Grodziec (województwo śląskie)
49°47′52″N 18°52′28″E/49,797778 18,874444
| wieś | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
1285[2] |
| Strefa numeracyjna |
33 |
| Kod pocztowy |
43-386[3] |
| Tablice rejestracyjne |
SBI |
| SIMC |
0054496 |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu bielskiego  | |
Położenie na mapie gminy Jasienica  | |
| 49°47′52″N 18°52′28″E/49,797778 18,874444[1]
| |
Grodziec (cz. Hradec, niem. Grodzietz) – wieś sołecka w Polsce, położona w województwie śląskim, w powiecie bielskim, w gminie Jasienica.
Według danych z 2009 r. sołectwo Grodziec ma powierzchnię 975 ha i liczy 1256 mieszkańców[4], co daje gęstość zaludnienia równą 128,8 os./km².
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Miejscowość położona jest nad Zlewańcem i Łańskim Potokiem, na Pogórzu Śląskim u podnóży jednego z jego wybitniejszych wzgórz – Górka (474 m n.p.m., w południowo-wschodniej części wsi). a także Witalusza (398 m n.p.m.) i Goruszki (345 m n.p.m.). Od strony północnej sąsiaduje z Bielowickiem, od strony północno-wschodniej z Łazami, od wschodu ze Świętoszówką i Bierami, na południowym wschodzie z Brenną, na południu z Górkami Wielkimi, na zachodzie z Pogórzem. Pod względem historycznym Grodziec znajduje się na Śląsku Cieszyńskim.
Integralne części wsi
[edytuj | edytuj kod]| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0054504 | Belweder | część wsi |
| 0054510 | Goruszka | część wsi |
| 0054527 | Grodziec Górni | część wsi |
| 0054533 | Grodziec Śląski | część wsi |
| 0054540 | Łańska | część wsi |
| 0054556 | Milówka | część wsi |
| 0054562 | Pustki | część wsi |
| 0054579 | Siedlacze | część wsi |
| 0054585 | Sochówka | część wsi |
| 0054591 | Zagóra | część wsi |
Historia
[edytuj | edytuj kod]Miejscowość została po raz pierwszy wzmiankowana w łacińskim dokumencie Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 jako Grodische villa Snessonis[7][8][9]. Wieś znajdowała się wówczas w granicach utworzonego w 1290 roku księstwa cieszyńskiego. Jednakowoż zapis w Liber fundationis... jednoznacznie sugeruje, że owa Grodische, wioska Snessona jest starsza od pozostałych wiosek położonych pomiędzy Skoczowem a Czechowicami wśród których została wymieniona, a gdzieś obok niej istniała druga osada o podobnej nazwie i to jeszcze starsza, gdyż w owym dokumencie nie została wymieniona w ogóle. Z położenia wioski Snessona wynika niewątpliwie, że chodzi o współczesny Grodziec, natomiast drugie Grodische utożsamia się z Grodziszczem, obecnie w granicach gminy Cierlicko w Czechach[10].
Nazwa miejscowości wywodzi się od staropolskiej nazwy *gordъ – gród oznaczającej „umocnienie, ogrodzoną osadę” o charakterze obronnym. Tak więc nazwa wsi sugeruje funkcjonowanie tu gródka i podległej mu osady rządzącej się prawem polskim[11]. Gródkiem tym była zapewne drewniana warownia powstała być może jeszcze w czasie funkcjonowania kasztelanii cieszyńskiej, przy trakcie handlowym z Krakowa przez Cieszyn na Morawy. Z końcem XIV wieku na jej powstał murowany dwór obronny.
Z 1447 pochodzi pierwsza wzmianka o grodzieckiej parafii pw. św. Bartłomieja Apostoła i Męczennika, liczyła wówczas ok. 90 parafian[12].
Jeszcze w XV wieku Grodziec od księcia cieszyńskiego Kazimierza II otrzymała rodzina szlachecka pochodząca z Brodów herbu Radwan, która następnie przyjęła swoje nazwisko od nazwy tej miejscowości: Grodzieccy (też Grodeccy). W latach 1542–1580 zbudowali oni w miejscu dworu gotycko-renesansowy zamek, a w poł. XVII w. założyli park zamkowy, tworząc zespół zamkowo-parkowy. Kolejnymi po Grodzieckich właścicielami zamku i wsi byli: Marklowscy, Sobkowie, Larischowie, ponownie Marklowscy, Erdmannowie, Kalischowie, Zoblowie, Franciszek Strzygowski i Ernest Habicht. Ten ostatni, władający dobrami w latach 1927–1939, stworzył na zamku dużą kolekcję muzealno-biblioteczną (rozproszoną po różnych muzeach w latach 40.).Po likwidacji w Austrii struktur feudalnych w 1848 (a więc i Księstwa Cieszyńskiego) Grodziec wszedł w skład powiatu bielskiego. Pierwszego czerwca 1888 roku został otwarty szlak kolejowy austro-węgierskiej Kolei Miast Morawsko-Śląskich poprowadzonej z Bielska do Kojetina[13]. Na obrzeżach miejscowości zlokalizowano przystanek kolejowy[14].
