Ernest Hemingway
Ernest Hemingway (1939) | |
Data i miejsce urodzenia |
21 lipca 1899 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
2 lipca 1961 |
Język | |
Dziedzina sztuki | |
Ważne dzieła | |
Odznaczenia | |
Nagrody | |
Nagroda Nobla w dziedzinie literatury |
Ernest Miller Hemingway (ur. 21 lipca 1899 w Oak Park w Illinois, zm. 2 lipca 1961 w Ketchum w Idaho) – amerykański pisarz i dziennikarz. Jest autorem takich powieści jak Słońce też wschodzi, Pożegnanie z bronią, Komu bije dzwon oraz opowiadań Śniegi Kilimandżaro i Stary człowiek i morze. Często jest przedstawiany jako klasyczny przedstawiciel literatury amerykańskiej. Styl pisania Hemingwaya stał się znany jako „iceberg theory”. Miał cztery żony i troje dzieci. Jeden z najwybitniejszych pisarzy XX wieku[1][2].
Hemingway dorastał w Oak Park. Po skończeniu liceum pracował przez kilka miesięcy dla gazety „The Kansas City Star”. W 1918 roku w trakcie I wojny światowej został ciężko ranny i po odzyskaniu sił powrócił do domu. Jego doświadczenia wojenne stanowiły podstawę do napisania powieści Pożegnanie z bronią. W 1921 roku poślubił Hadley Richardson, po czym razem zamieszkali w Paryżu. Tam przebywał wśród innych pisarzy ze straconego pokolenia. Bazując na wcześniejszych przeżyciach ze święta Sanfermines w 1926 roku wydał powieść Słońce też wschodzi, która przyniosła mu światową sławę. W 1927 roku rozwiódł się z Hadley i ożenił się z Pauliną Pfeiffer.
W 1940 roku, po 13 latach małżeństwa, Hemingway i Paulina rozwiedli się. W tym samym roku autor poślubił Marthę Gellhorn i opublikował powieść Komu bije dzwon. Hemingway rozstał się z Marthą, kiedy poznał w Londynie Mary Welsh. Podczas II wojny światowej brał udział między innymi w wyzwoleniu Paryża i ofensywie w Ardenach.
W 1952 roku podczas pobytu na safari dwukrotnie przeżył wypadki lotnicze. Został laureatem Nagrody Pulitzera za opowiadanie Stary człowiek i morze w 1953 roku oraz Nagrody Nobla w dziedzinie literatury rok później.
Hemingway popełnił samobójstwo w swoim domu w Ketchum w 1961 roku.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Dzieciństwo
[edytuj | edytuj kod]Ernest Miller Hemingway urodził się 21 lipca 1899 roku na przedmieściach Chicago w Oak Park w stanie Illinois[3]. Jego ojciec Clarence Edmonds Hemingway był z zawodu lekarzem, a matka Grace Hall-Hemingway muzykiem[4]. Później Hemingway przyznał, że nie lubił swojego imienia, ponieważ przypominało mu o postaci ze sztuki Bądźmy poważni na serio autorstwa Oscara Wilde’a[5]. Rodzina przeniosła się później do większego domu, w którym Grace miała własne studio, a Clarence biuro. Matka Hemingwaya często grała na koncertach w okolicy. Jej upór, żeby syn nauczył się grać na wiolonczeli stał się źródłem konfliktu między nimi, ale Hemingway później przyznał, że lekcje muzyki były przydatne w jego twórczości, co widać np. w „kontrapunktowej strukturze” powieści Komu bije dzwon[6]. Już jako dorosły, Hemingway twierdził, że nienawidził swojej matki, jednak biograf Michael S. Reynolds uważa, że odzwierciedlał jej entuzjazm i energiczność[7]. Rodzina posiadała dom letniskowy „Windermere”, gdzie jako czterolatek nauczył się od swojego ojca polowania, łowienia i obozowania w lasach i nad jeziorami północnego Michigan. Częste przebywanie na łonie natury zaszczepiło w nim pasję do spędzania czasu na świeżym powietrzu i życia w odległych lub odizolowanych miejscach[8].
