Emek sömürüsü
Emek sömürüsü, en geniş anlamıyla bir failin diğer bir failden haksız menfaat sağlaması olarak tanımlanan bir kavramdır.[1] İşçiler ve işverenleri arasında bir güç asimetrisine veya eşit olmayan değer alışverişine dayanan adaletsiz bir sosyal ilişkiyi ifade eder.[2] Sömürü hakkında konuşurken, sosyal teoride tüketimle doğrudan bir ilişki vardır ve geleneksel olarak bu ilişki, sömürüyü, aşağı konumları nedeniyle başka bir kişiden haksız bir şekilde yararlanmak ve sömürene güç vermek olarak etiketler.[3]
Karl Marx'ın sömürü teorisi, Stanford Felsefe Ansiklopedisi'nde en etkili sömürü teorisi olarak tanımlanmıştır.[1] Sömürüyü analiz ederken, ekonomistler, Marx ve Adam Smith tarafından verilen emeğin sömürülmesinin açıklaması konusunda bölünmüşlerdir. Smith, sömürüyü Marx'ın yaptığı gibi belirli ekonomik sistemlerde içkin sistematik bir fenomen olarak değil, isteğe bağlı bir ahlaki adaletsizlik olarak gördü.[4]
Marksist teori
[değiştir | kaynağı değiştir]| Makale serilerinden |
| Marksizm |
|---|
 |
Marx'ın sömürü teorisi, Marksist ekonomide analiz edilen başlıca unsurlardan biridir ve bazı sosyal teorisyenler onu Marksist düşüncede bir köşe taşı olarak görürler. Marx, başlangıçta materyalist bir tarih yorumunu öne sürdükleri için İskoç Aydınlanma yazarlarına itibar etti.[5] Gotha Programı'nın Eleştirisi adlı eserinde Marx, sosyalizm ve komünizm altında refahın dağılımını yönetecek ilkeler belirledi - bu ilkeler her bir kişiye "Herkesten yeteneğine göre, herkese ihtiyacına göre!" biçiminde sloganlaştırdığı biçimde bir dağılımı öngördü. Bu iki ilkenin karşılanmadığı, ekonomi unsurlarının işlerine veya ihtiyaçlarına göre pay almadıkları zaman, sömürü ortaya çıkar.[6] Bu sömürü süreci, ayrı faillerin mevcut üretken emeklerini, alınan mallarda belirlenen toplumsal emekle değiş tokuş etme süreci sırasında meydana gelen, emeğin yeniden dağıtılmasının bir parçasıdır.[7] Üretim için harcanan emek, mallarda cisimleşir ve bir kişi, ortaya koyduğu toplam emeğe eşit olmayan bir miktarda, gelirleri veya ücretleri ile bir malı satın aldığında sömürü gerçekleşir.[8] Bir nüfusun belirli bir zaman diliminde gerçekleştirdiği bu emek, net milli hasılayı (NNP) oluşturan mallara verilen emeğe eşittir. NNP daha sonra bir şekilde nüfusun üyelerine dağıtılır ve mal mübadelesine dahil olan iki grubu oluşturan budur: Sömürenler ve sömürülenler.[7]
Marksist ekonomiye göre, sömürenler, ücretlerinden elde edilen gelirle, sömürenlerin kendilerinin ortaya koyduklarından daha fazla emekle cisimleşen malları kontrol edebilenlerdir. Bu görüş, Marksist kapitalist üretim teorisinin sömürücü üretim ilişkilerine dayanır. Bu aracılar genellikle, sömürünün optimizasyonuna yardımcı olan üretken varlıkların sınıf statüsüne ve mülkiyetine sahiptir. Bu arada, sömürülenler, ürettiği ortalama üründen daha azını alanlardır. İşçiler ortalama ürünlerine eşdeğer bir miktar alırlarsa, geriye hiçbir gelir kalmaz ve bu nedenle bu işçiler kendi emeklerinin meyvelerinden yararlanamazlar ve yapılan ile satın alınabilecekleri arasındaki fark, ihtiyaca göre yeniden dağıtılarak haklı gösterilemez.[9] Marksist teoriye göre, kapitalist bir toplumda sömürülenler proletaryadır ve sömürenler tipik olarak burjuvazi sınıfı olacaktır.[3][9] Marx'a göre sömürü olgusu, yalnızca kapitalizmin değil, tüm sınıf temelli toplumların bir özelliğidir.[1]
