زبان‌های آسیا

خانواده‌های زبان آسیا

طیف گسترده‌ای از زبان‌ها در سراسر آسیا صحبت می‌شوند که شامل خانواده‌های مختلف زبانی و برخی زبان‌های تک‌خانواده است. خانواده‌های اصلی زبان شامل آلتایی، آستروآسیایی، آسترونزیایی، قفقازی، دراویدی، هندواروپایی، آفروآسیایی، مغولی‌تبار، چینی-تبتی و کرا-دای هستند. بیشتر آن‌ها، اما نه همه، سابقه طولانی به عنوان یک زبان نوشتاری دارند.

گروه‌های زبانی

خانواده‌های اصلی از نظر تعداد، هندواروپایی (هندوآریایی) و دراویدی در جنوب آسیا و چینی-تبتی در آسیای شرقی هستند. چندین خانواده دیگر در منطقه خاصی غالب هستند.

چینی-تبتی

زبان‌های چینی-تبتی از جمله زبان‌های چینی، تبتی، برمه‌ای، کارنی و زبان‌های متعددی از فلات تبت، جنوب چین، برمه و شمال شرقی هند هستند.

هندواروپایی

زبانهای هندواروپایی در درجه اول توسط شاخه هندوایرانی حضور دارند. این خانواده شامل زبان‌های هندی (سینهالی، هندی، اردو، بنگالی، اوریه، آسامی، پنجابی، سندی، کشمیری، مراتی، گجراتی، سینهالی، مالایالم و سایر زبان‌های هندواروپایی جنوب آسیا) و ایرانی (شامل فارسی، کردی، پشتو، بلوچی و زبان‌های هندواروپایی دیگر ایران، آناتولی، میان‌رودان، آسیای میانه، قفقاز و مناطقی از آسیای جنوبی). علاوه بر این شاخه، دیگر شاخه‌های هندواروپایی که در آسیا صحبت می‌شوند شامل اسلاوی (روسی رایج در سیبری)، یونانی در پیرامون دریای سیاه، ارمنی و همچنین زبان‌های منقرض شده مانند هیتی در آناتولی و تخاری در ترکستان (چین) هستند.

خانواده‌های آلتایی

شماری از خانواده‌های زبانی کوچکتر، اما مهم که در آسیای مرکزی و شمالی گسترش یافته‌اند، در خانواده آلتایی که هنوز کاملاً پذیرفته نشده‌است، حضور دارند. این گروه شامل خانواده‌های ترکی، مغولی‌تبار، تونگوزی (از جمله منچو)، کره‌ای و ژاپنی است.

مون-خمر

زبان‌های مون-خمر (که به آن آستروآسیایی نیز می‌گویند) خانواده زبانی در جنوب و جنوب شرقی آسیا هستند. زبان‌های مهم این خانواده ویتنامی و خمر (کامبوجی) هستند.

کرا-دای

زبان‌های کرا-دای (که به آن تای-کادای نیز گفته می‌شود) در جنوب چین، شمال شرقی هند و آسیای جنوب شرقی یافت می شودن. زبان‌های مهم این خانواده تایلندی (سیامی) و لائو هستند.

آسترونزیایی

زبانهای آسترونزیایی در سراسر ناحیه دریایی جنوب شرق آسیا گسترش یافته‌اند، از جمله زبان‌های اصلی آن فیجیایی (فیجی)، سبوانو، تاگالوگ (فیلیپین) و مالایی (مالزی، سنگاپور و برونئی) هستند. جاوه‌ای، سوندایی و مادورایی اندونزی نیز به این خانواده تعلق دارند.

دراویدی

زبان‌های دراویدی بومی جنوب هند و مناطقی از سری لانکا و شامل تامیلی، کانارا، تلوگو و مالایالم هستند، در حالی که زبان‌های کوچکتر مانند گوندی و براهویی به ترتیب در هند مرکزی و پاکستان حضور دارند.

آفروآسیایی

زبان‌های آفروآسیایی (در منابع قدیمی حامی-سامی) در آسیا توسط شاخه سامی نمایندگی می‌شوند. زبان‌های سامی در آسیای غربی صحبت می‌شود و علاوه بر زبان‌های منقرض شده مانند اکدی، شامل عربی، عبری و آرامی هستند.

