә мөмкинчелекне бирә. Оливьелл раслаганча, Артхашастрада безнең эраның 300-нче елында яки иртәрәк “һичшиксез төзәтүләр, хаталар, өстәүләр һәм мөгаен хәттә алып ташлаулар” да булган. Авторның тексты өчен өч исем төрле тарихи чыганакларда кулланыла:

Каутилья яки Кауталья
Текст авторны "Каутилья" яки аның юрамасы "Кауталья" исеме буенча идентификацияли: ике төрле язылыш та кулъязмаларда, комментарийларда һәм башка борынгы текстларга сылтамаларда очрый; боларның кайсысы автор исеменең оригиналь язылышы билгеле түгел.[30] Бу шәхес мөгаен Артхашастраның оригиналь юрамасының авторы булган: бу юрама мөгаен иртәрәк язучылар эшендә нигезләнгән, бу Артхашастраның ачылу шигырендә тәкъдим ителә, анда әйтелгәнчә автор яңа трактатны язар өчен шулай аталган "Артхашастра"ларга мөрәҗәгать иткән.[31]
Висакхадаттаның Мудраракшасасы Каутильяны кутила-мати ("һәйләкәр акыллы") дип атый, ул "Каутилья" сүзе kutila-дан алынганына ишарә итә, бу the Sanskrit word for "һәйләкәр" өчен Санскрит сүзе. Шулай да, шундый килеп чыгыш грамматик мөмкин түгел һәм Вишхадатта аны гади ысулда каламбур өчен куллана.[32] "Каутилья" яки "Кауталья" сүзе готра (сызык) исеме булырга мөмкин һәм ул шул мәгънәдә соңрак әдәбиятта һәм язмаларда кулланыла.[30]
Вишнугупта
Текст ахырында шигырь авторны "Вишнугупта" (IAST:Viṣṇugupta) дип идентификацияли һәм Вишнугупта үзе текстны да аның комментарийны да “трактатларда комметаторлар тарафыннан күп шигырьләрне” искә алганнан соң тезгән дип раслаган.[33] Р.П.Кангле теориясе буенча Вишнугупта Чанакьяның (IAST:Cāṇakya) шәхси исеме аның готраның исеме булган. Башкалар, мәсьәлән, Томас Барроу һәм Патрик Оливелл күрсәткәнчә Чанакьяга карый торган иртә чыганакларның берсе дә"Вишнугупта" исеме юк. Бу галимнәр буенча "Вишнугупта" авторның шәхси исеме булырга мөмкин булган, аның готра исеме"Каутилья" булган: бу шәхес, шулай да, Чанакьядан башка булган. Тарихчы К С Оҗһа теориясе буенча Вишнугупта текстның соңгы юрамасының мөхәррире булган.[34]
Чанакья
Артхашастраның соңгы параграфында трактатның авторы булып илне Нанда патшаларыннан саклаган шәхес торган дип раслана, гәрчә анда төгәл итеп шәхес исеме күрсәтелми.[35] Маурья Империясенең премьер-министры Чанакья Нанда династиясен бәреп төшерүдә төп рольне уйнаган. Берничә соңрак текст Чанакьяны Каутилья яки Вишнугупта белән идентификацияли: Иртәрәк чыганаклар арасында, Мудрракаша өч исемне куллана торган бердәнбер булып тора - Каутилья, Вишнугупта һәм Чанакья – алар бер шәхескә карый. Башка иртә чыганакларда Чанакья исеме кулланыла (мәсьәлән, Панчатантра), Вишнугупта (мәсьәлән, Нитисара), Чанакья һәм Вишнугупта да (Дандин-ның Дашакумарачаритасында), яки Каутилья (мәсьәлән. Банабһаттаның Кадамбарисында).[32] Пураналар - (Вишну-пурана, Вайю пурана, һәм Матсья пурана) Маурья премьер-министрын тасвирлар өчен "Каутилья" исемен кулланган бердәнбер борынгы текстлар арасында (киңрәк кулланылган "Чанакья" урынына).
Р.П.Кангле кебек галимнәр теориясе буенча текстның авторы булып Маурья премьер-министры Чанакья булган.[36] Башкалар, мәсьәлән, Оливелл һәм Томас Траутманн раславынча бу шигырь соңрак өстәү һәм Чанакьяны Каутильяга идентификацияләү Гупта Империясе вакытында булган чагыштырмача соңрак үсеш булган. Траутманн күрсәтүенә иртәрәк чыганакларның берсендә дә Артхашастраның авторы дип Чанакья күрсәтелгән.[36] Оливелл Гупталарны Маурьялрның законлы варислары дип күрсәтеп карап, Гупталар шуның буенча эш иткән сәяси трактатның авторы Маурья премьер-министры белән идентификацияләнгән булган.[37]

Хронологиясе

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Оливелл раслаганча текстның борынгы катламы "Каутилья чыганаклары" безнең эрага кадәр 150 ел – безнең эраның 50-нче елына карый. Эш эволюциясенең киләсе фазасы "Каутилья Каравы", безнең эраның 50–125 елына карый дип әйтергә була. Ахыр чиктә "Шастрик мөхәррирләнгән юрама" (ягъни без хәзер ия булган текст) безнең эраның 175–300 елы чорына карый.[38] Артхашастра төньяк көнбатыш Кытайның, Әфганстанның һәм төньяк көнбатыш Пакистанның күмелгән манускрипт фрагментларында шигырьләрдә укырга мөмкин. Боларга Кытай янында Кизил мәгарәләрендә табылган Шпицер кулъязмасы (безнең эраның якынча 200 елы) һәм каен тузы төргәкләре хәзер Баҗаур Тупламасы өлеше (безнең эраның 1-енче гасырдан 2-нче гасырга кадәр) ул Һарри Фалк һәм Инго Страух раслаганча 1999 елда Хайбер Патунхва Буддачылык урынында табылган булган.[39]

География

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Артхашастра авторы авыл рәсмиен яки җитәкчене тасвирлар өчен грамакута төшенчәсен куллана, ул Томас Барроу буенча ул төбәкнең асаба яшәүчесе дигәнне аңлата, ул төбәк хәзерге көн Гөҗаратны һәм төньяк Махараштраны үз эченә ала. Бу теорияне шулай ук башка шәһадәтләр тәэмин итә: текстта Кояш сәгатенең Ашадһа аенда (июнь-июль) юк була дип әйтелгән, һәм көн һәм төн Чайтра (март-апрель) һәм Ашваюджа (сентябрь-октябрь) айларында тигез дип әйтелә. Бу бары тик Кысла тропигы буйлап ятучы даирәләрдә мөмкин, ул үзәк Һиндстан аша көнбатышта Гөҗараттан көнчыгышта Бәнгәлгә кадәр уза.[40] Текстның авторы Аванти (Борынгы Һиндстан) һәм Ашмака тарихи төбәкләре белән иң таныш булып күренә, аңа хәзерге көн Гөҗарат һәм Махараштра керә. Текстта шул тарихи төбәкләр өчен ел саен яңгыр яву саннары китерелә.[40] Шуңа өстәп, ул диңгез сәүдәсе белән таныш булуын күрсәтә, ул Гөҗарат-Махараштра төбәгендә Сопара кебек борынгы диңгез портлары булулары белән аңлатыла.[41] Ахыр чиктә, готра исеме Каутилья әле дә Махараштрада бар.[40]

Исеменең тәрҗемәсе

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Төрле галимнәр "артһашастра" сүзен төрлечә тәрҗемә иткән.