Emek fazlası ve emek değer teorisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Kapitalist bir ekonomide işçilere artı değere göre ödeme yapılır ve bu değer tüm zenginliğin kaynağıdır. Değer, bir aktör için bir malın özel faydası tarafından belirlenir ve eğer mal insan faaliyetinden kaynaklanıyorsa, somut emeğin, niteliksel olarak tanımlanmış emeğin bir ürünü olarak anlaşılmalıdır. Kapitalistler, piyasaya ancak kendi emek güçlerini getirebilen işçilerden emek gücü satın alabilirler. Kapitalistler, işçiye, emeklerinin ürettiği değerden daha azını ödeyebildiklerinde, emek fazlası oluşur ve bu, kapitalistlerin kârlarıyla sonuçlanır. Marx'ın, "emek gücünün sermaye tarafından ya da emekçinin kapitalist tarafından sömürülme derecesinin tam bir ifadesi" olarak gördüğü "artı değer" ile kastettiği budur.[10] Bu kâr, kapitalist tarafından genel giderleri ve kişisel tüketimi ödemek için kullanılır, ancak en önemlisi büyümeyi hızlandırmak ve böylece daha büyük bir sömürü sistemini teşvik etmek için kullanılır.[3]
Emek gücünün sömürü derecesi, artı değer/ürün ile gerekli değer/ürün arasındaki oran olarak artı değer oranı tarafından belirlenir. Artı değer/ürün, gerçekleşmiş artı-emek veya artı-emek zamanı iken, gerekli değer/ürün, emek gücünün yeniden üretimi gibi, işçiler açısından gerçekleşen emektir.[6] Marx, artı değer oranını "emek gücünün sermaye tarafından sömürülme derecesinin tam ifadesi" olarak adlandırdı.[11]
Diğer teoriler
[değiştir | kaynağı değiştir]Liberal teori
[değiştir | kaynağı değiştir]| Makale serilerinden |
| Liberalizm |
|---|
 |
Pek çoğu, liberalizmin doğası gereği yeterli bir sömürü teorisinden yoksun olduğunu varsayıyor, çünkü onun fenomeni kendisini yalnızca kişisel hak ve özgürlüklerin önceliğine ve temel açıklayıcı veri olarak bireysel seçime adamaktadır. Hillel Steiner, liberalizmin yeterli bir sömürü teorisi sağlayamayacağı iddiasını çürütmek için bir argüman sundu. Kişiler arasındaki transferleri ve üç türün nasıl olduğunu tartışıyor: Bağış, takas ve hırsızlık. Bu transfer sadece, zaman zaman daha karmaşık transfer türleri arasında belirsizlik olabilse de, yararlananın paylaşılan değer ölçeğinde sıfırdan daha büyük bir değerde karşılık aldığı gönüllü ikili transferden oluşan, bağış, takas ve hırsızlıktan biridir. Transferlerin üç boyutunu tek taraflı/iki taraflı, gönüllü/gönülsüz ve eşit/eşitsiz olarak tanımlar. Bir transferde, öğeler eşit değerde olmasaydı, daha yüksek değerli öğenin sahibi gönüllü olarak devri yapmazdı. Basitçe söylemek gerekirse, sömürü bir değiş tokuş ile ortaya çıkabilir; hem sömürenler hem de sömürülenler gönüllü olarak değiş tokuş yapabilirler. (Bağış yapanlar bunun dışındadır.)[12]
Sömürü koşullarının ortaya çıkışını daha detaylı açıklamak, sosyal kurumlar hakkında genellemeler yapabilmek için sosyal ilişkiler hakkında belirli genellemeler de dahil edilmelidir. Eğer (i) kişiler arası transferlerin gerçekleştiği kurumlar için bazı şeyler doğruysa ve (ii) bu transferlerin en azından bir kısmı iki tarafın da yararına olmayan transferler söz konusu ise, o zaman bu transferlerin en azından bir kısmı sömürü amaçlıdır.[13] Steiner, sömürünün kurumsal koşullarına bakar ve genel olarak sömürünün adaletsiz olarak kabul edildiğini ve hak kavramına, dokunulmaz bir pratik seçim alanına ve sosyal kurumları oluşturmak için hakların nasıl oluşturulduğuna bakmanın neden gerekli olduğunu anlar. Kurumsal sömürü, iki noktaya ulaşmak için şematik sömürü biçimleriyle gösterilebilir:
- Sömürüdeki yoksunluk biçimine karşın, hak ihlaline ilişkin biçimle aynı değildir ve bu tür ihlallerden kaynaklanır, iki yoksunluk aynı değerde olabilir.