خانواده‌های سیبریایی

علاوه بر خانواده‌های آلتایی که قبلاً ذکر شد (که از آن‌ها تونگوزی امروزه یک خانواده کوچک از سیبری است)، تعدادی خانواده کوچک زبانی و زبان تک‌خانواده نیز در شمال آسیا صحبت می‌شود. این موارد عبارتند از زبان‌های اورالی رایج در غرب سیبری (خانواده زبان‌های مجاری و فنلاندی در اروپا)، ینی‌سئیایی (مرتبط با ترکی و آتاباسکی آمریکا شمالی)، یوکاغیر، نیوخ در ساخالین، آینو در شمال ژاپن، چوکوتکا-کامچاتکایی در شرقی‌ترین بخش سیبری و تا حدودی اسکیمو-آلیوت. برخی از زبان‌شناسان بر این باورند که زبان‌های کره‌ای شباهت‌های بیشتری با زبانهای دیرین سیبری نسبت به زبان‌های آلتایی دارند. زبان منقرض شده روانروان مغولستان دسته‌بندی نشده‌است و هیچ رابطه‌ای را با هیچ خانواده زبانی شناخته‌شده دیگری نشان نمی‌دهد.

خانواده‌های قفقازی

در قفقاز سه خانواده کوچک زبانی موجود است: زبان‌های کارتولی، مانند گرجی؛ قفقازی شمال شرقی (زبان‌های داغستانی)، مانند چچنی؛ و قفقازی شمال غربی، مانند چرکسی. دو مورد اخیر ممکن است با یکدیگر مرتبط باشند. زبان‌های هوری-اورارتویی که امروزه منقرض شده‌اند نیز ممکن است با آن‌ها مرتبط باشند.

خانواده‌های کوچک جنوب آسیا

در جنوب و جنوب شرق آسیا تعداد زیادی خانواده کوچک و جدا وجود دارد، گرچه زبان‌ها و خانواده‌های اصلی آن‌ها را تحت سلطه خود درآورده اند. از غرب به شرق، این موارد عبارتند از:

• زبان‌های منقرض‌شده هلال حاصلخیز مانند سومری، ایلامی و نیافراتی
• زبان‌های منقرض‌شده جنوب آسیا: زبان طبقه‌بندی نشده هاراپایی
• خانواده‌های زبانی کوچک و مستقل شبه‌قاره هند: بروشسکی، کوسوندایی و نیهالی. زبان ودا در سریلانکا نیز احتمالاً زبان تک‌خانواده‌ای است که با سینهالی مخلوط شده‌است.
• دو خانواده زبانی آندامانی: آندامانی بزرگ و اونگان؛ سنتینلی تا به امروز مستند و از این رو دسته‌بندی نشده‌است.
• زبان‌های دسته‌بندی‌نشده در جنوب شرقی آسیا: کنابوی.
• زبان‌های تک‌خانواده و خانواده‌های زبانی مستقل در آروناچال: دیگارو، هروسیش (شمال زبان‌های میجی)، میجو، پورویک، سیانگی و کهو-بوا.
• همونگ–مین (میائو–یائو) که در جنوب چین و جنوب شرقی آسیا پراکنده شده‌است.
• چند خانواده پاپوآیی از مرکز و شرق مجمع‌الجزایر مالایی: زبان هالماهرا، تیموری شرقی و زبان منقرض‌شده تامبورا از سامباوا. خانواده‌های متعددی در گینه نو اندونزی صحبت می‌شوند، اما آن‌ها خارج از محدوده زبان‌های آسیایی هستند.

کریول‌ها و پیجین‌ها

با تجارت اروپاییان در چین زبان معروف پیجین توسعه یافت. از میان بیشتر کریول‌های ایجاد شده، امروزه پرگویشورترین آن‌ها را می‌توان چاواکانو، کریول اسپانیایی فیلیپین و کریول‌های مختلف بر پایه مالایی مانند مانادوی مالایی دانست. کریول بسیار معروف کریستانگ که بر پایه پرتغالی است، در مالاکا، ایالت-شهری در مالزی، رایج است.

