Przejdź do zawartości

Czesław Wawrosz

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Czesław Wawrosz
Ilustracja
szeregowy piechoty (przed degradacją kapitan) szeregowy piechoty
(przed degradacją kapitan)
Data i miejsce urodzenia

8 kwietnia 1895
Jaworów

Data i miejsce śmierci

6 lipca 1940
Gruszka

Przebieg służby
Lata służby

1914–1928

Siły zbrojne

C.K. Armia
Wojsko Polskie

Jednostki

10 Pułk Piechoty (austro-węgierski),
10 Pułk Piechoty WP,
37 Pułk Piechoty,
38 Pułk Piechoty Strzelców Lwowskich,
78 Pułk Piechoty

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa,
wojna polsko-ukraińska,
wojna polsko-bolszewicka
II wojna światowa

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari

Czesław Wawrosz[a] (ur. 8 kwietnia 1895 w Jaworowie, zm. 6 lipca 1940 na górze Gruszka) – polski wojskowy, uczestnik czterech wojen, kawaler Orderu Virtuti Militari, zdegradowany w 1930 kapitan piechoty Wojska Polskiego II RP, ziemianin, przedsiębiorca, ofiara egzekucji na górze Gruszka.

Pomnik u podnóża góry Gruszka
Mogiła zbiorowa i pomnik na Cmentarzu Centralnym w Sanoku
Upamiętnienie na Mauzoleum w Sanoku

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Czesław Wawrosz urodził się 8 kwietnia 1895[1][2][3] w Jaworowie[4] jako syn Rudolfa i Heleny z domu Soerger[5][6][3][7][8].

Podczas I wojny światowej służył w szeregach C.K. Armii[4]. Został mianowany chorążym (kadetem) w rezerwie piechoty z dniem 1 maja 1915[9], a następnie zweryfikowany w stopniu chorążego w rezerwie piechoty z dniem 1 sierpnia 1915[10]. Jesienią 1915 jako chorąży rezerwy 5 kompanii 10 pułku piechoty został wzięty do niewoli[11][12]. Według informacji z początku stycznia 1918 był w niewoli rosyjskiej w Bobrowie (gubernia woroneska)[13]. W 1917, 1918 formalnie był przydzielony nadal do 10 pułku piechoty[14][15][b].

U kresu wojny od 1 listopada 1918 służył w Wojsku Polskim[4]. Dekretem Naczelnego Wodza Wojsk Polskich z 7 maja 1919 jako były żołnierz armii austro-węgierskiej został przyjęty do Wojska Polskiego z zatwierdzeniem posiadanego stopnia podporucznika ze starszeństwem od 1 sierpnia 1916 i z zaliczeniem do I Rezerwy Armii, z jednoczesnym powołaniem do służby czynnej na czas wojny aż do demobilizacji[16][17]. Następczym rozkazem Ministra Spraw Wewnętrznych otrzymał przydział do 10 pułku piechoty z dniem 28 lutego 1919[18]. Brał udział w wojnie polsko-ukraińskiej 1918–1919 i wojnie polsko-bolszewickiej 1919–1920[4] w szeregach 37 pułku piechoty w stopniu porucznika[19]. W czerwcu 1920 dowodzona przez niego 9 kompania III batalionu (kierowanego przez kpt. Mieczysława Jusa) rozbiła siły nieprzyjaciela pod Wielkim Stachowem[20]. Za swoje czyny wojenne Wawrosz w 1921 otrzymał Order Virtuti Militari (nr 3685)[21][22]. W Wojsku Polskim służył czynnie do 13 września 1921 na rozkaz generała Malczewskiego[4]. Następnie był porucznikiem rezerwy[23]. 15 sierpnia 1924 został awansowany na stopień kapitana w Korpusie Oficerów Piechoty ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919[24][25]. W 1923 był przydzielony jako oficer rezerwowy do 38 pułku piechoty Strzelców Lwowskich w garnizonie Przemyśl[26], a w 1924 jako oficer rezerwowy zatrzymany w służbie czynnej do 78 pułku piechoty w garnizonie Baranowicze[27]. W 1928 był zweryfikowany w stopniu kapitana na liście starszeństwa oficerów piechoty z dniem 1 grudnia 1924 z lokatą 3[28] i wówczas był oficerem 78 pułku piechoty[29].