- Hak ihlali (hırsızlık) ikili, sömürü ise üçlü bir ilişkidir. Sömürü için en az üç kişiye ihtiyaç vardır.
Liberal bir görüşe göre de sömürü, birbiriyle ilişkili dört farklı taraf arasındaki dörtlü bir ilişki olarak tanımlanabilir: devlet, sömürülenler, sömürenler ve hak ihlallerine maruz kalanlar. Bununla birlikte, sömürenlerin fedakâr kaygılar nedeniyle sömürmeye rıza göstermeyeceği ima edilemeyeceği için, devlet, sömürenlerin eylemiyle çıkarlarının kusursuz olarak karşılanabileceğini iddia edebilir. Dolayısıyla devlet gözetimindeki bu üçlü sömürü anlayışı, sömürenleri, sömürülenleri ve hak ihlallerine maruz kalanları tanımlar.
Klasik liberalizmin önde gelen isimlerinden Adam Smith, işçilerinden mümkün olduğu kadar çok zenginlik elde etmek için birlikte çalışan işadamları tarafından emeğin sömürülmesini şöyle tanımlamıştır:
Genel olarak emek ücretinin ne olduğu, her yerde, çıkarları hiçbir şekilde aynı olmayan bu iki taraf arasında genellikle yapılan sözleşmeye bağlıdır. İşçiler olabildiğince çok almak, patronlar mümkün olduğunca az vermek isterler. Birincisi, işçi ücretlerini yükseltmek için, ikincisi ise, emek ücretlerini düşürmek için bir araya gelmeye yatkındır.[14]
Neoklasik kavramlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Neoklasik iktisatçıların çoğu, var olan sömürüyü yalnızca klasik okulun ve David Ricardo'nun Emek değer teorisinin soyut bir çıkarımı olarak görmektedir.[6] Bununla birlikte, bazı neoklasik iktisat teorilerinde sömürü, işçilerin ve ücretlerin eşit olmayan marjinal üretkenliği ile tanımlanır, öyle ki ücretlerin daha düşük olması. İstismarın bazen, gerekli bir üretim aracısının marjinal ürününden daha az ücret aldığında meydana geldiği düşünülür.[15] Neoklasik teorisyenler ayrıca, yoksullara, engellilere, çiftçilere ve köylülere veya sosyal refahtan toplumsal olarak yabancılaşmış herhangi bir gruba gelirin bir tür yeniden dağıtılması ihtiyacını da tanımlarlar. Bununla birlikte, neoklasik iktisatçıların, sömürüyü ele alırken diğer teorisyenlerin yaptığı gibi, adil gelirin marjinal üretkenlik teorisini genel bir ilke olarak kabul edecekleri doğru değildir. Genel neoklasik görüş, tüm faktörlerin aynı anda marjinal üretkenliklerine göre ödüllendirilebileceğini görür: Bu, üretim faktörlerinin marjinal üretkenliklerine göre de ödüllendirilmesi gerektiği anlamına gelir, Euler'in birinci dereceden homojen işlev teoremi bunu kanıtlar:
- f (K,L)= f K (K,L)K+ f L (K,L)L
K'nin sermaye ve L'nin emek olduğu bir üretim fonksiyonudur. Neoklasik teori, f'nin her iki değişkende de sürekli olarak türevlenebilir olmasını ve ölçeğe göre sabit getirilerin olmasını gerektirir. Ölçeğe göre sabit getiriler varsa, hem sermaye hem de emek, tüketilen marjinal ürünlerine göre ödüllendirilirse, mükemmel bir denge olacaktır.