زبان‌های اشاره

شمار زیادی زبان اشاره در سراسر آسیا صحبت می‌شود. این‌ها شامل خانواده زبان اشاره ژاپنی، زبان اشاره چینی، زبان اشاره هندوپاکستانی و همچنین تعدادی زبان اشاره کوچک بومی در کشورهایی مانند نپال، تایلند و ویتنام هستند. بسیاری از زبان‌های اشاره رسمی بخشی از خانواده زبان اشاره فرانسوی هستند.

زبان‌های رسمی

مقالهٔ اصلی: فهرست زبان‌های رسمی بر پایه کشور و قلمرو

آسیا و اروپا تنها دو قاره‌ای هستند که بیشتر کشورهایشان از زبان‌های بومی به عنوان زبان رسمی خود استفاده می‌کنند، اگرچه انگلیسی نیز به عنوان یک زبان بین‌المللی گسترده‌است.

زبان	نام بومی	گویشوران	خانواده زبانی	رسمی در کشور	رسمی در منطقه
آبخازی	Аԥсшәа	۲۴۰٬۰۰۰	قفقازی شمال غربی	آبخاز
عربی	العَرَبِیَّة	۲۳۰٬۰۰۰٬۰۰۰	آفروآسیایی	بحرین مصر عراق اردن کویت لبنان عمان فلسطین قطر عربستان سعودی سوریه امارات متحده عربی یمن
ارمنی	հայերեն	۵٬۹۰۲٬۹۷۰	هندواروپایی	ارمنستان آرتساخ
آسامی	অসমীয়া	۱۵٬۰۰۰٬۰۰۰	هندواروپایی		هند آسام
ترکی آذربایجانی	Azərbaycanca	۲۳٬۰۰۰٬۰۰۰	ترکی	جمهوری آذربایجان
بلوچی	بلۏچی Balòči	۷٬۶۰۰٬۰۰۰	هندواروپایی		پاکستان بلوچستان
بلتی	بلتی སྦལ་ཏི།	۳۹۲٬۸۰۰	چینی-تبتی		پاکستان گلگت-بلتستان
بنگالی	বাংলা	۲۳۰٬۰۰۰٬۰۰۰	هندواروپایی	بنگلادش	هند دره باراک، آسام (افزوده) جارکند (رسمی) تریپورا بنگال غربی
بودو	बर'/बड़ Boro	۱٬۹۸۴٬۵۶۹	چینی-تبتی		هند بودولند، آسام
برمه‌ای	မြန်မာဘာသာ	۳۳٬۰۰۰٬۰۰۰	چینی-تبتی	میانمار
کانتونی	廣東話/广东话	۷٬۸۷۷٬۹۰۰	چینی-تبتی		چین هنگ کنگ ماکائو
چین	Kukish	۳٬۰۰۰٬۰۰۰	چینی-تبتی		میانمار ایالت چین
چینی ماندارین	普通話/普通话 國語/国语 華語/华语	۱٬۲۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰	چینی-تبتی	چین سنگاپور تایوان	میانمار ایالت وا چین هنگ کنگ ماکائو
فارسی دری	دری	۱۹٬۶۰۰٬۰۰۰	هندواروپایی	افغانستان
دیوهی	ދިވެހިބަސް	۴۰۰٬۰۰۰	هندواروپایی	مالدیو
دزونگخا	རྫོང་ཁ་	۶۰۰٬۰۰۰	چینی-تبتی	بوتان
انگلیسی	English	۳۰۱٬۶۲۵٬۴۱۲	هندواروپایی	هند پاکستان فیلیپین سنگاپور	چین هنگ کنگ
فیلیپینی	Wikang Filipino	۹۳٬۰۰۰٬۰۰۰	آسترونزیایی	فیلیپین
فرانسوی	Français	۴٬۷۱۶٬۶۷۰	هندواروپایی		هند پودوچری Chandannaggar
فرمزی		۱۷۱٬۸۵۵	آسترونزیایی		تایوان تایوان