W latach 20. wraz z Antonim Kozłowskim prowadził restaurację, zlokalizowaną na rynku w Lesku[30]. Jako oficer rezerwy w pierwszej połowie lat 20. zamieszkiwał w Myczkowie i był dzierżawcą dóbr[4]. W tychże latach jego matka, Helena Soerger wydzierżawiła obszar swojego majątku w Myczkowie porucznikowi rezerwy Tadeuszowi Jakubowskiemu[8]. Z powodu powtarzających się kłótni i negatywnego zachowania dzierżawcy wobec wydzierżawiającej i miejscowych osób, umowa dzierżawy została rozwiązana[8]. Następnie dobra ziemskie o powierzchni 400 morgów odkupił od matki Czesław Wawrosz[8]. Pomimo wezwań właściciela, T. Jakubowski pozostawał w majątku[8]. 14 października 1929 ponownie miał odmówić opuszczenia majątku, a ponadto w obecności przybyłego wójta miał znieważyć Czesława Wawrosza[8]. W odpowiedzi na to Wawrosz zastrzelił Jakubowskiego z broni palnej[8]. W czasie zdarzenia Czesław Wawrosz pozostawał oficerem 78 pułku piechoty[8].

W myśl art. 453 k. k. został oskarżony o morderstwo Tadeusza Jakubowskiego[8]. Rozprawa przed Wojskowym Sądem Okręgowym w Przemyślu toczyła się od 27 października 1930[8][31]. Jako świadkowie zeznawali przed sądem sędzia Buczacki z Leska (będący wcześniej arbitrem w sądzie polubownym między Wawroszem a Jakubowskim), który potwierdził zamiar zabitego porucznika pozostania przy dzierżawie oraz kpt. taborów Alfred Tatarka, który był jednym z sekundantów w sprawie obu skonfliktowanych oficerów i potwierdził obawy Jakubowskiego w związku z faktem noszenia przy sobie rewolweru przez Wawrosza[19]. Podczas rozprawy został odczytany list adwokata Seinfelda ze Stanisławowa, według którego podczas wojny w 1919 Wawrosz jako porucznik 37 pułku piechoty miał zmuszać sklepikarza Pinkasa Klara z Chryplina do oddania gotówki i wykopania grobu, skazać go na 25 plag oraz na karę śmierci; zaś po imitowanym akcie rozstrzelania ślepymi nabojami (uprzednio zmuszono ofiarę do wykopania sobie grobu) przez 14 żołnierzy skazany wykupił się kwotą 8 tys. koron, które Wawrosz miał zabrać od niego jako pożyczka wojenna[19]. W odpowiedzi na te zarzuty, podniesione podczas procesu w 1930, zaskoczony nimi Wawrosz oświadczył przed sądem, że sprawa ta została już wcześniej zbadana przez sąd wojskowy i został on uwolniony od zarzutów[19]. Po czterodniowej rozprawie w dniu 3 listopada 1930 o godz. 22 WSO w Przemyślu wydał wyrok, w myśl którego Czesław Wawrosz został uznany winnym popełnienia zabójstwa umyślnego, spowodowanego ciężką zniewagą ze strony poszkodowanego Tadeusza Jakubowskiego, i skazany na karę jednego roku i dwóch miesięcy więzienia zastępującego dom poprawy, pozbawienie stopnia oficerskiego i wydalenie z korpusu oficerskiego[31][32][33]. Do wymiary kary zaliczono skazanemu 12 miesięcy aresztu śledczego, biegnącego od 15 października 1929[31][32]. Po wydaniu wyroku Wawrosz zastrzegł sobie trzy dni do namysłu[31].