Артха (муллылык, байлык, максат, мәгънә, икътисади саклылык) Һинд динендә тормышның дүрт максатларының берсе (Пурушартха),[44] башкалары булып дхарма (законнар, вазифалар, хокуклар, хасиятләр, яшәү рәвеше) булып тора,[45] кама (мәхәббәт)[46] һәм Мокша (Һинд дине) (рухи азат ителү) тора.[47] Шастра "кагыйдәләр" яки "фән" өчен Санскрит сүзе булып тора.

Тезелеше

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Артхашастра 15 китап атамасына, 150 бүлеккә һәм 180 темага түбәндәгечә бүленгән:[48]

Атама тәрҗемәсе Атама тәрҗемәсе
Раджа Патша Ювараджа Таҗ принцы
Сенапати Җитәкче, коралланган көчләр Паришад Киңәшмә
Нагарика Шәһәр белән хөкем сөрүче Пауравья ваһарика Шәһәрне күзәтүчесе
Мантри Вәзир Кармика Эш офицеры
Самнидһатр Хәзинәче Кармантика Мөдир, фабрикалар
Антапала Чик җитәкчесе Антар вимсака Җитәкче, сакчылар
Дауварика Баш сакчы Гопа Салым инспекторы
Пурохита Капеллан Караника Бухгалтер
Прасатр Идарәче Наяка Командир
Упаюкта Кече офицер Прадештри Магистрат
Суньяпала Регент Адһьякша Супер-интендант
  1. Белем алу темасына, 21 бүлек, 1-18 темалар
  2. Супер-интендантлар эшчәнлеге буенча,
    36 бүлек, 19-56 темалар (иң зур китап)
  3. Гаделлек турында, 20 бүлек, 57-75 темалар
  4. Кергән шырпыларны бетерү, 13 бүлек, 76-88 темалар
  5. Серле үз-үзеңне тотыш турында, 6 бүлек, 89-95 темалар
  6. Түгәрәк нигезе, 2 бүлек, 96-97 темалар
  7. Алтылы стратегия буенча, 18 бүлек, 98-126 темалар
  8. Бәлаләр темасына, 5 бүлек, 127-134 темалар
  9. Патша сугышка маршлаганда әзерләнгәндә,
    7 бүлек, 135-146 темалар
  10. Сугыш буенча, 6 бүлек, 147-159 темалар
  11. Конфедерацияләрга таба үзеңне тотыш, 1 бүлек, 160-161 темалар
  12. Зәгыйфьрәк Патша буенча, 5 бүлек, 162-170 темалар
  13. Кальганы яулап алу ысуллары, 5 бүлек, 171-176 темалар
  14. Эзотерик практикалар буенча, 4 бүлек, 177-179 темалар
  15. Фәнни трактат ничек оешкан булуы, 1 бүлек, 180 тема

Эчтәлеге

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Закон, икътисад һәм хөкүмәткә ихтыяҗ

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Борынгыы Санскрит тексты Китапның 2 бүлегендә ачыла (беренче бүлек эчтәлек таблицасы булып тора), анда белем даирәләренең тиеш булырга һәм җитәрлек саны турында төрле теорияле берничә сакланып калган мәктәп булу турында сөйләнә һәм анда шул даирәләр арасында хөкүмәт фәне берсе булганы турында раслана.[50] Мисал өчен Бриһаспати, Усаналар мәктәбе, Ману мәктәбе үзе һәм Каутилья китерелә.[51][52]

सुखस्य मूलं धर्मः । धर्मस्य मूलं अर्थः । अर्थस्य मूलं राज्यं । राज्यस्य मूलं इन्द्रिय जयः । इन्द्रियाजयस्य मूलं विनयः । विनयस्य मूलं वृद्धोपसेवा॥
Шатлыкның тамыры булып Дхарма (әхлак, кануннарга буйсыну), Дхарманың тамыры булып артха (икътисад, сәясәт) тора, Артханың тамыры дөрес хөкем сөрү, дөрес хөкем итүнең тамыры җиңүче үзеңне тыю, җиңүче үзеңне тыюның тамыры тыйнак булу, тыйнаклыкның тамыры булып картларга хезмәт итү.

— Kautilya, Chanakya Sutra 1-6[53]

Текстта расланганча Усаналар мәктәбе карашы буенча бары тик бер җитәрлек белем бар, хөкүмәт фәне, чөнки башка фән ансыз яшәп кала алмый.[50][51] Брихаспати мәктәбе раслаганча Артхашастра буенча ике генә тармак белем бар, хөкүмәт тарамагы һәм икътисад тармагы (авыл хуҗалыгы, мөгезле хайваннар һәм сәүдә ВартасыКалып:Refn), чөнки бөтен башка фәннәр интеллектуаль һәм кешенең вакытлыча тормышыннан чәчәк ата.[50][52] Ману мәктәбе карашы буенча Артхашастра раслаганча өч белем тармагы бар, Ведалар, хөкүмәт фәне һәм икътисад фәне (авыл хуҗалыгы, мөгезле хайваннар тоту һәм сәүдә Вартасы), чөнки бу өчесе бер-берсен тәэмин итәләр һәм башка фәннәр Ведаларның махсус тармагы булып тора.[50][52] Артхашастра шуннан соң дүрт белергә кирәк белем тармагы бар икән дип раслый, Ведалар, Анвикшаки (Самкхья, Йога һәм Локаята фәлсәфәсе),Калып:Refn хөкүмәт фәне һәм икътисад фәне (авыл хуҗалыгы, мөгезле хайваннар һәм сәүдә Вартасы). Бу дүрттән чыгып белем, мал һәм кеше муллылыгы килеп чыга.[50][52] Шуннан соң Каутилья текстта Ведалар Дхарма (хокук, әхлак) һәм адхарма (дөрес эшләмәү, әхлаксызлык) нәрсә булганы турында сүз йөртә, Варта байлыкны нәрсә тудыра һәм байлыкны нәрсә җимерә икәнен аңлата, хөкем сөрү фәне Ньяя (гадел хөкем, тиешлелек, тиешле) һәм Аньяя (гадел булмаган, тиешле түгел) һәм Анишваки (фәлсәфәсе)[54] нәрсә турында сүз йөртә, бу фәннәрнең яктылыгы, шулай ук бөтен белемнең чыганагы алкышларга күрсәтмә һәм барлык гамәлләрнең ысулларына күрсәтмә булып тора.[50][52] Ул гомумән хөкүмәт турында сөйли:

« Хөкүмәтсез, тәртипсезлек үсә Matsya nyayamud bhavayati (балыклар законы буенча мәкальдә кебек). Хөкем сөрү булмаганда, көчле зәгыйфьне йотачак. Хөкем сөрү булганда зәгыйфь көчлегә каршы тора ала.[55][56] »

Раджа (патша)

