Czosnkowe

Czosnkowe
	; Czosnek główkowaty
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	amarylkowate
Podrodzina	czosnkowe
	Nazwa systematyczna
	Allioideae Herbert
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Czosnkowe (Allioideae Herbert) – podrodzina roślin zielnych zaliczana do amarylkowatych (Amaryllidaceae), do niedawna wyróżniana zwykle w randze rodziny czosnkowate (Alliaceae J. G. Agardh). Należy tu w zależności od ujęcia 13^[2] do 20^[3] rodzajów łączonych w trzy plemiona, obejmujących ok. 800 gatunków, z czego ok. 690 należy do rodzaju czosnek (Allium)^[2]. Przedstawiciele tego rodzaju rozprzestrzenieni są na wszystkich kontynentach półkuli północnej, poza tym spotykani są na bardzo rozproszonych obszarach w strefie równikowej i w Afryce Południowej na drugiej półkuli. Plemię Tulbaghieae występuje w Afryce Południowej, a Gilliesieae na obu kontynentach amerykańskich^[2]. Wiele gatunków z rodzaju czosnek to popularne warzywa. Spożywane są też rośliny z rodzaju Tulbaghia i Nothoscordum. Liczne gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne^[4].

Morfologia

Pokrój: Rośliny cebulowe, rzadko kłączowe^[2].
Liście: Ulistnienie skrętoległe, dwurzędowe. Liście unifacjalne, płaskie lub cylindryczne na przekroju; zazwyczaj siedzące, rzadko ogonkowe (np. czosnek niedźwiedzi). Pochwy liściowe nie zrośnięte^[4].
Kwiaty: Kwiaty zebrane w baldachy (rzadko pojedyncze lub tworzące kłos (Allium spicatum), stanowiące skrócone kwiatostany wierzchotkowe. Baldach podparty jest 1-2 do kilku, czasem zrośniętymi ze sobą, listkami okrywy, często obejmującej w całości nie rozwinięty kwiatostan. Kwiaty zazwyczaj o budowie regularnie promienistej (tylko u niektórych gatunków czosnku występuje niewielka grzbiecistość pręcikowia). Dwubocznie symetryczne są kwiaty niektórych rodzajów z plemienia Gilliesieae. Okwiat złożony jest z 6, wyrastających w dwu okółkach, wolnych lub zrośniętych listków. Między listkami a pręcikowiem występują przydatki, czasem okazałe i tworzące powabnię. Pręcików jest 6, przyrośniętych do podstaw listków okwiatu. Najczęściej w obu okółkach jednakowe (wyjątkiem ifejon); zazwyczaj wolne, rzadziej pozrastane (zrośnięte podstawami nitki są u części gatunków czosnku Allium); w dwu okółkach (3+3). Prątniczki występują rzadko, w liczbie 3 lub 4; wtedy płodnych pręcików 2–3 (Gilliesia, Leucocoryne). Pylniki przytwierdzone do nitek grzbietami, zwrócone do środka kwiatu, otwierające się podłużnym pęknięciem. Zalążnia górna, trójkomorowa, powstaje z trzech owocolistków. Znamiona słupka 3, typu suchego lub mokrego (czosnek)^[4].
Owoc: Sucha pękająca torebka^[4].

Biologia i ekologia

Byliny w większości zawierające pochodne cysteiny z siarką w składzie, nadające roślinom specyficzny zapach^[5].

Systematyka

Jeszcze w popularnym w końcu XX wieku systemie Cronquista (1981) przedstawiciele czosnkowatych zaliczani byli do rodziny liliowatych (Liliaceae). Późniejsze odkrycie para- i polifiletycznego charakteru tej grupy roślin spowodowało jej podział. W systemach Reveala (1994-1999) i Takhtajana (1997) czosnkowate zostały podniesione do rangi odrębnej rodziny zaliczonej do rzędu amarylkowców (Amaryllidales). W opublikowanym w 2003 roku systemie APG II czosnkowate uznane zostały za jedną z linii rozwojowych kladu szparagowców (rząd Asparagales) także w randze rodziny. Potwierdzono przy tym jednak bliskie pokrewieństwo czosnkowatych z rodziną amarylkowatych (Amaryllidaceae), która wspólnie z rodziną czosnkowatych stanowi klad siostrzany dla agapantowatych (Agapanthaceae). W systemie tym rozważano celowość połączenia tych trzech rodzin w czosnkowate Alliaceae s.l.. Ostatecznie faktycznie rodziny te połączono w jedną w systemie APG III (2009) jednak pod nazwą amarylkowatych (Amaryllidaceae). Ustalone zostało ujęcie czosnkowych w randze podrodziny wraz z podziałem na plemiona^[6], utrzymane także w systemie APG IV z 2016^[7].

Podział podrodziny według Angiosperm Phylogeny Website^[2]^[3]

czosnkowe

Allieae

	Tulbaghieae

	Gilliesieae

Plemię Allieae Dumortier

czosnek Allium – z bardzo różną liczbą gatunków w zależności od ujęcia systematycznego (od 260 do 780). Zasięg obejmuje obszary przynajmniej okresowo suche na półkuli północnej (rozproszone miejsca występowania także w Afryce).

Plemię Tulbaghieae Meisner

Tulbaghia L. – tulbagia

Podrodzina Gilliesieae Baker

W zależności od ujęcia systematycznego liczy od 10 rodzajów do 18 rodzajów z ok. 80 gatunkami występującymi w pasie od południowej części Stanów Zjednoczonych do Argentyny. Wykaz rodzajów:

Ancrumia Harv. ex Baker
Bessera Schultes f.
Erinna Phil.
Garaventia Looser
Gethyum Phil.
Gilliesia Lindl.
Ipheion Rafinesque – ifejon
Latace Phil.
Leucocoryne Lindl.
Miersia Lindl.
Muilla S.Watson ex Bentham
Nectaroscordum Lindl.
Nothoscordum Kunth
Schickendantziella Spegazzini
Solaria Phil.
Speea Loes.
Trichlora Baker
Tristagma Poepp.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-09] (ang.).
↑ ^a ^b List of Genera in AMARYLLIDACEAE-ALLIOIDEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2018-02-12] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 170-171. ISBN 978-1-84246-634-6.
↑ Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 375-377. ISBN 83-7079-778-4.
↑ Chase, M. W. Reveal, J. W., & Fay, M. F. 2009. A subfamilial classification for the expanded asparagelean families Amaryllidaceae, Asparagaceae and Xanthorrhoeaceae. Botanical Journal of the Linnean Society 161: 132-136
↑ The Angiosperm Phylogeny Group. An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG IV. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 181, 1, s. 1–20, 2016. DOI: 10.1111/boj.12385.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-09] (ang.).

[kew-3] List of Genera in AMARYLLIDACEAE-ALLIOIDEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2018-02-12] (ang.).

[maarten-4] Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 170-171. ISBN 978-1-84246-634-6.

[ency-5] Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 375-377. ISBN 83-7079-778-4.

[6] Chase, M. W. Reveal, J. W., & Fay, M. F. 2009. A subfamilial classification for the expanded asparagelean families Amaryllidaceae, Asparagaceae and Xanthorrhoeaceae. Botanical Journal of the Linnean Society 161: 132-136

[apgIV-7] The Angiosperm Phylogeny Group. An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG IV. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 181, 1, s. 1–20, 2016. DOI: 10.1111/boj.12385.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]