گرجی	ქართული	۴٬۲۰۰٬۰۰۰	کارتولی	گرجستان
یونانی	Ελληνικά		هندواروپایی	قبرس
گجراتی	ગુજરાતી	۵۰٬۰۰۰٬۰۰۰	هندواروپایی		هند دادرا و نگر حویلی دامان و دیو گجرات
هاکا	客家話/客家话 Hak-kâ-fa	۲٬۳۷۰٬۰۰۰	چینی-تبتی		تایوان تایوان
عبری	עברית	۷٬۰۰۰٬۰۰۰	آفروآسیایی	اسرائیل
هندی	हिन्दी	۵۵۰٬۰۰۰٬۰۰۰	هندواروپایی	هند
هوکچیو	馬祖話 Mā-cū-huâ	۱۲٬۰۰۰	چینی-تبتی		تایوان ماتسو، فوجیان (دفاکتو)
هاکین	臺灣話 Tâi-oân-oē	۱۸٬۵۷۰٬۰۰۰	چینی-تبتی		تایوان تایوان (دفاکتو)
اندونزیایی	Bahasa Indonesia	۲۴۰٬۰۰۰٬۰۰۰	آسترونزیایی	اندونزی
ژاپنی	日本語	۱۲۰٬۰۰۰٬۰۰۰	ژاپنی	ژاپن (دفاکتو)
کاچین	Jinghpaw	۹۴۰٬۰۰۰	چینی-تبتی		میانمار ایالت کاچین
کانارا	ಕನ್ನಡ	۵۱٬۰۰۰٬۰۰۰	دراویدی		هند کارناتاکا
کارن	ကညီကျိာ်း	۶٬۰۰۰٬۰۰۰	چینی-تبتی		میانمار ایالت کایین
کشمیری	कॉशुर کٲشُر	۷٬۰۰۰٬۰۰۰	هندواروپایی		هند جامو و کشمیر
کایا	Karenni	۱۹۰٬۰۰۰	چینی-تبتی		میانمار ایالت کایا
قزاقی	Қазақша Qazaqsha قازاقشا	۱۸٬۰۰۰٬۰۰۰	ترکی	قزاقستان	چین ولایت خودمختار ایلی قزاق روسیه جمهوری آلتای
خمر	ភាសាខ្មែរ	۱۴٬۰۰۰٬۰۰۰	آستروآسیایی	کامبوج
کره‌ای	조선어 한국어	۸۰٬۰۰۰٬۰۰۰	کره‌ای	کره شمالی کره جنوبی	چین Changbai Korean Autonomous County ولایت خودمختار یانبیان کره‌ای
کردی	Kurdî کوردی	۲۰٬۰۰۰٬۰۰۰	هندواروپایی	عراق	عراق کردستان عراق سوریه روژاوا روژهلات کردستان
قرقیزی	Кыргызча قیرعیزچا	۲٬۹۰۰٬۰۰۰	ترکی	قرقیزستان	چین ولایت خودمختار قزل‌سو قرقیز
لائو	ພາສາລາວ	۷٬۰۰۰٬۰۰۰	کرا-دای	لائوس
مالایی	Bahasa Melayu بهاس ملایو	۳۰٬۰۰۰٬۰۰۰	آسترونزیایی	برونئی اندونزی (به عنوان اندونزیایی) مالزی (همچنین به نام مالزیایی) سنگاپور
مالایالم	മലയാളം	۳۷٬۰۰۰٬۰۰۰	دراویدی		هند کرالا لاکشادویپ ماهه، پودوچری
مراتی	मराठी	۹۹٬۰۰۰٬۰۰۰	هندواروپایی		هند دادرا و نگر حویلی دامان و دیو گوا مهاراشترا
مانیپوری	ꯃꯤꯇꯩꯂꯣꯟ মৈতৈ Manipuri	۲٬۰۰۰٬۰۰۰	چینی-تبتی		هند مانیپور
مون	ဘာသာ မန်	۸۵۱٬۰۰۰	آستروآسیایی		میانمار ایالت مون
مغولی	Монгол хэл ᠮᠣᠩᠭᠣᠯ ᠬᠡᠯᠡ	۲٬۰۰۰٬۰۰۰	مغولی‌تبار	مغولستان	چین مغولستان داخلی
نپالی	नेपाली	۲۹٬۰۰۰٬۰۰۰	هندواروپایی	نپال	هند دارجیلینگ، بنگال غربی (افزوده) سیکیم
اوریه	ଓଡ଼ିଆ	۳۳٬۰۰۰٬۰۰۰	هندواروپایی		هند جارکند (رسمی) اودیسا
