Przejdź do zawartości

David Lean

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ten artykuł dotyczy brytyjskiego reżysera filmowego. Zobacz też: David Lean – australijski lekkoatleta.
David Lean
Ilustracja
David Lean (1965)
Data i miejsce urodzenia

25 marca 1908
Croydon

Data i miejsce śmierci

16 kwietnia 1991
Londyn

Zawód

reżyser, scenarzysta, montażysta, producent filmowy

Współmałżonek

Isabel Lean
(1930–1936; rozwód)
Kay Walsh
(1940–1949; rozwód)
Ann Todd
(1949–1957; rozwód)
Leira Matkar
(1960–1978; rozwód)
Sandra Hotz
(1981–1984; rozwód)
Sandra Cooke
(1990–1991; jego śmierć)

Lata aktywności

1930–1991

Odznaczenia
Kawaler Komandor Orderu Imperium Brytyjskiego od 1936 (wojskowy)
Multimedia w Wikimedia Commons

David Lean, CBE (ur. 25 marca 1908 w Croydon[1], zm. 16 kwietnia 1991 w Londynie[2]) – angielski reżyser filmowy, scenarzysta, montażysta i producent. Dwukrotny laureat nagrody Akademii Filmowej dla najlepszego reżysera za filmy Most na rzece Kwai (1957) i Lawrence z Arabii (1962).

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Wychował się w rodzinie purytańskiej, a pierwszy film obejrzał w wieku 17 lat. Dla wytwórni filmowych zaczął pracować w 1928, początkowo podając herbatę, a następnie jako klapser. W latach 30. był już cenionym montażystą[3].

Wspólnie z dramaturgiem Noëlem Cowardem nakręcił w 1942 roku Nasz okręt, uznany za film wybitny oraz za esencję brytyjskiego kina wojennego. Jego bohaterem jest okręt HMS Torrin, który bierze udział w walkach z Niemcami w okolicach Krety w 1941 roku. Nie brak tu dramatycznych scen na morzu (atak na torpedowiec niemiecki czy próby ratowania się marynarzy) ukazanych na przemian z retrospekcjami na lądzie[4]. Lean założył wraz z Cowardem firmę Cineguild i zrealizowali kolejne filmy, będące adaptacjami sztuk Cowarda: Ta szczęśliwa rasa (1944), Spotkanie oraz Seans (oba w 1945)[3]. Ta szczęśliwa rasa po raz pierwszy ujawnia epicki talent Leana. Film, skupiający się na losach angielskiej rodziny w latach 1918–1939, pełen jest ładunku emocjonalnego, jego bohaterowie są niejednoznaczni, a przy tym wyraziści[5]. Melodramat Spotkanie przedstawia smutną historię platonicznego romansu Laury (Celia Johnson) i doktora Aleca (Trevor Howard), którzy poznali się na stacji kolejowej[6]. Film ten jest uznawany za „początek powojennego realizmu” w kinie brytyjskim[7]. Natomiast Seans to komedia fantastyczna, w której duch nawiedza dom angielskiego małżeństwa[8].

Następne dwa filmy Leana były adaptacjami Charlesa Dickensa: Wielkie nadzieje (1946) oraz Oliver Twist (1948)[3]. Wielkie nadzieje, uznawane za jeden z najlepszych filmów brytyjskich oraz za najbardziej udaną ekranizację prozy Dickensa, zawierają elementy filmu grozy. Cenione są za skalę i moc wizji[9]. Szczególnie zapada w pamięć sekwencja otwierająca film, z małym Pipem spotykającym na cmentarzu galernika[10]. Nie mniej przejmujący jest Oliver Twist – realistyczny i bezkompromisowy obraz Anglii XIX wieku[11].

W 1950 Cineguild zakończył działalność, a Lean rozpoczął współpracę z producentem Alexandrem Kordą[3]. Wybór Hobsona (1954) jest moralizatorską historią pijaka[10], a Urlop w Wenecji (1955), adaptacja sztuki The Time of the Cuckoo Arthura Laurentsa, ukazuje historię sekretarki Jane Hudson (Katharine Hepburn), spędzającej wakacje w Wenecji[12].