Czesław Wawrosz był właścicielem dworu w Myczkowie do 1940[1][7][34][35][36]. W tym czasie stworzył tam pensjonat „Dwór na Bercu” stanowiący ośrodek wczasowy i sanatorium[37], pierwszy tego rodzaju ośrodek w Bieszczadach, a ponadto infrastrukturę dla letników (korty tenisowe, zaporę wodną, ścieżki rekreacyjne). Poza tym dzierżawił pensjonat w Żukowie i był właścicielem restauracji w Krakowie. W latach 30. był członkiem sanockiego koła Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego[38], w ramach którego zasiadał w zarządzie i działał w komisji letniskowo-gospodarczej[39].

Po wybuchu II wojny światowej w 1939 i kampanii wrześniowej zaangażował się w działalność konspiracyjną[40]. Został organizatorem transgranicznej siatki przerzutowej żołnierzy Wojska Polskiego. Wskutek prowadzonego przez Niemców śledztwa i dokonanej prowokacji organizator trasy kurierskiej Józef Rec dokonał nieświadomie dekonspiracji, wskutek czego Wawrosz został aresztowany przez Gestapo w Huzelach i 18 marca 1940 o godz. 17:20 osadzony w więzieniu w Sanoku[3][41][1][35]. W dniu 5 lipca 1940 wyrokiem niemieckiego sądu specjalnego (Sondergericht) w siedzibie przy sanockim więzieniu został skazany na karę śmierci[42]. Nad ranem 6 lipca 1940 wraz z grupą więźniów został wywieziony z Sanoka i rozstrzelany w lesie na stoku góry Gruszka nieopodal Tarnawy Dolnej[43][44][45][2][46][47]. Egzekucję wykonał 45 Batalion Policyjny stacjonujący w Rzeszowie[48].

Dwór Czesława Wawrosza w Myczkowie uległ zniszczeniu podczas II wojny światowej[49].

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

Po wojnie w 1947 szczątki ofiar egzekucji na Gruszce zostały ekshumowane i złożone w mogile zbiorowej na cmentarzu przy ul. Rymanowskiej w Sanoku[50]. W jej miejscu powstał pomnik, na którym umieszczono tablicę z inskrypcją: Męczennikom za wolność i demokrację. Mogiła zbiorowa Polaków zamordowanych bestialsko przez zbirów hitlerowskich w czasie okupacji powiatu sanockiego od września 1939 r. do czerwca 1944 r. Cześć waszej pamięci., na którego postumencie znajduje się rzeźba Sokoła autorstwa Stanisława Jana Piątkiewicza[51][52][53], w 2013 przy pomniku umieszczono dwie tablice z listą zamordowanych na górze Gruszka[54][55] (wśród 112 wymienionych ofiar został podany Czesław Wawrosz). U podnóża wzniesienia Gruszka znajduje się zbiorowa mogiła ofiar egzekucji w formie ziemnego kurhanu, na którym w 1961 ustanowiono upamiętniający zbrodnię obelisk[56]. W 1962 Czesław Wawrosz został upamiętniony wśród innych osób wymienionych na jednej z tablic Mauzoleum Ofiar II Wojny Światowej na obecnym Cmentarzu Centralnym w Sanoku.

W ramach obchodów 75. rocznicy egzekucji na Gruszce podczas sesji popularnonaukowej, zorganizowanej przez Muzeum Historyczne w Sanoku w dniu 23 czerwca 2015 Stanisław Drozd z Muzeum Kultury Bojków w Myczkowie wygłosił referat pt. Czesław Wawrosz – zapomniany bohater[57].