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Иң яхшы патша ул Раджа-риши, олы фикер иясе патша.[57][58] Раджа-ришиның үз контроле бар һәм ул сиземнәрнең вәсвәсәсенә төшми, ул даими өйрәнә һәм фикерләрен үстерә, ул ялганнан һәм ялагайланып киңәшчеләрдән арына һәм аның урынына хакыйкать сөйләүче һәм ирешүләре булган өлкәннәр белән сөйләшә, ул оста рәвештә саклыкны һәм кешеләренең байлыгын тәэмин итә, ул кешеләрен баета һәм куәтен үстерә, ул аһимсаны практикалый (барлык җан ияләренә карата көч кулланмау принцибы), ул гади тормыш белән яши һәм зыян китерүче кешеләрдән яки гамәлләрдән арына, ул кеше хатыныннан ерак һәм башка кешеләрнең малына омтылмый.[57][59][58] Патшаның башка дошманнары башкалар түгел, ә бу алты: шәһвәт, ярсулык, саран булу, буш дан артыннан куу (тщеславие), тәкәбберлек һәм җилкуарлык (лихачество).[57][54] Гадел патша кешеләренең намуслыгын ота, патша булуына күрә түгел, ә гадел булуына күрә.[57][58]

Рәсмиләр, киңәшчеләр һәм хөкүмәтне тикшерүләр

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Текстның 1 китабы һәм 2 китабында таҗ принцы ничек өйрәнелергә тиеш һәм патша үзе ничек өйрәнергә тиеш икәне турында сүз бара, шулай ук ничек итеп ул төп Мантри (министрларын), рәсмиләрне, хөкүмәтне, сарай яны персоналын, магистратны һәм судьяларны ничек җыю турында.[60] Артхашастраның 2 темасы яки 1 китапның 5 бүлеге патшаның даими өйрәнүенә һәм үсешенә багышланган, анда текст аларның ирешүләрен белгән һәм хөрмәт иткән төрле фән даирәләреннән өлкәннәр киңәшмәсен тәэмин итәргә киңәш итә.[58][61] Текстның 4 темасы министрларны һәм төп рәсмиләрне сайлау процессын тасвирлый, ул раславы буенча патшаның аларның намуслыгы һәм сыйдырышлыгы белү турында шәхси белемендә нигезләнергә тиеш.[62] Каутилья беренче мәртәбә хәзер булган галимнәр арасында дәүләт рәсмиләре ничек сайланырга тиеш турында төрле исемлекләрне китерә, Бһрадваджа намуслык һәм белем сайлау өчен калкан булырга тиеш икәнен тәкъдим итә, Каунападанта тәкъдим иткәнчә варислык күбрәк уңайлы, Висалакша тәкъдим иткәнчә патша зәгыйфьлекләрен куллана ала торганнарны ялларга тиеш, Парасара зәгыйфьрәк кешеләрне яллауга каршы чыккан, чөнки алар патшаның зәгыйфь урыннарын кулланып шуның урынына аны үз кулайлыгы өчен эшләтәчәкләр һәм шулай ук беренчел сайлау критерие булып тәҗрибә, ә теоретик квалификация түгел дип раслый торган берәү булып тора.[62] Каутилья рәсмиләрне ничек сайларга турында конфликтлаучы карашларны тасвирлаганнан соң, патша Аматйаһларны (министрларны һәм олы рәсмиләрне) үткән эшләрендә нәрсә күрсәткәннәре, характерлары һәм рольләренә тәңгәл итеп дәрәҗәләре буенча сайларга тиеш.[63] Артхашастра раслаганча Аматйаһ Аматья-сампат белән булырга тиеш: яхшы өйрәтелгән, алдан күрүчәнлеге белән, көчле хәтере белән, күренекле, яхшы сөйләшә торган, дәртле, экспертиза тармагында камиллеге булган, теоретик һәм практик белеме булган, саф характерлы, яхшы сәламәтлеге булган, юмарт һәм филантропик, прокрастинациядән азат, акылы үзгәрүчәнлектән азат, күрә алмаудан азат, дошманлыктан азат, ярсудан азат, һәм дхармага тугъры.[64][65] Бу хасиятләрнең берсе яки берничәсе җитешеп бетмәгәннәр администрациядә урта яки түбәнрәк позицияләр өчен каралып өлкәнрәк рәсмиләр карамагы астында эшләргә тиеш.[64] Текст төрле Аматья-сампат өчен сынауларны тасвирлый.[64] Артхашастрада 6 темада патшалыкта барлык министрларның һәм югары рәсмиләрнең бердәмме, әллә юкмы турында серле тикшерүләр һәм даими үлчәүләр тасвирлана.[66] Бердәмлеге булмаган рәсмиләр арестланырга тиеш. Законны бозучаннар граждан һәм җинаять судларында эшләргә тиеш түгел. Финанс эшләрендә бердәмлеге булмаган һәм акчага бирешүчәннәр хәзинәче яки салым җыючылар булмаска тиеш һәм җенси мөнәсәбәтләрдә интегральлеге булмаганнар Виһара хезмәтләренә билгеләнелергә тиеш түгел.[67] Министрларның иң олы дәрәҗәсе сыналырга тиеш һәм барлык төр хәлләрдә һәм барлык төр чакыруларда үзләрен бөтен төр вәсвәсәгә бирешмәгән итеп уңышлы күрсәтергә тиеш.[67][68] 1 китапның 9 бүлеге патша киңәшмәне һәм үз киңәшмәсе өчен Пурохитны (капелланы, рухи җитәкчене) тәэмин итәргә тиеш. Текстта расланганча “Пурохит” Веданы һәм алты Анганы яхшы өйрәнгән булырга тиеш.[64]

Кешеләр арасында фәкыйрьләнү, мотивация булмау һәм дус булмау сәбәпләре

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
1915 ел Шамасатриның Артхашастра тәрҗемәсендә Чанакья портреты.

7 китапның 109 темасында Артхашастра кешеләр арасында дус булмау, мотивация булмау һәм икътисади бәлаләр күбәю сәбәпләре исемлеген китерә. Ул “кайда булса да яхшы кешеләрге өстен итеп карасалар һәм явыз кешеләрне кочакласалар” бәлаләр арта дип раслау белән ачыла. Кайда булса да рәсмиләр яки кешеләр гамәлләрдә яки сүзләрдә рәхимсезлек инициацияләсәләр, кайда булса да хокуксыз рәхимсезлек гамәлләре булса дус булмау арта. Патша Дхарманы инкарь итсә, ул "эшләнмәскә тиеш һәм эшләрнергә тиеш бирелергә тиеш нәрсәне бирми һәм бирелмәскә тиешне бирә", патша кешеләрен борчылу итә һәм алар аны яратмый башлыйлар.[69][70] “Артхашастра” 7.5.22 шигырьдә раслаганча кешеләргә алар тартылырга тиеш булмаганда салым салынган яки алар җәзага тартылган булсалар, җәзага тартылырга тиеш булганнар җәзага тартылмасалар, тиешле булмаган кешеләр арестланса патша һәм аның рәсмиләре бәла һәм дус булмауга сәбәп була.[69] Рәсмиләр талаучыларга каршы яклау тәэмин итү урынына урлауда катнашса, кешеләр фәкыйрьләнә, рәсмиләрнең ихтирамы кими һәм аларга дустанә мөнәсәбәт булмый.[69][70] Артхашастра тексты 7.5.24 - 7.5.25 шигырьләрендә раслаганча, каһарман гамәле турында гайбәт сөйләгән урында ирешүләрнең сыйфаты түбән итеп күрсәтелә, беренче башлаучыларга зыян китерәләр, намуслы кешеләргә ихтирам белән карамыйлар, лаеклы кешеләргә бүлек бирелмәгән урында, ә аның урынына фаворитизм һәм ялган булган урында, шул урында мотивация булмый, бәла кичерәләр, борчулы булалар һәм лояль булмыйлар.[69][70] 7.5.33 шигырендә борынгы текст ашау һәм яшәп калуга караган фәкыйрьлек бөтен нәрсәне җимерә, ә башка төр фәкыйрьлекне бөртек һәм акча биреп адресларга мөрәҗәгать итәргә була.[69][70]