Według austriackiego spisu ludności z 1888 roku w 71 budynkach w miejscowości mieszkało wówczas 569 osób (303 mężczyzn oraz 266 kobiet) z tego 878 mieszkańców było katolikami, 108 ewangelikami, a 3 wyznawcami judaizmu, 542 było polsko-, 20 niemiecko-, a 6 czeskojęzycznymi[15]. Kolejny spis z 1900 roku zanotował, że w 75 budynkach w Grodźcu na obszarze 973 hektarów mieszkało 567 osób, co dawało gęstość zaludnienia równą 58,3 os./km². 513 (90,5%) mieszkańców było katolikami, 46 (8,1%) ewangelikami a 8 (1,4%) wyznawcami judaizmu, 529 (93,3%) było polsko-, 31 (5,5%) niemiecko-, a 3 czeskojęzycznymi[16]. Do 1910 roku liczba mieszkańców wzrosła do 654 osób[17].
W latach 1945–1954 r. Grodziec był siedzibą gminy zbiorowej. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Grodziec. Po przywróceniu w 1973 r. gmin znalazł się w granicach gminy Jasienica, w latach 1975–1998 należącej do województwa bielskiego. W 1946 r. na terenie dawnych przyzamkowych zabudowań dworskich utworzono Zakład Doświadczalny Państwowego Instytutu Naukowego Gospodarstwa Wiejskiego, od 1962 r. należący do Instytutu Zootechniki Państwowego Instytutu Badawczego. Do Zakładu Doświadczalnego należał również zamek, w 2005 r. został zakupiony przez prywatnego inwestora – Michała Bożka. W 2006 roku powstał odcinek drogi ekspresowej S52.
Zabytki i obszary chronione
[edytuj | edytuj kod]Do zabytków Grodźca zaliczają się:
- gotycko-renesansowy zamek Grodzieckich z lat 1542–1580 (później przebudowywany)
- 12-hektarowy park zamkowy w stylu angielskim założony w poł. XVII wieku
- neogotycki kościół św. Bartłomieja z lat 1908–1910
- ruiny starego kościoła: wybudowany w 1579 r., po 1910 r. popadający w ruinę, w 1927 r. rozebrano wieżę i nawę, od 1984 r. mury prezbiterium i fundamenty nawy zabezpieczone jako trwała ruina
- neogotycka kaplica grobowa rodu Zoblów z 1863 r. na wzgórzu Goruszka
- XVIII- i XIX-wieczne zabudowania gospodarcze należące do Zakładu Doświadczalnego Instytutu Zootechniki P.I.B.
- dom drewniany z XIX w. (wpisany do rejestru zabytków 25 lutego 2022, nr rej. A/942/2022)[18]
W granicach wsi znajdują się dwa rezerwaty przyrody:
- Morzyk, pow. 12 ha, utw. 1996
- Dolina Łańskiego Potoku, pow. 47 ha, utw. 1998
- Pomnik przyrody 600- letni dąb o obwodzie 732 cm.[19]
Religia
[edytuj | edytuj kod]Na terenie miejscowości działalność duszpasterską prowadzi Kościół rzymskokatolicki (parafia św. Bartłomieja).
Transport
[edytuj | edytuj kod]Przez Grodziec biegnie linia kolejowa 190 z Czeskiego Cieszyna do Bielska-Białej, droga ekspresowa S52 (E75) E462 Bielsko-Biała – Cieszyn oraz drogi lokalne do Skoczowa, Bielska-Białej, Bielowicka, Górek Wielkich i Łazów.
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Kościół św. Bartłomieja -
-
Zakład Doświadczalny Instytutu Zootechniki Państwowego Instytutu Badawczego -
Zespół Szkolno-Przedszkolny -
-
Oddział Nadleśnictwa
_1.JPG?lang=pl)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 38810
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 336 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Gmina Jasienica: Sołectwo Grodziec. [w:] jasienica.pl [on-line]. [dostęp 2017-12-29].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ GUS. Rejestr TERYT
- ↑ Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 299. ISBN 978-83-926929-3-5.
- ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online
- ↑ H. Markgraf, J. W. Schulte, "Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis", Breslau 1889
- ↑ I. Panic, 2010, s. 291
- ↑ J. Polak, 2011, s. 6
- ↑ I. Panic, 2010, s. 321
- ↑ Marcin Żerański: Śląsk Cieszyński. Od Bielska-Białej do Ostrawy. Cieszyn: Pracownia na pastwiskach, 2012, s. 28. ISBN 978-83-933109-3-7.
- ↑ Koleje Śląska Cieszyńskiego: Grodziec Śląski. kolejcieszyn.pl. [dostęp 2015-01-04].
- ↑ C.K. Komisya Centralna Statystyczna: Special Orts Repertorium von Schlesien, Wykaz szczegółowy miejscowości w Szląsku. Wien: Alfred Holder, 1888, s. 8.
- ↑ Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XI. Schlesien. Wien: 1906. (niem.).
- ↑ Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien. Troppau: 1912. (niem.).
- ↑ Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego (stan na 7 kwietnia 2022 r.) (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2022-04-07]
- ↑ Aleksander Żukowski, Sławne drzewa województwa śląskiego, Robert Ratajczak (red.), 2006.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Obrazki z dziejów gminy Jasienica. Jerzy Polak. Cieszyn: Muzeum Śląska Cieszyńskiego, 2011. ISBN 978-83-922005-6-7.