  1. W ewidencji wojskowych C.K. Armii był określany w języku niemieckim jako „Ceslaus Wawrosz” wzgl. „Czeslaus Wawrosz”.
  2. Według spisu w książeczce oficerskiej WP ostatnim stopniem Czesława Wawrosza w armii austriackiej był porucznik.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c Edward Zając. Nocna egzekucja. „Tygodnik Sanocki”. Nr 26 (4510), s. 11, 30 czerwca 2000. 
  2. a b Mogiła zbiorowa ofiar terroru. Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. [dostęp 2016-09-24].
  3. a b c Gefängnis in Sanok. Księga więźniów śledczych 1939–1940 (zespół 134, sygn. 97). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 59 (poz. 555).
  4. a b c d e f Książeczka Stanu Służby Oficerskiej Czesława Wawrosza, wydana przed 1924 (udostępniona przez Stanisława Drozda z Muzeum Kultury Bojków w Myczkowie)
  5. Czesław Wawrosz. wbh.wp.mil.pl. [dostęp 2020-07-02].
  6. Czesław Wawrosz. wbh.wp.mil.pl. [dostęp 2020-07-02].
  7. a b Pierwsze sanatorium w Bieszczadach. jachtklubsiarkopol.eu. [dostęp 2020-07-02].
  8. a b c d e f g h i j Wiadomości z kraju. Oficer oskarżony o morderstwo. „Nowy Dziennik”. Nr 287, s. 8, 30 października 1930. 
  9. Ranglisten des Kaiserlich und Königlichen Heeres 1916. Wiedeń: 1916, s. 254.
  10. Ranglisten des Kaiserlich und Königlichen Heeres 1917. Wiedeń: 1917, s. 297.
  11. Offiziere. „Verlustliste”. Nr LXIV, s. 5, 23 listopada 1915. (niem.). 
  12. Offiziere. „Verlustliste. Alphabetisches Verzeichnis”. Nr LXIV, s. 3, 13 stycznia 1916. (niem.). 
  13. Offiziere. „Verlustliste”. Nr 640, s. 4, 3 stycznia 1918. (niem.). 
  14. Ranglisten des Kaiserlich und Königlichen Heeres 1917. Wiedeń: 1917, s. 364.
  15. Ranglisten des Kaiserlich und Königlichen Heeres 1918. Wiedeń: 1918, s. 475.
  16. Dekret 1673. „Dziennik Rozkazów Wojskowych”. Nr 54, s. 1229, 17 maja 1919. 
  17. Wykaz oficerów, którzy nadesłali swe karty kwalifikacyjne, do Wydziału prac przygotowawczych, dla Komisji Weryfikacyjnej przy Departamencie Personalnym Ministerstwa Spraw Wojskowych. Warszawa: 1922, s. 124.
  18. Rozkaz 1682. „Dziennik Rozkazów Wojskowych”. Nr 54, s. 1233, 17 maja 1919. 
  19. a b c d Krwawa przeszłość kpt. Wawrosza. „Nowy Dziennik”. Nr 290, s. 9, 2 listopada 1930. 
  20. Kozubal 1929 ↓, s. 14.
  21. Kozubal 1929 ↓, s. 26.
  22. Dekrety Wodza Naczelnego. Odznaczenia. „Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych”, s. 1723, Nr 43 z 27 grudnia 1912. Ministerstwo Spraw Wojskowych. 
  23. Druga lista oficerów rezerwowych W. P.. Warszawa: Ministerstwo Wojska Polskiego, 1922, s. 4.
  24. Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 485.
  25. Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 425.
  26. Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 237.
  27. Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 306.
  28. Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 214.
  29. Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 92.
  30. Józef Budziak: Dzieje Leska 1918–1939. Lesko: BOSZ, 2001, s. 82. ISBN 83-87730-31-9.
  31. a b c d Kapitan Wawrosz skazany za zabójstwo. „Nowy Dziennik”. Nr 292, s. 3, 5 listopada 1930. 
  32. a b Wyroki w procesie kpt. Wawrosza. „Gazeta Lwowska”. Nr 255, s. 3, 5 listopada 1930. 
  33. Wyrok Sądu Wojskowego na zabójcę por. rez. Jakubowskiego. „Polska Zbrojna”. Nr 303, s. 7, 5 listopada 1930. 
  34. Jerzy Piórecki: Dwory i Ogrody w Dolinie Sanu – dziedzictwo kulturowo-przyrodnicze. 2006. s. 211. [dostęp 2014-08-04].