Граждан, җинаять законы һәм суд системасы

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Җинаять һәм җәза

Шул куәт һәм шул гына куәт, патша тарафыннан объекти башкарылганда һәм гаепка дөрес нисбәттә, булсын улына яки аның дошманына, бу аны бу дөньяда һәм киләчәктә тәэмин итә.
Гадел һәм җиңүле патша гадел хөкем белән Дхарма (нигезләнгән закон), Санстһа (йола булган закон), Ньяя (эдиктлар, игълан ителгән закон) һәм Вьяваһара (ачык күренгән, үзеңне тотыш) буенча идарә итә.

— Arthashastra 3.1[71][72]

Траутманн буенча Артхашастраның 3 китабы граждан законына багышланган, эш бирүченең һәм эшкә урнашучының икътисади мөнәсәбәтләре, партнёрлык, сатучылар һәм сатып алучылар секциясен кертеп.[73] 4 китап җинаять законы буенча трактат, анда патша я аның өчен гамәл кылучы рәсмиләр инициативаны алалар һәм җинаятькә каршы суд процессын башлыйлар, чөнки җинаять дәүләт кешеләренә каршы.[73][74] Траутманн күрсәткәнчә бу система башка тарихи системалар белән чагыштырып карганда Европа җинаять законына охшаш, чөнки дәүләттә Европа (һәм Артхашастра) системасы җинаять статусы астында булган хөкем процессларын инициацияли, чөнки соңрак системаларда зыян күргән як башкалар арасында үтерү, көчләү, тән җәрәхәте очрагында гариза инициацияли.[73] Борынгы текстта судларның җинаять очракларны алып бару өчен өч прадештри (магистраты) бар дип фикер йөртә һәм бу панель граждан суды панеленнән аерым һәм бәйсез, бу Һинд дин патшалыгы өчен махсус.[73][74] Текстта күрсәтелгәнчә гадел җәза ул җинаятькә пропорциональ булган, ул күп секцияләрдә 1 китапның 4 бүлеге белән башлана [75][76] һәм кабат бу принципны җәзаларны аерып күрсәтүдә куллана, мәсьәлән, темада бу 4 китапның 2 бүлеге.[77] Артхашастра раслаганча икътисади җинаятьләр, мәсьәлән, сәүдәгәрләр яки һөнәр ияләре төркеме тарафыннан сөйләшеп кую шәхсән эшләнгән күбрәк җәза бирелә, чөнки сөйләшеп кую кешеләрнең яхшысы өчен систематик зыян булып тора.[73][74]

Тыюлыклар һәм урманнар

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Артхашастра раслаганча урманнар сакланырга тиеш эш өчен бик карт, я авыру, я җәрәхәтләнгән булган атларны һәм филләрне ашатыр өчен дәүләт хәзинәсе сарыф ителергә тиеш. Шулай да, Каутилья киңәш иткәнчә уңышларга зыян китерә торган кыргый хайваннар дәүләт ресурслары белән чикләнергә тиеш. 19 темада, 2 бүлектә тект шулай дип тәкъдим итә:

Патша [салымнардан] азат итәргә тиеш
Дошман патша яки кабилә тарафыннан тар-мар ителгән төбәккә,
Авыру яки ачлык бәласе булган төбәккә.
Ул авыл хуҗалагын саклап торырга тиеш
Аңа зур салымнар, аһимса булмаган хезмәт, законнар һәм хайван көтүләре
Аларга караклар, явыз хайваннар, агу, крокодиллар яки авыру янаганда
Ул сәүдә юлларын ачык тотарга тиеш
Аларга теләсә кем янаса - офицерлар, талаучылар яки чик җитәкчеләре басым ясаса
Аларны ферма хайваннары тузган рәвешкә китерсә
Патша элек нигезләнгән урманнарны, фил урманнарын, резервуарларны һәм шахталарны
Сакларга тиеш һәм яңаларны нигезләргә тиеш.

Шахталар, фабрикалар һәм супер-интендантлар

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Артхашастрада 30 темадан 47 темага кадәр шахталарны һәм фабрикаларны, җайланмаларны, урман җитештерүенә, баланслар һәм авырлык үлчәмнәре стандартларына, озынлык һәм вакыт үлчәмнәре стандартларына, йолаларга, авыл хуҗалыгына һ.б. багышланган.

Шымчы булу, пропаганда һәм мәгълүмат буенча

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Артхашастрада күп бүлекләр серле хезмәтләрнең ихтыяҗларына, ысулларына һәм максатларына һәм дәүләт эше өчен шпионнар челтәрен ничек төзәргә һәм шуннан соң кулланырга икәненә багышлый. Текстка расланганча рольләр алу һәм качу өчен шпионнар өйрәтелгән булырга тиеш, шулай ук мәгълүматны тапшыру өчен кодлы телне кулланырга һәм нәтиҗәләре буенча бүләк ителергә тиеш.[78]Калып:Refn Артхашастра буенча Вьяджнана (кыяфәт) агентлары өчен киңәш ителгән рольләр һәм качуларга аскетлар, урман дәрвишләре, фәкыйрьләр, докторлар, астрологлар, куллану йорт хуҗалары, тамашачылар, биючеләр, хатын-кыз агентлар һәм башкалар керә.[79] Биредә бу һөнәрләрдән әгъзалар серле хезмәт өчен эзләнергә тиеш дип тәкъдим ителә.[80] Текстта расланганча, алдан күрүчее дәүләт, аның дошманнары мәгълүмат эзлиләр һәм территория эчендә мәгълүмат эзлиләр һәм пропаганда тараталар дип уйларга тиеш һәм шуннан чыгып шундый дошман шымчы операцияләре өчен ул икеләтә агентларны өйрәтергә һәм аларга акча бирергә тиеш. Артхашастра буенча серле хезмәтнең максатлары хөкүмәт рәсмиләрнең бердәмлеген тикшерү, картельләрне һәм халыкны конспирация өчен тикшерү, сугышка әзерләнә торган дошман патшаларны яки шулай ук сугыш вакытында, дошман дәүләтләр тарафыннан шымчы һәм пропаганда сугышларын тикшерү һ.б.[81][82] Артхашастраның 5.2.69 шигырендә расланганча шымчы операцияләре һәм аларның максатлары "хыянәт итүчеләргә һәм хокук бозучыларга карата, ә башкаларга карата тиеш" башкарылырга тиеш.[83]