Ana kavram, eğer marjinal ürününden daha az pay alıyorsa, bir üretim faktörüne yönelik sömürünün ortaya çıkmasıdır. Sömürü, ancak kusurlu rekabet nedeniyle kusurlu kapitalizmde gerçekleşebilir, neoklasik üretkenlik ücretleri kavramıyla, ekonomide sömürü çok az veya hiç yoktur.[16] Bu teori, işçilerin sömürülmesinin ana nedenleri olarak ürün pazarındaki monopsonu, işgücü piyasasındaki tekeli ve kartelleşmeyi suçlamaktadır.
Ücretli emek
[değiştir | kaynağı değiştir]| Makale serilerinden |
 |
Günümüzün piyasa ekonomik sistemleri altında kurumsallaşan ücretli emek,[17] özellikle hem ana akım sosyalistler hem de anarko-sendikalistler tarafından[18][19][20][21] aşağılayıcı ücretli kölelik terimi kullanılarak eleştirildi.[22][23] Emek ticaretini, kısmen kapitalizmden kaynaklanan bir ekonomik sömürü biçimi olarak bir meta olarak görmektedirler.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c "Exploitation". Stanford Encyclopedia of Philosophy. 20 Aralık 2001. 27 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2020.
- ^ "coaccess". apps.crossref.org. doi:10.1515/9781400839902. 31 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2022.
- ^ a b c Dowding, Keith (2011). "Exploitation". Encyclopedia of Power. SAGE Publications. ss. 232–235. 9781412927482.
- ^ Horace L. Fairlamb, 'Adam's Smith's Other Hand: A Capitalist Theory of Exploitation', Social Theory and Practice, 1996.
- ^ Andrew Reeve, Modern Theories of Exploitation"
- ^ a b c Jon Elster, "Exploring Exploitation", The Journal of Peace Research, Cilt: 15, Sayı: 1, ss. 3-17.
- ^ a b John E. Roemer, 'Should Marxists be Interested in Exploitation', Philosophy & Public Affairs, Cilt: 14, Sayı: 1, 1985, ss. 30-65.
- ^ John E. Roemer, "Origins of Exploitation and Class: Value Theory of Pre-Capitalist Economy", Econometrica, Cilt: 50, Sayı: 1, 1982, ss. 163-192.
- ^ a b Jon Elster, "Exploring Exploitation", The Journal of Peace Research, Cilt: 15, Sayı: 1, ss. 3-17.
- ^ Marx, Karl. [1867] 1967. Capital: A Critique of Political Economy, vol. 1. New York: International Publishers.
- ^ Karl Marx, Kapital, Çeviren: J. Furner, Marx on Capitalism: The Interaction-Recognition-Antinomy Thesis, Brill, 2018, Cilt: 1, s. 233, 978-90-04-32331-5.
- ^ Hillel Steiner, 'A Liberal Theory of Exploitation', Ethics, Cilt: 94, Sayı: 2, 1984, ss. 225-241.
- ^ Hillel Steiner, 'A Liberal Theory of Exploitation', Ethics, Cilt: 94, Sayı: 2, 1984, ss. 229.
- ^ Adam Smith. The Wealth of Nations, Book I, Chapter 8 22 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Marxists Internet Archive.
- ^ J. Schumpter, The theory of economic development, Harvard Üniversitesi Yayınları, 1949.
- ^ Milan Zafirovski, 'Measuring and Making Sense of Labor Exploitation in Contemporary Society: A Comparative Analysis', Review of Radical Political Economies, 2003, Cilt: 35, Sayı: 4, ss. 462-484.
- ^ Ellerman 1992.
- ^ Thompson 1966, s.599.
- ^ Thompson 1966, s.912.
- ^ Ostergaard 1997, s. 133.
- ^ Lazonick 1990, s. 37.
- ^ "Wage Slave". Merriam Webster. 23 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2013.
- ^ "wage slave". Dictionary.com. 24 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2013.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Komünist Manifesto 2 Eylül 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Ücretli Emek ve Sermaye 12 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
