Haiku

Haiku jatorrian japonierazko olerki mota bat da, 5-7-5 silabako lerroetan antolatutako 17 silabak osatua. Hala eta guztiz ere, autore batzuk silaba banaketarekin oso kritikoak dira, hala nola Vicente Haya edo Jaime Lorente^[1]. Renga izeneko olerkietan oinarria dute. Haikugileek deskribapen objektiboa egiten dute, baina azken helburua irakurlearengan zirrara eragitea da. Buson (XVIII. mendekoa), Kobayashi Issa eta Masaoka Shiki (XVIII-XIX. mendeetakoak) haikua landu zuten idazle nagusiak dira. Tradizioz, lerro bertikal bakar batean idazten ziren, baina beste hizkuntza batzuetara transkribiturik, hiru esaldi laburretan agertzen dira.

Matsuo Bashōk bultzada handia eman zion XVII. mendean.

Ezaugarriak

Haikuaren funtsa "moztea" da (kiru). Hori sarritan irudikatuta dago bi irudi edo ideiaren metaketan, eta kireji bat ("hitz ebakitzailea") euren artean. Azken hori puntuazio marka modukoa da baina hitzezkoa; banaketa seinalatzen du eta bi elementuren arteko harremana zehazten du. Urtaroen erreferentzia egiten du kigoak, saijiki batek marraztutakoa.

Haikugilerik sonatuena Matsuo Basho da (1644-1694): dizipulu asko izan zituen eta haikai deritzo hark sorturiko eskolari. Kobayashi Issa (1762-1827) ere haikugile handia izan zen; bizitza bakartia eraman zuen, ez maisu, ez dizipulu.

Euskal literaturan

Joseba Sarrionandia, Patziku Perurena, Patri Urkizu eta Juan Kruz Igerabide (Begi-niniaren poemak) mota horretako olerkien aitzindariak ditugu, ortodoxoak izan ez arren. Halaber, Karlos Linazasoro, Josetxo Azkona eta Josu Jimenez Maia ere (Orbel azpiko haikuak eta Gerezi denborako haikuak) nabariak dira, baita Maiatz argitaletxeak ateratako Haiku kaiku liburua ere^[2].

Euskal tradizioko kopla zaharrak badu haren antzarik^[3], batik bat naturaren irudi estilizatuak adierazi eta barne egoerarekin lotze horretan, Bereterretxeren khantoria hasten den esaldietan:

«	Haltzak ez du bihotzik, ez gaztanberak hezurrik. Ez nian uste erraiten ziela Aitonen-semek gezurrik...	»
Bereterretxen khantoria

Koplaren lehen zati horrek haiku baten tankera handia du, naturako irudiak baliatzen baititu, barne faltsukeria adierazteko.

Ikus, gainera

Japonierazko literatura

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ Lorente, Jaime. Shasei.Introducción al haiku, Toledo, Lastura y Juglar, Colección "Punto de Mira", 2018. ISBN 978-84-948512-9-2 Haya Segovia, Vicente, Aware, Barcelona, Kairós, 2013. ISBN 978-84-9988-245-1
↑ “Sentsazioak transmititzen ditu haikuak, ez sentimenduak” Josu Jimenez Maia (‘Berria’)
↑ «haiku - Literatura Terminoen Hiztegia» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2022-02-23).

Kanpo estekak

Haiku lehiaketa euskaraz (Erandio).
Blog: Shasei. Introducción al haiku de Jaime Lorente

Datuak: Q37707
Multimedia: Haiku (poetry) / Q37707

[1] Lorente, Jaime. Shasei.Introducción al haiku, Toledo, Lastura y Juglar, Colección "Punto de Mira", 2018. ISBN 978-84-948512-9-2 Haya Segovia, Vicente, Aware, Barcelona, Kairós, 2013. ISBN 978-84-9988-245-1

[2] “Sentsazioak transmititzen ditu haikuak, ez sentimenduak” Josu Jimenez Maia (‘Berria’)

[3] «haiku - Literatura Terminoen Hiztegia» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2022-02-23).

[1]

[2]

[3]