آسی	Ирон	۵۴۰٬۰۰۰ (۵۰٬۰۰۰ نفر در اوستیای جنوبی)	هندواروپایی	اوستیای جنوبی
پشتو	پښتو	۴۵٬۰۰۰٬۰۰۰	هندواروپایی	افغانستان	پاکستان بلوچستان (رسمی) خیبر پختونخوا (رسمی)
فارسی	فارسی Форсӣ	۱۳۰٬۰۰۰٬۰۰۰	هندواروپایی	افغانستان (به عنوان دری) ایران تاجیکستان (به عنوان تاجیکی)
پرتغالی	Português	۱٬۲۰۰٬۰۰۰	هندواروپایی	تیمور شرقی	چین ماکائو
پنجابی	ਪੰਜਾਬੀ پن٘جابی	۱۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰	هندواروپایی		هند دهلی (افزوده) هاریانا (افزوده) پنجاب بنگال غربی (افزوده)
راخینی	ရခိုင်ဘာသာ	۱٬۰۰۰٬۰۰۰	چینی-تبتی		میانمار ایالت راخین
روهینگیا	Ruáingga	۱٬۸۰۰٬۰۰۰	هندواروپایی		اردوگاه‌های پناهندگان سازمان ملل میانمار ایالت راخین
روسی	Русский	۲۶۰٬۰۰۰٬۰۰۰	هندواروپایی	آبخاز قزاقستان قرقیزستان روسیه اوستیای جنوبی
سانتالی	ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ	۷٬۶۰۰٬۰۰۰	آستروآسیایی		هند بنگال غربی (افزوده) جارکند (افزوده)
شان	ၽႃႇသႃႇတႆ	۳٬۲۹۵٬۰۰۰	کرا-دای		میانمار ایالت شان
سندی	سنڌی	۴۰٬۰۰۰٬۰۰۰	هندواروپایی		پاکستان ایالت سند
سینهالی	සිංහල	۱۸٬۰۰۰٬۰۰۰	هندواروپایی	سری‌لانکا
تاجیکی	Тоҷикӣ	۷٬۹۰۰٬۰۰۰	هندواروپایی	تاجیکستان
تامیلی	தமிழ்	۷۷٬۰۰۰٬۰۰۰	دراویدی	سنگاپور سری‌لانکا	هند پودوچری تامیل‌نادو
تلوگو	తెలుగు	۷۹٬۰۰۰٬۰۰۰	دراویدی		هند آندرا پرادش تلانگانا یانام، پودوچری
تتومی	Lia-Tetun	۵۰۰٬۰۰۰	آسترونزیایی	تیمور شرقی
تای	ภาษาไทย	۶۰٬۰۰۰٬۰۰۰	کرا-دای	تایلند
تبتی	བོད་སྐད་	۱٬۱۷۲٬۹۴۰	چینی-تبتی		چین منطقه خودمختار تبت
تولو	ತುಳು	۱٬۷۲۲٬۷۶۸	دراویدی		هند کارناتاکا (رسمی) کرالا (رسمی)
ترکی استانبولی	Türkçe	۷۰٬۰۰۰٬۰۰۰	ترکی	قبرس قبرس شمالی ترکیه
ترکمنی	Türkmençe	۷٬۰۰۰٬۰۰۰	ترکی	ترکمنستان
اردو	اُردُو	۶۲٬۱۲۰٬۵۴۰	هندواروپایی	پاکستان	هند بیهار (رسمی در ۱۵ بخش) جامو و کشمیر جارکند (رسمی) دهلی (افزوده) تلانگانا (افزوده) اوتار پرادش (افزوده) بنگال غربی (افزوده)
اویغوری	ئۇیغۇرچه‎	۱۰٬۴۱۶٬۹۱۰	ترکی		چین سین‌کیانگ
ازبکی	Oʻzbekcha Ўзбекча	۲۵٬۰۰۰٬۰۰۰	ترکی	ازبکستان
ویتنامی	Tiếng Việt	۸۰٬۰۰۰٬۰۰۰	آستروآسیایی	ویتنام (دفاکتو)
ژوانگ	Vahcuengh	۱۶٬۰۰۰٬۰۰۰	کرا-دای		چین گوانگشی ولایت خودمختار ونشان ژوانگ و میائو، یون‌نان

جستارهای وابسته

• • زبان‌های جنوب آسیا