Сугыш һәм тынычлык турында

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Артхашастрада 7 китап һәм 10 китап сугышка багышланган һәм сугыш өчен күп сценарийлар һәм сәбәпләр күрсәтелә. Ул сугышны өч киң төргә төркемли – ачык сугыш, ябык сугыш һәм тавышсыз сугыш.[84] Анда шуннан соң бүлекләр төрле сугышларга багышлана, ничек бу сугышларда катнашырга һәм ничек сугышның капланыш астында яки тавышсыз сугыш максаты икәнен белергә турында.[85] Текстта патша эшләп караганның сугыш алып бару һәм тынычлыкка омтылганда прогрессны белергә тиеш.[86] Текстта шулай дип раслана:

« Тынычлыкка омтылганда һәм сугыш алып барганда прогресс дәрәҗәсе бер булганда, күбрәк тынычлык ягын карыйлар.[87] »

Артхашастрада Каутилья дәүләт һәрвакыт адекват рәвештә фортификацияләнгән булырга тиеш, аның кораллы көчләре әзер булырга тиеш һәм сугыш гамәлләренә каршы торырга сәләтле булырга тиеш дип өйрәткән. Каутилья сугыш ысулы өстеннән тынычлык ысулын яхшырак күрә, чөнки ул күп хәлләрдә тынычлык кешеләрнең байлыгына, муллылыгына һәм якланган булуына китерә.[88][89] Артхашастра тынычлык дәрәҗәсенең һәм тынычлык төшенчәсен, Брекке раслаганча, as "сәнәгатьтә эш нәтиҗәләренә ирешеп карау һәм эштән алынган нәтиҗәләр ләззәтенә дулкынлану булмау".[88]

Көйләүләр һәм салымнар турында

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Артхашастра катнашкан икътисад турында сүз йөртә, биредә шәхси ширкәтләр һәм дәүләт ширкәтләре бер-берсе белән авыл хуҗалыгында, урман җитештерүендә, шахталарда, җитештерүдә һәм сәүдәдә. Шулай да, патша статуслары һәм рәсмиләр шәхси икътисади эшчәнлекне көйлиләр, кайбер икътисади эшчәнлек дәүләт монополиясе булып тора һәм супер-интендент шәхси һәм дәүләт ширкәтләренең шул ук көйләнүләр буенча эшләвен күзәткән. Шахталар дәүләт карамагында булган, әмма текстның 2.12 бүлеге буенча шәхси ширкәтләргә арендага бирелә. Артхашастра раслаганча кулланучыны яклау патшаның рәсмиләре өчен әһәмиятле приоритет булырга тиеш.

Салымнарны җыю һәм пешкән җимешләр

Кеше бакчасыннан бер җимештән соң икенчесен алган шикелле, патша патшалыгыннан алырга тиеш. Юк ителү куркынычыннан ул пешмәгәннәрен алмаска тиеш, бу фетнәләргә китерә.

—Stocking the Treasury, Arthashastra 5.2.70[90][83]

Шәхси җирдә авыл хуҗалыгы 16,67% дәрәҗәсендә булырга тиеш, әмма салым ачлык, эпидемия һәм яңа культивацияләнмәгән кырларга күченү вакытында алынмый. Яңа җәмәгать проектлары, мәсьәлән, су арыклары һәм су эшләре салымнардан биш елга азат ителә. Гыйбадәтханә һәм гурукул җирләре салымнардан, штрафлардан азат ителә.[91] Патшалык чикләреннән тыш сәүдәгә салымнар яки үтәлергә тиеш бурычлар куелган.[92] Салымнар сәнәгать кешеләре өчен 10%-тан 25%-ка кадәр аерелып торган һәм алар җитештергән әйбер (продукт), хезмәт яки акча белән түләнергә тиеш булган.[93]

Тәрҗемәләр һәм өйрәнү

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Текст Шамашастри, Кангле, Траутманн һәм башкалар тарафыннан тәрҗемә ителгән һәм интепретацияләнгән булган.[51][94] Күптән түгел булган тәрҗемәләргә һәм интерпретацияләргә Патрик Оливеллныкылар керә [94][95] һәм МакКлишныкы керә.[96][97]

Йогынтысы һәм кабул ителүе

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Каутилья вакытында Маурья Империясе.

Галимнәр раслаганча Артхашастраның Азия тарихында йогынтысы зур.[82][98] Аның фикерләре Көньяк Азиядә иң зур империяләрнең берсен төзергә ярдәм иткән, ул Парфия Империясе чикләреннән Һиндстан суб-континентының башка ягында Бенгалиягә кадәр җирне колачлаган, аның башкаласы Паталипутра император Марк Аврелий астындагы Римнан ике мәртәбә күбрәк булган.[82] Каутильяның яклаучысы Чандрагупта Маурья аның улы Биндусара һәм оныгы Ашока тарафыннан мирас итеп алынган империяне берләштергән.[82][98][99]

Макиавелли белән чагыштыру

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1919 елда яңа табылган Артхашастра кулъязмасы беренче нәшер ителгәннән соң Макс Вебер шулай дип раслаган:

« Чын рәвештә сүзнең популяр мәгънәсендә "Макиавеллианизм", классик рәвештә Һинд дине әдәбиятында Каутильяның Артхашастрасында чагылган (Гайсәгә кадәр озак элек язылган, мөгаен Чандрагупта вакытында): моның белән чагыштырып караганда Макиваеллиның The Prince-ы зыянсыз.[100] »

Соңрак өйрәнүләр Артхашастраны "Макиавеллианизм" белән чагыштыру белән дөрес түгел дигән карашта. Мәсәлән, Пол Брайанс раслаганча, Макиавеллиның The Prince әсәрендә патша һәм аның түгәрәге үзләре өчен монархның куәтен сакларга тырышалар, әмма Артхашастрада патша "крестьяннарны кертеп гражданнарны якларга һәм бай итәргә тырышырга" тиеш. Каутилья Артхашастрада раслаганча, "патшалыкның байлыгының соңгы чыганагы булып кешеләрнең сакланган булуы һәм кешеләрнең байлыгы" тора, бу караш Макиавеллиның текстында беркайчан да искә алынмаган. Текст Брайанс раслаганча "җир реформасы" яклы, анда җире булган, әмма озак бернәрсә дә үстерми торган җир ияләреннән һәм фермерлардан алына һәм фәкыйрьрәк, әмма җире булмаган фермерларга бирелә. Артхашастра күп очракларда ниндидер патшалыкта көчсез һәм зәгыйфьләргә ярдәмне игълан итә, бу хис Макиавеллида юк; Артхашастра Брайанс раслаганча "патша ятимнәргә, картларга, зәгыйфьләргә, газапланучыларга һәм ярдәмсезләргә матди ярдәм күрсәтергә тиеш. Ул шулай ук ярдәмсез хатыннарны алар йөкле булганда һәм алар тудырган балаларны азык белән тәэмин итәргә тиеш". Шулай ук текстта кеше тормышы гына түгел, ә хайван тормышы турында сүз бара һәм 2 китапта тәкъдим ителгәнчә атларга һәм филләргә карт булудан, авырудан яки сугыштан соң эшли алмаган халәткә килгәч азык бирелергә тиеш.[101]