  35. a b Lista zamordowanych na Gruszce 5/6 lipca 1940 roku (wykaz sporządzony przez B.R na podstawie księgi więziennej) oraz Czesław Cyran: Stanisław Zabierowski (red.): Studia nad okupacją hitlerowską południowo-wschodniej części Polski. T. I: Ludzie i dokumenty o więźniach politycznych więzienia w Sanoku w latach 1939–1944. Wykaz więźniów więzienia w Sanoku rozstrzelanych w Tarnawie Dolnej w lesie „na Gruszce” w dniu 5 VII 1940 r.. Rzeszów: Towarzystwo Naukowe w Rzeszowie i Okręgowa Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Rzeszowie, 1976, s. 90.
  36. Mimo strachu i zagrożeń. W: Bolesław Baraniecki: Opowieści leskie. Z pamięci i z fotografii. Olszanica: BOSZ, 2008, s. 231. ISBN 978-83-7576-007-1.
  37. Myczków - trochę historii. domkipodhorbem.pl. [dostęp 2014-08-04].
  38. Jerzy Kapłon: Zarys historii Oddziału Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego w Sanoku. cotg.pttk.pl. [dostęp 2005-07-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-05)].
  39. Jerzy Kapłon: Zarys historii Oddziału Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego w Sanoku. cotg.pttk.pl. [dostęp 2014-03-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (13 marca 2014)].
  40. Andrzej Brygidyn: Kryptonim „San”. Żołnierze sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939–1944. Sanok: Społeczny Komitet Wydawniczy „San”, 1992, s. 290.
  41. Andrzej Brygidyn: Kryptonim „San”. Żołnierze sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939–1944. Sanok: Społeczny Komitet Wydawniczy „San”, 1992, s. 47-48.
  42. Nestor Kiszka: Relacja Kiszki Nestora „Neron”. W: Andrzej Brygidyn, Magdalena Brygidyn-Paszkiewicz: Wspomnienia i relacje żołnierzy Sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939–1944. Sanok: 2012, s. 223-224. ISBN 978-83-903080-5-0.
  43. Mieczysław Przystasz. Powiat sanocki w latach 1939–1947. „Rocznik Sanocki”. Tom II, s. 266, 1967. Wydawnictwo Literackie. 
  44. Mogiła zbiorowa ofiar terroru. radaopwim.gov.pl. [dostęp 2014-08-04].
  45. Województwo krośnieńskie. W: Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa, lata wojny 1939–1945. Warszawa: Rada Ochrony Pomników Walk i Męczeństwa / Sport i Turystyka, 1988, s. 389. ISBN 83-217-2709-3.
  46. Zbigniew Dańczyszyn: Wychowankowie sanockiego gimnazjum w Oświęcimiu. W: Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888–1958. Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1958, s. 134, 137.
  47. Krystyna Chowaniec: 75 rocznica egzekucji na górze Gruszka. Hufiec ZHP Sanok, 2015-07-06. [dostęp 2016-09-24].
  48. 72. rocznica wydarzeń na Gruszce k. Tarnawy Górnej. pissanok.pl, 7 lipca 2012. [dostęp 2014-08-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (8 sierpnia 2014)].
  49. Przewodnik Myczków. myczkow.e-nocleg.pl. [dostęp 2014-08-04].
  50. Stefan Stefański: Cmentarze sanockie. Sanok: 1991, s. 27.
  51. Franciszek Oberc: Pomniki i tablice pamiątkowe Sanoka. Sanok: 1998, s. 7-8. ISBN 83-909787-1-7.
  52. Kamienny sokół na cmentarzu sanockim. sokolsanok.pl. [dostęp 2012-12-01].
  53. Stefan Stefański. Kamienny sokół na cmentarzu sanockim. „Tygodnik Sanocki”. Nr 7 (90), s. 10, 19 maja 1993. 
  54. Remonty na Cmentarzu Centralnym. esanok.pl, 2013-08-01. [dostęp 2013-08-01].
  55. Joanna Kozimor. Pamięć o poległych. „Tygodnik Sanocki”. Nr 31 (1130), s. 10, 9 sierpnia 2013. 
  56. Województwo krośnieńskie. W: Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa, lata wojny 1939–1945. Warszawa: Rada Ochrony Pomników Walk i Męczeństwa / Sport i Turystyka, 1988, s. 392. ISBN 83-217-2709-3.
  57. 75 rocznica zamordowania więźniów na Gruszce. muzeum.sanok.pl. [dostęp 2020-07-02].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]