Anton Czechow
Anton Czechow (1900) | |
Imię i nazwisko |
Anton Pawłowicz Czechow |
---|---|
Data i miejsce urodzenia | |
Data i miejsce śmierci | |
Narodowość | |
Język | |
Alma Mater | |
Dziedzina sztuki | |
Ważne dzieła | |
| |
Odznaczenia | |
Anton Pawłowicz Czechow (ros. Антон Павлович Чехов [ɐnˈton ˈpavɫəvʲɪtɕ ˈtɕɛxəf], ur. 17 stycznia?/29 stycznia 1860 w Taganrogu, zm. 2 lipca?/15 lipca 1904 w Badenweiler) – rosyjski nowelista i dramatopisarz pochodzenia ukraińskiego. Klasyk literatury rosyjskiej.
Mistrz „małych form literackich”, w której przeważały obrazki obyczajowe, miniatury z życia urzędników, kupców, ziemian i chłopów, łączące komizm z wyraźnymi akcentami krytyki społecznej.
Znany głównie z dramatów odtwarzających tragizm powszedniej egzystencji zwykłych, przeciętnych ludzi, zazwyczaj pozbawionych woli działania, w których konflikty ukazywał w aspekcie ogólnoludzkim, społeczno-psychologicznym, a zarazem czysto rosyjskim[1].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Anton Czechow pochodził z niezamożnej rodziny kupieckiej. Jako dziecko mówił wyłącznie po ukraińsku, a jako dorosły uważał się za Ukraińca[2]. Urodził się w Taganrogu, mieście położonym nad Morzem Azowskim. Był wychowywany przez okrutnego ojca prowadzącego mały sklepik[3]. Młody Anton przeżył szereg romansów, w tym jeden z żoną nauczyciela[4]. Po ukończeniu gimnazjum w rodzinnym mieście udał się na studia medyczne do Moskwy. W roku 1884, po ukończeniu uniwersytetu, Czechow rozpoczął pracę w powiatowym szpitalu. Był już dość znanym pisarzem i mógłby zarabiać na życie pisarstwem. Mawiał żartem, że ma żonę medycynę i kochankę literaturę[5]. Już jako student medycyny publikował utwory humorystyczne i satyryczne: "Śmierć urzędnika" (1883 r.), "Kameleon" (1884 r.), łączące liryzm z ironią. Pisał na ogół krótkie utwory, gdyż jak sam twierdził sztuka pisania jest sztuką skracania, a zwięzłość jest siostrą talentu.
Główna część jego dorobku powstała w długim okresie prowadzenia praktyki lekarskiej, zanim jeszcze jego dzieła przebiły się do szerszej publiczności. Jego nowele były publikowane w tym czasie, ale cieszyły się niezbyt dużym zainteresowaniem czytelników, zaś jego skomplikowanych i trudnych do adaptacji sztuk nikt nie chciał wystawiać. W lipcu 1890 roku udał się w podróż na Sachalin, miejsca zesłania politycznych i kryminalnych skazańców. Efektem wyprawy była napisane przez Czechowa dzieło Wyspa Sachalin, które w Rosji wywołała silny społeczny odzew.
W latach 1888–1900 odbywał podróże do Batumi, gdzie zatrzymywał się w domu przy obecnej ulicy Rustawelego[6].
Teatrem interesował się od młodzieńczych lat, kiedy to jako gimnazjalista zabiegał, by go wpuszczono na spektakle teatru zawodowego, zabronione dla młodzieży szkolnej. Przez całe życie pisał felietony teatralne oraz opowiadania z życia rosyjskiej sceny. Swoją pierwszą, czteroaktową sztukę Płatonow (Bez ojcowizny), napisał mając około dwudziestu lat. Sztukę dał do przeczytania aktorce Marii Jermołowej, lecz została mu ona zwrócona[7]. Wartość jego sztuk odkrył dopiero Konstantin Stanisławski, słynny twórca MChAT-u, który premierą Mewy (1898) przyczynił się do rozgłosu Czechowa. Trzy kolejne sztuki pisane na zamówienie MChAT-u (Wujaszek Wania, Trzy siostry, Wiśniowy sad) cieszyły się podobną popularnością co Mewa i są do dzisiaj najbardziej znanymi utworami Czechowa.
Duet Stanisławski-Czechow na przełomie XIX i XX w. praktycznie zdominowała działalność MChAT-u. Obaj się świetnie rozumieli i wspólnie stworzyli podwaliny naturalizmu w teatrze, znacznie wyprzedzając swoją epokę. Istotą tego teatru było zerwanie ze sztucznymi konwencjami gry aktorskiej i zachowywanie się na scenie w możliwie jak najbardziej naturalny sposób. W 1901 r. Czechow poślubił Olgę Knipper, ulubioną aktorkę Stanisławskiego, która grała większość pierwszoplanowych ról kobiecych w sztukach Czechowa.