Дәүләтнең роленә карашлар

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Анализы өчен 1969 елда Кангле тәрҗемәсенә тулаем таянган Роджер Боэше раслаганча Кангле юрамасының проблемалары бар, чөнки ул комментарий буларак ялгыш текстка таянган; ул 2013 ел юрамасында төзәтүләрне төзәткән һәм Рангараджанның 1992 ел альтернатив тәрҗемәсен тәнкыйтьләгән,[101] Артхашастраны "борынгы дөньяның бөек сәяси китабы" дип атаган.[102]

Хасияткә һәм милеккә карашлар

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Томас Траутманн раслаганча Артхашастра in chapter 3.9 бүлектә җиргә ия булу хокукларын танымый һәм патша шул хокукны талап алудан яки бозудан сакларга тиеш. Артхашастра раслаганча берәү җирне сатарга тели икән, хуҗаның туганнары, күршеләре һәм кредиторлары, шул тәртиптә беренче сатып алу хокукына ия һәм алар җирне гадел көндәшлектә бәягә сатып алырга теләмәгән очракта, башкалар һәм чит кешеләр сатып алырга тәкъдим итәргә мөмкин.[103] Дәвам итеп, бәя шәһидләр алдында игълан ителергә, язып куелырга һәм салымнары түләнергә тиеш, чөнки сату-сатып алу оештырулары дәүләт тарафыннан танылырга тиеш.[103] Текстта 3 китаптан 4 китапка кадәр икътисади законнарга һәм суд системасының икътисади, контрактларга һәм базарга карган бәхәсләрдә суд системасының күзәтү темасына багышланган.[104] Текст шулай ук мөрәҗәгать системасын тәэмин итә, анда өч дһармастһа (судьялар) ике фирка арасында контракт бәхсәләрен карыйлар һәм клиентлар җинаятьне ялганлар өчен ялгыш таләпләрне һәм спекуляцияләрне карый.[104] Траутманн раслаганча текст базар алмашуын алдан күрә һәм функцияләве өчен фрэймворкны тәэмин итә.[104]

Барлык сценарийларны алдан күрүче стратегия буенча китап

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Сиһаг раслаганча, текст дәүләт ничек икътисади үсешкә омтылырга тиеш һәм ул “икътисади башкаруның тиешле үлчәвен” ассызыклый, әхлакый кыйммәтләр җәмгыятьне тоташтыра торган һәм икътисади үсешне тәэмин итә торган җилем дип таный.

Реализм

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Һиндстанның элеккеге Милли Саклау Киңәшчесе Шив Шанкар Менон раслаганча: "Артхашастра дәүләтне ничек төзергә, дәүләт белән ничек идарә итәргә, олырак максат турында мәгълүм булып күрсәтмәләрне ачыклау һәм төгәлләү, дәүләт белән идарә итүнең практик тәҗрибәсенең нәтиҗәсе. Ул норматив текст кына түгел, ә дәүләт белән идарә итү сәнгатенең реалист тасвирламасы".[105] Менон буенча текст файдалы, чөнки ул "без хәзер яшәгән дөнья Каутилья эшләгән дөньясына охшаш". Ул китапны укуны стратегик мәсьәләләргә карау өчен киңәйтү өчен киңәш иткән.[105]

Популяр мәдәнияттә

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
«Медицина» порталы

Шулай ук карарга мөмкин

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Билгеләмәләр

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Әдәбият

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  • Boesche, Roger (2002), The First Great Political Realist: Kautilya and His Arthashastra, Lanham: Lexington Books, ISBN 0-7391-0401-2 
  • Kangle, R. P. (1969), Kautilya Arthashastra, 3 vols, Motilal Banarsidass (Reprinted 2010), ISBN 978-8120800410 
  • Mabbett, I. W. (April 1964). «The Date of the Arthaśāstra». Journal of the American Oriental Society 84 (2): 162–169. DOI:10.2307/597102.
  • Olivelle, Patrick (2013), King, Governance, and Law in Ancient India: Kauṭilya's Arthaśāstra, Oxford UK: Oxford University Press, ISBN 978-0199891825, retrieved 2016-02-20 
  • Rangarajan, L.N. (1992), Kautilya: The Arthashastra, Penguin Classics, ISBN 0-14-044603-6 
  • Rao, Velcheru; Subrahmanyam, Sanjay (2013), "Notes on Political Thought in Medieval and Early Modern South India", in Richard M. Eaton; Munis D. Faruqui; David Gilmartin; Sunil Kumar, Expanding Frontiers in South Asian and World History: Essays in Honour of John F. Richards, Cambridge University Press, pp. 164–199, ISBN 978-1-107-03428-0, retrieved 2016-02-20 
  • Trautmann, Thomas R. (1971), санскр. (IAST) Kauṭilya and the Arthaśāstra: A Statistical Investigation of the Authorship and Evolution of the Text, Leiden: E.J. Brill 
  • Arthashastra-Studien, Dieter Schlingloff, Wiener Zeitschrift für die Kunde Süd- und Ostasiens, vol. 11, 1967, 44-80 + Abb. 1a-30, ISSN 0084-0084.
  • Ratan Lal Basu and Raj Kumar Sen, Ancient Indian Economic Thought, Relevance for Today, ISBN 81-316-0125-0, Rawat Publications, New Delhi, 2008
  • Shoham, Dany, and Michael Liebig. "The intelligence dimension of Kautilyan statecraft and its implications for the present." Journal of Intelligence History 15.2 (2016): 119-138.