Owocem współpracy z amerykańską wytwórnią Columbia Pictures był dramat jeniecki Most na rzece Kwai (1957)[3]. Jego akcja toczy się w czasach II wojny światowej, a brytyjski pułkownik Nicholson (Alec Guinness), znajdujący się w obozie jenieckim, rządzonym przez japońskich wojskowych, walczy o godność i honor. Jeńcy budują nad tytułową rzeką Kwai most, który zamierzają wysadzić Amerykanie pod dowództwem majora Sheara (William Holden)[13]. Film został jedną z najbardziej dochodowych produkcji w historii kina[11].

Na kanwie losów brytyjskiego oficera T.E. Lawrence’a, biorącego udział w rewolcie arabskiej powstał ceniony film Lawrence z Arabii[3]. Film, uważany za arcydzieło zawierające spektakularne sceny, był inspiracją dla twórców takich jak George Lucas i Steven Spielberg[14].

Scenariusz Doktora Żywago (1965) powstał na podstawie powieści Borisa Pasternaka, ukazującej losy doktora Jurija Żywagi (Omar Sharif) na tle wydarzeń w Rosji toczących się od początku XX wieku aż po lata 30. Miłością życia lekarza była Lara (Julie Christie). Melodramat mimo krytycznych recenzji odniósł wielki sukces kasowy[14]. Ostatni film Leana – Podróż do Indii (1984), będący adaptacją Drogi do Indii E.M. Forstera, obrazuje konflikt klasowy w Indiach okresu kolonialnego[15].

Lean był sześciokrotnie żonaty i pięciokrotnie rozwiedziony[16]. Jego żonami były m.in. aktorki Kay Walsh (1940–1949) oraz Ann Todd (1949–1957)[1].

Filmografia

[edytuj | edytuj kod]

Na podstawie[17]

Nagrody i nominacje

[edytuj | edytuj kod]

Na podstawie[18][19]

Nagroda Akademii Filmowej

[edytuj | edytuj kod]
Rok Kategoria Film Wynik
1947 Najlepszy reżyser Spotkanie Nominacja
1947 Najlepszy scenariusz adaptowany Spotkanie
(nominowani także Anthony Havelock-Allan oraz Ronald Neame) 		Nominacja
1948 Najlepszy reżyser Wielkie nadzieje Nominacja
1948 Najlepszy scenariusz adaptowany Wielkie nadzieje
(nominowani także Anthony Havelock-Allan oraz Ronald Neame) 		Nominacja
1956 Najlepszy reżyser Urlop w Wenecji Nominacja
1958 Najlepszy reżyser Most na rzece Kwai Wygrana
1963 Najlepszy reżyser Lawrence z Arabii Wygrana
1966 Najlepszy reżyser Doktor Żywago Nominacja
1985 Najlepszy reżyser Podróż do Indii Nominacja
1985 Najlepszy scenariusz adaptowany Podróż do Indii Nominacja
1985 Najlepszy montaż Podróż do Indii Nominacja

Złoty Glob

[edytuj | edytuj kod]
Rok Kategoria Film Wynik
1958 Najlepszy reżyser Most na rzece Kwai Wygrana
1963 Najlepszy reżyser Lawrence z Arabii Wygrana
1966 Najlepszy reżyser Doktor Żywago Wygrana
1985 Najlepszy reżyser Podróż do Indii Nominacja
1985 Najlepszy scenariusz Podróż do Indii Nominacja

Brytyjska Akademia Sztuk Filmowych i Telewizyjnych

[edytuj | edytuj kod]
Rok Kategoria Film Wynik
1949 Najlepszy film brytyjski Oliver Twist Nominacja
1953 Najlepszy film z dowolnego źródła Bariera dźwięku Wygrana
1953 Najlepszy film brytyjski Bariera dźwięku Wygrana
1955 Najlepszy film z dowolnego źródła Wybór Hobsona Nominacja
1955 Najlepszy scenariusz w filmie brytyjskim Wybór Hobsona
(nominowani także Norman Spencer oraz Wynyard Browne) 		Nominacja
1956 Najlepszy film z dowolnego źródła Urlop w Wenecji
(nominowany także Ilya Lopert) 		Nominacja
1958 Najlepszy film z dowolnego źródła Most na rzece Kwai
(nagrodzony także Sam Spiegel) 		Wygrana
1958 Najlepszy film brytyjski Most na rzece Kwai
(nagrodzony także Sam Spiegel) 		Wygrana
1963 Najlepszy film z dowolnego źródła Lawrence z Arabii
(nagrodzony także Sam Spiegel) 		Wygrana
1963 Najlepszy film brytyjski Lawrence z Arabii
(nagrodzony także Sam Spiegel) 		Wygrana
1967 Najlepszy film z dowolnego źródła Doktor Żywago
(nominowany także Carlo Ponti) 		Nominacja
1971 Najlepszy reżyser Córka Ryana Nominacja
1985 Najlepszy film Podróż do Indii
(nominowani także John Brabourne oraz Richard B. Goodwin) 		Nominacja
1985 Najlepszy scenariusz adaptowany Podróż do Indii Nominacja

Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Cannes

[edytuj | edytuj kod]
Rok Kategoria Film Wynik
1946 Złota Palma Spotkanie Wygrana
1949 Złota Palma Namiętni przyjaciele Nominacja
1966 Złota Palma Doktor Żywago Nominacja

Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Wenecji

[edytuj | edytuj kod]
Rok Kategoria Film Wynik
1948 Wenecka Międzynarodowa Nagroda Główna Oliver Twist Nominacja

Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Berlinie

[edytuj | edytuj kod]
Rok Kategoria Film Wynik
1954 Złoty Niedźwiedź Wybór Hobsona Wygrana

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Pendergast i Pendergast 2000 ↓, s. 573.
  2. ↑ Pendergast i Pendergast 2000 ↓, s. 574.
  3. ↑ a b c d e f David Lean, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2018-02-04] (ang.).
  4. ↑ Katafiasz 2011 ↓, s. 377–378.
  5. ↑ Katafiasz 2011 ↓, s. 383.
  6. ↑ Schneider i Smith 2015 ↓, s. 206.
  7. ↑ Katafiasz 2011 ↓, s. 391.
  8. ↑ Celebrate Brilliant British Director David Lean’s Brithday With 10 of His Best Films. bbook.com, 2015-05-25. [dostęp 2018-03-04]. (ang.).
  9. ↑ Schneider i Smith 2015 ↓, s. 216.
  10. ↑ a b Katafiasz 2011 ↓, s. 393.
  11. ↑ a b Katafiasz 2011 ↓, s. 394.
  12. ↑ Pendergast i Pendergast 2000 ↓, s. 575.
  13. ↑ Schneider i Smith 2015 ↓, s. 334.
  14. ↑ a b Schneider i Smith 2015 ↓, s. 393.
  15. ↑ Schneider i Smith 2015 ↓, s. 702.
  16. ↑ 16 Dumps. W: Alex Wade: Surf Nation: In Search of the Fast Lefts and Hollow Rights of Britain and Ireland. Simon and Schuster, 2008. (ang.).
  17. ↑ David Lean (serwis filmweb.pl).
  18. ↑ David Lean – Nagrody (serwis filmweb.pl).
  19. ↑ David Lean Awards (serwis IMDb.com) – lista nagród w bazie IMDb (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Olga Katafiasz: Kino brytyjskie: w obronie imperium. W: Tadeusz Lubelski, Iwona Sowińska, Rafał Syska: Kino klasyczne. Historia kina, tom 2. Kraków: Universitas, 2011, s. 359–407. ISBN 97883-242-2234-6.
  • Steven Jay Schneider, Ian Haydn Smith: 1001 filmów, które musisz zobaczyć. Poznań: Elipsa, 2015. ISBN 978-83-245-9619-5.
  • Tom Pendergast, Sara Pendergast: International Dictionary of Film and Filmmakers. Wyd. 4. T. 2: Directors. St. James Press, 2000, s. 573–575. (ang.).

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Filmy w reżyserii Davida Leana
Lata 40.
Lata 50.
Lata 60.
Lata 70.
Lata 80.

Nagroda Amerykańskiego Instytutu Filmowego za całokształt twórczości
BAFTA Fellowship
1971–2000
2001–2030
Nagroda Akademii Filmowej za najlepszą reżyserię
1928–1940
1941–1960
1961–1980
1981–2000
2001–2020
2021–2040
Nagroda Stowarzyszenia Nowojorskich Krytyków Filmowych dla najlepszego reżysera
Złoty Glob za najlepszą reżyserię
1940–1959
1960–1979
1980–1999
2000–2019
2020–2039

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=David_Lean&oldid=73355711”