Chorował na gruźlicę, jednak pomimo choroby udał się w morderczą podróż na wyspę zesłańców, by zebrać materiały do książki o katorżnikach (Sachalin). Na zachodzie jego sztuki rozpropagował A.S. Suworin, zamożny właściciel prawicowego dziennika „Nowoje Wriemia”, który za własne pieniądze drukował i wystawiał dzieła Czechowa w Paryżu i Londynie oraz finansował i organizował podróże Czechowa po Europie Zachodniej.
Czechow zmarł 15 lipca 1904 roku na skutek wyniszczenia gruźlicą. Pochowano go z honorami na Cmentarzu Nowodziewiczym w Moskwie. Do dziś jego książki są w zestawie lektur. Należą ponadto do podstawowego kanonu literatury światowej.
Wybrana twórczość
[edytuj | edytuj kod]Dramaty
[edytuj | edytuj kod]- 1881 – Płatonow
- 1886 – O zgubnym wpływie palenia tytoniu
- 1887 – Iwanow – czteroaktówka,
- 1888 – Niedźwiedź – jednoaktowa komedia,
- 1888–1889 – Oświadczyny – jednoaktówka,
- 1889 – Drewniany demon – czteroaktowa komedia,
- 1891 – Jubileusz – jednoaktowa komedia
- 1896 – Mewa[9]
- 1899–1900 – Wujaszek Wania (przeróbka Drewnianego Demona)
- 1901 – Trzy siostry
- 1904 – Wiśniowy sad
Najbardziej znane opowiadania
[edytuj | edytuj kod]- 1883 – Śmierć urzędnika
- 1884 – Kameleon
- 1887 – Kasztanka
- 1888 – Spać się chce
- 1898 – Człowiek w futerale
- Końskie nazwisko
Relacje dokumentalne
[edytuj | edytuj kod]- 1895 – Wyprawa na Sachalin, która składa się z:
- Wyspa Sachalin (1891–1895),
- Podróż przez Syberię,
- Listy.
Nowele
[edytuj | edytuj kod]Większość napisana pod pseudonimem Antosza Czechonte.
- 1879–1884 – Intrygi – zbiór dziewięciu nowel,
- 1882 – Późno zakwitające kwiaty
- 1883 – Szwedzka zapałka
- 1883–1888 – Światła
- 1884 – Ostrygi, Perpetuum mobile
- 1886 – Piostryje rasskazy, Doskonali ludzie, Tajemnica, Księżna, Nauczyciel, Dzieło sztuki
- 1886–1901 – Hydrofobia
- 1887 – Żebrak, Lekarz, Wrogowie, Egzaminy w magistracie, Szczęście, Pocałunek, W Wielkanoc, Tyfus, Wołodia
- 1888 – Wielki step, Atak nerwowy, Kłopotliwy interes, Pięknisie, Łabędzi śpiew, Senny, Urodziny
- 1889 – Nieciekawa historia
- 1890 – Gusew, Koniokradzi
- 1891 – Pojedynek na śmierć i życie, Żony wieśniaków
- 1892 – Sala nr 6, Wygnanie, Konik polny, Sąsiedzi, Terror, Moja żona, Motyl
- 1893 – Dwóch Wołodiów, Anonimowa historia
- 1894 – Czarny mnich, Historia ogrodnika, Skrzypce Rothschilda, Student, Nauczyciel literatury, Królestwo kobiet
- 1895 – Trzy lata, Ariadna, Morderstwo
- 1896 – Dom z attyką, Moje życie
- 1897 – Chłopi, W domu, W powozie
- 1898 – Mała trylogia, Jonycz, Wizyta lekarza, Nowa dacza, Oficjalny interes
- 1899 – Kochanie, Dama z pieskiem, Boże Narodzenie
- 1900 – Wąwóz
- 1902 – Biskup
- 1903 – Panna na wydaniu
- 1904 – Zakład
Powieści
[edytuj | edytuj kod]- 1884 – Dramat na polowaniu
Ekranizacje
[edytuj | edytuj kod]Upamiętnienie w Polsce
[edytuj | edytuj kod]Od 1973 na terenie obecnej dzielnicy Bielany w Warszawie znajduje się ulica imienia Antoniego Czechowa[10]. Także w Katowicach w dzielnicy Nikiszowiec znajduje się ulica jego imienia.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Czechow Anton P., [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2014-03-05] .