Тышкы сылтамалар

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Искәрмәләр

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  1. ↑ Roger Boesche (2002). The First Great Political Realist: Kautilya and His Arthashastra. Lexington Books. p. 7. ISBN 978-0739104019. https://books.google.com/?id=hdpuAAAAQBAJ. "[...] is classically expressed in Indian literature in the Arthashastra of Kautilya" 
    (April 1996) «Guidelines for value based management in Kautilya's Arthashastra». Journal of Business Ethics 15 (4): 415–423. DOI:10.1007/BF00380362. “The paper develops value based management guidelines from the famous Indian treatise on management, Kautilya's Arthashastra.”
  2. ↑ Olivelle, 2013, 1-5 битләр.
  3. ↑ Olivelle, 2013, 24–25, 31 битләр.
  4. ↑ Olivelle, 2013, 1, 34-35 битләр.
  5. ↑ Mabbett (1964): "Башка Санскрит әдәбиятында эшнең авторы булып төрлечә Вишнугупта, Чанакья һәм Каутилья күрсәтелә. Һәр очракта шул ук шәхес турында сүз бара. Панчатантра ваклылар белән Чанакьяны Вишнугупта белән тәңгәл китерә.
  6. ↑ Olivelle, 2013, 31-38 битләр.
  7. ↑ Olivelle, 2013, 32-33 битләр.
  8. ↑ Mabbett (1964);
    Trautmann (1971, p. 10): "бу шәхес while in his character as author of an артхашастра авторы булып, ул еш готраисеме Калып:Каутилья белән искә алына;"
    Trautmann (1971, p. 67): "Т. Барроу... Чанакьяның шулай готра исеме булган дип күрсәткән бу башка шәһадәт белән бергә без аерым шәхесләр белән эш итүебезне күрсәтә, риваять каһин Чанакья һәм “Артхашастра” җыючысы Каутилья.
  9. ↑ Rao & Subrahmanyam (2013): "Ышанычлы башлангыч раслама булып текстның авторы ‘мәшһүр Браһман Каутилья булуы тора, аның исеме шулай ук Вишнугупта, һәм ул башка чыганакларда атасының исеме Чанакья астында мәгълүм һәм текст Маурья династиясе вакытында язылган булган һәм егерменче гасыр вакытында шактые сакланып калмаган."
  10. ↑ Olivelle, 2013, 24–25, 31–33 битләр.
  11. ↑ Olivelle, 2013, 30-31 битләр.
  12. ↑ 12,0 12,1 Allen, Charles (21 February 2012). Ashoka: The Search for India's Lost Emperor. London: Hachette UK. ISBN 9781408703885. https://books.google.com/?id=K4vHjbUtf_4C. Retrieved 23 October 2015. 
  13. ↑ Boesche, 2002, p. 8
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 Boesche 2003
  15. ↑ 15,0 15,1 Olivelle, 2013, 14, 330 битләр.
  16. ↑ Rangarajan, L.N. (1987). The Arthashastra (Introduction). New Delhi: Penguin Books. pp. 1–2. ISBN 9788184750119. https://books.google.com/books?id=3jbzZkoR36QC. Retrieved 2016-02-20. 
  17. ↑ Olivelle, 2013, 1-62, 179-221 битләр.
  18. ↑ Sen, R.K. and Basu, R.L. 2006. Economics in Arthashastra. New Delhi: Deep & Deep Publications.
  19. ↑ Thomas Trautmann (2012), Arthashastra: The Science of Wealth, Penguin, ISBN 978-0670085279, pages xxv-27
  20. ↑ R. Chadwick; S. Henson; B. Moseley (2013). Functional Foods. Springer Science. p. 39. ISBN 978-3-662-05115-3. https://books.google.com/books?id=H_jvCAAAQBAJ. "Шул ук вакытта борынгы Һинд дине тексты (Артхашастра)да рецепт булган..." 
    Arvind Sharma (2005). Modern Hindu Thought: An Introduction. Oxford University Press. p. 186. ISBN 978-0-19-567638-9. https://books.google.com/books?id=-aDXAAAAMAAJ. "Arthasastra, the major surviving Hindu text on polity, attributed to Chanakya (also known as Kautilya)..." 
    Stephen Peter Rosen (1996). Societies and Military Power: India and Its Armies. Cornell University Press. p. 67. ISBN 978-0801432101. https://archive.org/details/societiesmilitar00rose. "Һинд дине сәяси фәлсәфәсендә иң мәшһүр бердәнбер текст булып Каутильяның Артхашастрасы тора [...]" 
  21. ↑ Olivelle, 2013, 122-175 битләр.
  22. ↑ Olivelle, 2013, 101, 228-229, 286-287 битләр.
  23. ↑ Olivelle, 2013, 29, 52 битләр.
  24. ↑ (June 2004) «Manu and the Arthaśāstra, A Study in Śāstric Intertextuality». Journal of Indian Philosophy 32 (2/3): 281–291. DOI:10.1023/B:INDI.0000021078.31452.8a.
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 Olivelle, 2013, 1–2 битләр.
  26. ↑ 26,0 26,1 Trautmann, 1971, 1 бит.
  27. ↑ 27,0 27,1 Olivelle, 2013, ix, xiii, xiv-xvii битләр.
  28. ↑ Olivelle, 2013, 49-51, 99-108, 277-294, 349-356, 373-382 битләр.
  29. ↑ 29,0 29,1 29,2 Olivelle, 2013, 3–4 битләр.
  30. ↑ 30,0 30,1 Olivelle, 2013, 31-32 битләр.
  31. ↑ Olivelle, 2013, 31 бит.
  32. ↑ 32,0 32,1 Olivelle, 2013, 32 бит.
  33. ↑ Olivelle, 2013, 35 бит.
  34. ↑ Olivelle, 2013, 35-36 битләр.
  35. ↑ Olivelle, 2013, 34, 36 бит.
  36. ↑ 36,0 36,1 Olivelle, 2013, 33 бит.
  37. ↑ Olivelle, 2013, 33-35 битләр.
  38. ↑ Olivelle, 2013, Introduction
  39. ↑ Falk, Harry; Strauch, Ingo. "The Bajaur and Split Collections of Kharoṣṭhī Manuscripts within the Context of Buddhist Gāndhārī Literature". in Paul Harrison and Jens-Uwe Hartmann. From Birch Bark to Digital Data: Recent Advances in Buddhist Manuscript Research. Verlag der österreichischen Akademie der Wissenschaften. pp. 71-72, context: 51–78. doi:10.2307/j.ctt1vw0q4q.7. ISBN 978-3-7001-7710-4. 
  40. ↑ 40,0 40,1 40,2 Olivelle, 2013, 37 бит.
  41. ↑ Olivelle, 2013, 37-38 битләр.
  42. ↑ RP Kangle (1969, Reprinted in 2010), Arthaśāstra, Part 3, Motilal Banarsidass, ISBN 978-8120800410, pages 1-2
  43. ↑ Boesche, Roger (January 2003). «Kautilya's Arthaśāstra on War and Diplomacy in Ancient India». The Journal of Military History 67 (1): 9–37. DOI:10.1353/jmh.2003.0006. ISSN 0899-3718.
  44. ↑ Arvind Sharma (1999), The Puruṣārthas: An Axiological Exploration of Hinduism, The Journal of Religious Ethics, Vol. 27, No. 2 (Summer, 1999), pp. 223-256
  45. ↑ Steven Rosen (2006), Essential Hinduism, Praeger, ISBN 0-275-99006-0, page 34-45
  46. ↑ (1975) «The Dialectics of Desire». Numen 22 (2): 145–60. DOI:10.1163/156852775X00095.
  47. ↑ John Bowker (2003), The Oxford Dictionary of World Religions, Oxford University Press, ISBN 978-0192139658, pages 650-651
  48. ↑ Olivelle, 2013, vii–xxvii битләр.
