Josef Škvorecký

Josef Škvorecký

Josef Škvorecký, Náchod 2004
Data i miejsce urodzenia	27 września 1924 Náchod
Data i miejsce śmierci	3 stycznia 2012 Toronto
Dziedzina sztuki	powieść, opowiadanie, esej
Ważne dzieła
Zbabělci Tankový prapor Mirákl Prima sezóna Příběh inženýra lidských duší
Odznaczenia

Josef Škvorecký (ur. 27 września 1924 w Náchodzie, zm. 3 stycznia 2012 w Toronto) – czeski pisarz, tłumacz literatury i wydawca, pod koniec życia mieszkający na stałe w Kanadzie. Był mężem pisarki Zdeny Salivarovej.

Życie

Škvorecký ukończył gimnazjum w rodzinnym Náchodzie w 1943, następnie przez dwa lata pracował jako robotnik przymusowy w fabryce samolotów. Po II wojnie światowej rozpoczął studia medyczne na Uniwersytecie Karola w Pradze, później przeniósł się na wydział filozoficzny, gdzie studiował filozofię i anglistykę. Uzyskał dyplom w 1949 roku i przez dwa lata pracował jako nauczyciel w Broumovie i Nowym Mieście nad Metują. W 1951 obronił pracę doktorską na temat filozofii Thomasa Paine’a. Odbywszy dwuletnią służbę wojskową, rozpoczął pracę redakcyjną w Państwowym Wydawnictwie Literatury Pięknej (Státní nakladatelství krásné literatury, późniejszy Odeon) w Pradze, a od 1956 w dwumiesięczniku „Světová literatura” („Literatura światowa”).

W 1958 musiał to stanowisko opuścić, po skandalu związanym z publikacją jego debiutanckiej powieści Zbabělci (Tchórze), demaskującej asekuranctwo czeskiego mieszczaństwa pod koniec wojny. Na polecenie Komitetu Centralnego KPČ książka została wycofana z księgarni, co jednak dodatkowo przyczyniło się do wzrostu jej popularności wśród czytelników. Również w roku 1958 ożenił się ze Zdeną Salivarovą.

W 1963, w atmosferze pewnej liberalizacji życia kulturalnego w Czechosłowacji, zdecydował się zawodowo utrzymywać z pisania. W 1969 wraz z żoną wyjechał do Stanów Zjednoczonych, a po krótkim pobycie na stypendium w Kalifornii osiadł na stałe w Kanadzie w Toronto, gdzie na uniwersytecie wykładał współczesną literaturę amerykańską i angielską. W 1971 roku wraz z Salivarovą założyli w Toronto wydawnictwo Sixty-eight Publishers, jedną z najważniejszych czeskich emigracyjnych oficyn. Publikowali tam m.in. Václav Havel, Milan Kundera i Ludvík Vaculík. W 1978, za „uprawianie wrogiej propagandy” został pozbawiony obywatelstwa czechosłowackiego.

W 2000 założył w Pradze-Nuslach Literární akademie (Soukromá vysoká škola Josefa Škvoreckého), wyższą szkołę kreatywnego pisania (także wydawnictwo).

Škvorecký był również cenionym tłumaczem literatury amerykańskiej; przekładał na czeski dzieła m.in. Ernesta Hemingwaya, Raymonda Chandlera, Henry’ego Jamesa, Sinclaira Lewisa i Williama Faulknera. Škvorecký ceniony jest zwłaszcza za pięć powieści, których bohaterem jest Danny Smiřický, literackie alter ego autora (Zbabělci, Tankový prapor, Mirákl, Prima sezóna, Příběh inženýra lidských duší). Jest również autorem licznych esejów, reportaży oraz powieści przygodowych i kryminałów, np. popularnej trylogii detektywistycznej o poruczniku Borówce. Prozę Škvoreckiego charakteryzuje mistrzowska umiejętność operowania skrótem, poczucie humoru oraz głębia psychologiczna postaci.

Na język polski jego twórczość tłumaczyli m.in. Andrzej Czcibor-Piotrowski, Emilia Witwicka, Jan Stachowski, Andrzej S. Jagodziński, Piotr Godlewski.

Josef Škvorecký był wielbicielem jazzu, w młodości jako saksofonista grał w amatorskim zespole Red Music.

5 grudnia 2009 Škvorecký został laureatem Nagrody Literackiej Europy Środkowej „Angelus” za powieść Przypadki inżyniera ludzkich dusz.

Wybrana twórczość

• 1948–1949 Zbabělci (powieść, wydana w 1958, wyd. polskie pt. Tchórze 1970)
• 1954 Tankový prapor (powieść, wydana w 1971 w Toronto, wyd. polskie pt. Batalion czołgów 1990, Siódmy batalion czołgów 2004)
• 1950 Konec nylonového věku (wydana w Czechosłowacji w 1968, nowela z okresu po komunistycznym zamachu stanu w lutym 1948)
• 1963 Legenda Emöke (wyd. polskie pt. Legenda Emoke 1965)
• 1964 Sedmiramenný svícen (zbiór opowiadań o tematyce żydowskiej)
• 1969 Lvíče (wyd. polskie pt. Lwiątko 1992)
• 1972 Mirákl (wyd. polskie pt. Cud 2018, powieść utrzymana w konwencji pamfletu, obraz praskiej wiosny)
• 1975 Prima sezóna (wyd. polskie pt. Fajny sezon 1999)
• 1977 Příběh inženýra lidských duší (Przypadki inżyniera dusz ludzkich, wyd. polskie fragmentów w drugim obiegu w 1988, pełne wydanie 2007)
• 1977 Samožerbuch, razem z żoną (wyd. polskie pt. Wyjątki z autosztambucha, 1989)
• 1981 Návrat poručíka Borůvky (wyd. polskie pt. Powrót porucznika Borówki 1992)
• 1984 Scherzo capriccioso: Veselý sen o Dvořákovi (powieść biograficzna o A. Dvořáku)
• 1994 Příběh neúspěšného tenorsaxofonisty (wyd. polskie pt. Przypadki niefortunnego saksofonisty tenorowego 1999)
• 1996 Dvě vraždy v mém dvojím životě (wyd. polskie pt. Dwa morderstwa w moim dwoistym życiu 2000)
• 1998 Nevysvětlitelný příběh aneb Vyprávění Questa Firma Sicula
• 1999 Krátké setkání s vraždou
• 1999 Podivný pán z Providence a jiné eseje
• 1999 ... na tuhle bolest nejsou prášky
• oraz zbiór Historia Kukułki i inne opowiadania (wyd. polskie 2003)

Nagrody i odznaczenia

• Międzynarodowa Nagroda Neustadt w dziedzinie literatury (1980)
• Order Białego Lwa III Klasy (CSRF, 1990)
• Member Orderu Kanady (Kanada, 1992)
• Chevalier Orderu Sztuki i Literatury (Francja, 1996)
• Wyróżnienie Złotej Lipy Ministra Obrony Republiki Czeskiej (Czechy, 2024, pośmiertnie)

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa Josefa Škvoreckiego i Zdeny Salivarovej (ang.)
• Wywiad z Josefem Škvoreckým. ce-review.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-11-24)]. (ang.)