- ↑ Agnieszka Lubomira Piotrowska , Wstęp, [w:] Anton Czechow i inni, Jednoaktówki, Wydanie I, Łódź: Officyna, 2022, s. 11, ISBN 978-83-66511-76-7 .
- ↑ Anton Czechow: człowiek niefuterałowy | Portal historyczny Histmag.org - historia dla każdego! [online], histmag.org [dostęp 2024-04-22] .
- ↑ Chekhov, Anton (1991). Forty Stories. Translated by Payne, Robert. New York City: Vintage Classics. ISBN 978-0-679-73375-1. s. 20
- ↑ Natalia Modzelewska (red.), Antoni Czechow, Księżna Pani i inne opowiadania, 1956 .
- ↑ Leonard Drożdżewicz , Pocztówka z Jedwabnego Szlaku, „Znad Wilii”, 1 (57), Viešoji įstaiga „Znad Wilii” kultūros plėtros draugija, 2014, s. 87, ISSN 1392-9712 .
- ↑ Antoni Czechow , Wybór dramatów, 1979, ISBN 83-04-00280-9 .
- ↑ Tabachnikova, Olga (2010). Anton Chekhov Through the Eyes of Russian Thinkers: Vasilii Rozanov, Dmitrii Merezhkovskii and Lev Shestov. Anthem Press. s. 26. ISBN 978-1-84331-841-5. Dla Rozanowa Czechow reprezentuje końcowy etap klasycznej literatury rosyjskiej przełomu XIX i XX wieku, spowodowany zanikiem tysiącletniej tradycji chrześcijańskiej, która podtrzymywała znaczną część tej literatury. Z jednej strony Rozanow uważa pozytywizm i ateizm Czechowa za swoje wady, wymieniając je wśród przyczyn popularności Czechowa w społeczeństwie.
- ↑ Ros. чайка transkryp. pol.: czajka – pol. mewa. Powszechny błąd tłumaczenia z ros. – słowo pol. czajka po ros. чибис transkryp. pol.: czibis.
- ↑ Uchwała nr 105 Rady Narodowej m.st. Warszawy z dnia 15 maja 1973 r. w sprawie nadania nazw ulicom, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy”, Warszawa, dnia 15 czerwca 1973 r., nr 6, poz. 39, s. 2.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Anton Czechow w serwisie Wolne Lektury
- Adaptacje dramatów Antona Czechowa w serwisie NINATEKA.PL
- Twórczość Antoniego Czechowa w serwisie Polona.pl
- ISNI: 0000000121031904
- VIAF: 95216565
- LCCN: n79130807
- GND: 118638289
- NDL: 00435837
- LIBRIS: 31fhj2fm133fqns
- BnF: 11926133z
- SUDOC: 027156397
- SBN: CFIV006477
- NLA: 36321458
- NKC: jn19990210160
- DBNL: tsje001
- RSL: 000082167
- BNE: XX907635
- NTA: 068570651
- BIBSYS: 90733091
- CALIS: n2004344374
- CiNii: DA00344076
- Open Library: OL3156833A, OL19677A
- PLWABN: 9810542629205606
- NUKAT: n94006694
- J9U: 987007259655505171
- PTBNP: 92316, 1559328
- CANTIC: a10297406
- LNB: 000014671
- NSK: 000100048
- BNA: 000026143
- CONOR: 9736291
- BNC: 000034750
- ΕΒΕ: 176982
- BLBNB: 000573073
- KRNLK: KAC199604915
- LIH: LNB:V*102969;=BN
- RISM: people/30077963
- PWN: 3889377
- Britannica: biography/Anton-Chekhov
- Treccani: anton-pavlovic-cechov
- Universalis: anton-pavlovitch-tchekhov, tchekhov-reperes-chronologiques
- NE.se: anton-tjechov
- Nacionālā enciklopēdija: 30154
- SNL: Anton_Tsjekhov
- VLE: anton-cechov
- Catalana: 0016794
- DSDE: Anton_Tjekhov
- Hrvatska enciklopedija: 13234
- Anton Czechow
- Ludzie urodzeni w Taganrogu
- Ludzie związani ze Zwienigorodem
- Pisarze rosyjskojęzyczni
- Pisarze związani z Moskwą
- Pochowani na Cmentarzu Nowodziewiczym w Moskwie
- Rosyjscy dramaturdzy XIX wieku
- Rosyjscy dramaturdzy XX wieku
- Rosyjscy ludzie teatru
- Rosyjscy prozaicy XIX wieku
- Rosyjscy prozaicy XX wieku
- Odznaczeni Orderem Świętego Stanisława (Imperium Rosyjskie)
- Zmarli w 1904
- Urodzeni w 1860
- Zmarli na gruźlicę