  49. ↑ Olivelle, 2013, xiv–xv битләр.
  50. ↑ 50,0 50,1 50,2 50,3 50,4 50,5 Olivelle, 2013, 66-69 битләр.
  51. ↑ 51,0 51,1 51,2 Arthashastra R Shamasastry (Translator), pages 8-9
  52. ↑ 52,0 52,1 52,2 52,3 52,4 Sanskrit Original: कौिटलीय अर्थशास्त्र, Arthashastra 2017 елның 9 февраль көнендә архивланган. Book 1, Kautilya, pages 3-5
  53. ↑ JS Rajput (2012), Seven Social Sins: The Contemporary Relevance, Allied, ISBN 978-8184247985, pages 28-29
  54. ↑ 54,0 54,1 Kangle, 1969, 130 бит.
  55. ↑ Olivelle, 2013, 68-69 битләр.
  56. ↑ Sanskrit Original: कौिटलीय अर्थशास्त्र, Arthashastra 2017 елның 9 февраль көнендә архивланган. Book 1, Kautilya, page 5
  57. ↑ 57,0 57,1 57,2 57,3 Rangarajan, 1992, 121-122 битләр.
  58. ↑ 58,0 58,1 58,2 58,3 Sanskrit Original: कौिटलीय अर्थशास्त्र, Arthashastra 2017 елның 9 февраль көнендә архивланган. Book 1, Kautilya, pages 5-6
  59. ↑ Olivelle, 2013, 70-72 битләр.
  60. ↑ Olivelle, 2013, xx, xxii, 69-221 битләр.
  61. ↑ Olivelle, 2013, 69-70 битләр.
  62. ↑ 62,0 62,1 Olivelle, 2013, 72-74 битләр.
  63. ↑ Olivelle, 2013, 72-75 битләр.
  64. ↑ 64,0 64,1 64,2 64,3 Olivelle, 2013, 74-75 битләр.
  65. ↑ Sanskrit Original: कौिटलीय अर्थशास्त्र, Arthashastra 2017 елның 9 февраль көнендә архивланган. Book 1, Kautilya, pages 7-8
  66. ↑ Olivelle, 2013, 75-76 битләр.
  67. ↑ 67,0 67,1 Olivelle, 2013, 72-76 битләр.
  68. ↑ Sanskrit Original: कौिटलीय अर्थशास्त्र, Arthashastra 2017 елның 9 февраль көнендә архивланган. Book 1, Kautilya, pages 5-7
  69. ↑ 69,0 69,1 69,2 69,3 69,4 Olivelle, 2013, 290-291 битләр.
  70. ↑ 70,0 70,1 70,2 70,3 Sanskrit Original: कौिटलीय अर्थशास्त्र, Arthashastra 2017 елның 9 февраль көнендә архивланган. Book 7, Kautilya, pages 146-148
  71. ↑ Sanskrit Original: कौिटलीय अर्थशास्त्र, Arthashastra 2017 елның 9 февраль көнендә архивланган. Book 3, Kautilya, page 80;
    Archive 2: KAZ03.1.41 - KAZ03.1.43 Transliterated Arthashastra Muneo Tokunaga (1992), Kyoto University, Archived at University of Goettingen, Germany
  72. ↑ Olivelle, 2013, 181-182 битләр.
  73. ↑ 73,0 73,1 73,2 73,3 73,4 Thomas Trautmann (2012), Arthashastra: The Science of Wealth, Penguin, ISBN 978-0670085279, pages 136-137, for context see 134-139
  74. ↑ 74,0 74,1 74,2 Sanskrit Original: कौिटलीय अर्थशास्त्र, Arthashastra 2017 елның 9 февраль көнендә архивланган. Book 3 and 4, Kautilya, pages 79-126
  75. ↑ Olivelle, 2013, 112-117 битләр.
  76. ↑ Thomas Trautmann (2012), Arthashastra: The Science of Wealth, Penguin, ISBN 978-0670085279, page xx
  77. ↑ Sanskrit Original: कौिटलीय अर्थशास्त्र, Arthashastra 2017 елның 9 февраль көнендә архивланган. Book 4, Kautilya, pages 110-111
  78. ↑ Olivelle, 2013, 42-47, 78-80, 98, 112-117, 231-234, 261-263, 407-414, 476-483 битләр.
  79. ↑ Olivelle, 2013, xv-xvi, 42-43, 78-82, 98, 260 битләр.
  80. ↑ Olivelle, 2013, 42-43 битләр.
  81. ↑ Olivelle, 2013, 42–47, 78–83, 260–261 битләр.
  82. ↑ 82,0 82,1 82,2 82,3 Roger Boesche (2003), Kautilya's Arthaśāstra on War and Diplomacy in Ancient India, The Journal of Military History, Volume 67, Number 1, pages 9-37
  83. ↑ 83,0 83,1 Olivelle, 2013, 261 бит.
  84. ↑ Olivelle, 2013, 294 бит.
  85. ↑ Olivelle, 2013, 294-297 битләр.
  86. ↑ Olivelle, 2013, 277-278 битләр.
  87. ↑ Rangarajan, 1992, 530 бит.
  88. ↑ 88,0 88,1 Torkel Brekke (2009), The Ethics of War in Asian Civilizations: A Comparative Perspective, Routledge, ISBN 978-0415544375, page 128
  89. ↑ Olivelle, 2013, 273-274 битләр.
  90. ↑ Boesche, 2002, 72 бит.
  91. ↑ Olivelle, 2013, 99-111 битләр.
  92. ↑ Olivelle, 2013, 140 бит.
  93. ↑ Olivelle, 2013, 40-45, 99-110, 136-137, 150-153, 173-174, 536-545, 556-557, 572-580, 646-647 битләр.
  94. ↑ 94,0 94,1 Olivelle, 2013
  95. ↑ Olivelle, Patrick (2004-01-01). «Manu and the Arthaśāstra, A Study in Śāstric Intertextuality» (English). Journal of Indian Philosophy Journal of Indian Philosophy 32 (2–3): 281–291. DOI:10.1023/B:INDI.0000021078.31452.8a. ISSN 0022-1791.
  96. ↑ McClish, Mark Richard (2009) (in English). Political Brahmanism and the state a compositional history of the Arthaśāstra (PhD Thesis, Advisor: Patrick Olivelle). University of Texas. https://repositories.lib.utexas.edu/handle/2152/10568. ;
    McClish M (2014-01-01). «The dependence of Manu's seventh chapter on Kautilya's Arthas̈a¯stra» (English). Journal of the American Oriental Society 134 (2): 241–262. DOI:10.7817/jameroriesoci.134.2.241. ISSN 0003-0279.
  97. ↑ Kauṭilya; Olivelle, Patrick; McClish, Mark (2012). The Arthaśāstra selections from the classic Indian work on statecraft. Hackett. ISBN 978-1603848480. OCLC 934713097 . 
  98. ↑ 98,0 98,1 Henry Albinski (1958), The Place of the Emperor Asoka in Ancient Indian Political Thought, Midwest Journal of Political Science, Vol. 2, No. 1, pages 62-75
  99. ↑ MV Krishna Rao (1958, Reprinted 1979), Studies in Kautilya, 2nd Edition, Калып:Oclc, ISBN 978-8121502429, pages 13-14, 231-233
  100. ↑ Max Weber, Politics as a Vocation (1919). This translation is from Weber: Selections in Translation, ed. W. G. Runciman, trans. Eric Matthews (Cambridge: Cambridge University Press, 1978), pp. 212–25 (p. 220); see also this translation. 2010 елның 31 гыйнвар көнендә архивланган.
  101. ↑ 101,0 101,1 Boesche, 2002, 18-19 битләр.
  102. ↑ Boesche, 2002, 1-7 битләр.
  103. ↑ 103,0 103,1 Thomas Trautmann (2012), Arthashastra: The Science of Wealth, Penguin, ISBN 978-0670085279, pages 121-127
  104. ↑ 104,0 104,1 104,2 Thomas Trautmann (2012), Arthashastra: The Science of Wealth, Penguin, ISBN 978-0670085279, pages 134-138
  105. ↑ 105,0 105,1 India needs to develop its own doctrine for strategic autonomy: NSA (18 October 2012). 18 октябрь 2012 тикшерелде.
Бу мәкалә Татар Википедиясенең сайланган мәкаләләр рәтенә керә.
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Артхашастра&oldid=3827016