W latach 1913–1917 Hemingway uczęszczał do Oak Park and River Forest High School. Miał dobre stopnie z języka angielskiego[9] i występował w orkiestrze szkolnej przez dwa lata ze swoją siostrą Marcelline[7]. Na pierwszym roku chodził na zajęcia dziennikarskie, prowadzone przez Fannie Biggs, które zostały zorganizowane w taki sposób jakby w klasie była prowadzona redakcja gazety. Najlepsi pisarze w klasie mogli przedkładać swoje artykuły do gazetki szkolnej „The Trapeze”. Prace Hemingwaya i Marcelline kilkukrotnie pojawiły się w gazetce. Pierwszy utwór Hemingwaya opublikowany w styczniu 1916 roku, traktował o występach lokalnej Chicagowskiej Orkiestry Symfonicznej[10]. Hemingway w dalszym ciągu edytował „The Trapeze” i „Tabula” (inna gazeta szkolna), gdzie naśladował styl pisania reporterów sportowych i używał pseudonimu „Ring Lardner Jr.” na cześć redaktora Ringa Lardnera z gazety „Chicago Tribune”. Po ukończeniu liceum rozpoczął pracę w gazecie „The Kansas City Star ”[11]. Spędził tam sześć miesięcy, a porady redakcyjne gazety (używaj krótkich zdań, stosuj krótkie pierwsze akapity, używaj energicznych słów, bądź pozytywny, a nie negatywny) zostały podstawą jego twórczości na całe życie[12].
I wojna światowa
[edytuj | edytuj kod]Na początku 1918 roku Hemingway stawił się na rekrutację Czerwonego Krzyża i został wpisany na listę kierowców ambulansów we Włoszech[13]. W maju przyleciał do Paryża, który był bombardowany przez niemiecką artylerię[14]. Przed końcem czerwca trafił na włoski front, gdzie prawdopodobnie poznał pisarza Johna Dos Passosa[15]. Pierwszego dnia pobytu w Mediolanie został wysłany do zniszczonej fabryki, w której razem z innymi sanitariuszami szukał ciał kobiet. To zdarzenie zostało przez niego później opisane w książce Śmierć po południu. Kilka dni później został przeniesiony do miasta Fossalta di Piave[16].
8 lipca podczas ostrzału moździerzowego został ciężko ranny[16]. Pomimo odniesionych ran Hemingway ciągle pomagał włoskim żołnierzom, za co odznaczono go włoskim srebrnym Medalem za Męstwo Wojskowe[17]. Doznał poważnych ran od odłamków w obu nogach, po czym przeszedł natychmiastową operację i spędził pięć dni w szpitalu polowym, zanim został przeniesiony na rekonwalescencję do szpitala Czerwonego Krzyża w Mediolanie[18]. Podczas sześciomiesięcznego pobytu w szpitalu, dzielił swój pokój z późniejszym ambasadorem i pisarzem Henrym Serrano Villardem[19]. Przebywając w szpitalu zakochał się w starszej od niego o siedem lat pielęgniarce Agnes von Kurowsky. Gdy Hemingway wyzdrowiał i powrócił do Stanów w styczniu 1919 roku, razem z Agnes postanowili jak najszybciej wziąć ślub. Jednakże w marcu Agnes oświadczyła listownie, że jest zaręczona z włoskim oficerem. Według biografa Jeffreya Meyersa Hemingway był zrozpaczony po odmowie Agnes i w każdym kolejnym związku to on pierwszy odchodził od żony, zanim zostałby ponownie porzucony[20]. Wydarzenia, których był świadkiem we Włoszech stały się podstawą do napisania powieści Pożegnanie z bronią.
Toronto i Chicago
[edytuj | edytuj kod]Hemingway wrócił do domu na początku 1919 roku[21]. We wrześniu wyjechał z kolegami z liceum na wycieczkę kempingową na Górny Półwysep w Michigan. Wyjazd stał się inspiracją do napisania opowiadania Rzeka dwóch serc, w którym to główny bohater Nick Adams wyjeżdża na prowincję, żeby odpocząć od wojny, w której brał udział[22]. Przyjaciel rodziny zaproponował mu pracę w Toronto i nie mając innego zajęcia, zaakceptował ją. Później w tym samym roku zaczął tam pracować jako wolny strzelec, redaktor i korespondent zagraniczny dla „Toronto Star Weekly”. Wrócił do Michigan w czerwcu[21], a następnie przeniósł się do Chicago we wrześniu 1920, gdzie zamieszkał z przyjaciółmi, a jednocześnie pisał artykuły dla „Toronto Star”. W Chicago pracował jako redaktor miesięcznika „Cooperative Commonwealth”, gdzie poznał powieściopisarza Sherwooda Andersona[23]. Hadley Richardson przybyła do Chicago, aby odwiedzić siostrę współlokatora Hemingwaya. Po kilku miesiącach znajomości zdecydowali się pobrać i wyjechać do Europy. Początkowo myśleli o Rzymie, jednak Anderson zasugerował im Paryż[24]. Hemingway i Hadley wzięli ślub 3 września 1921, a dwa miesiące później wyjechali do Paryża po tym, jak Hemingway dostał tam pracę jako reporter „Toronto Star”[25].
Paryż
[edytuj | edytuj kod]W Paryżu Hemingway poznał takich autorów jak Gertrude Stein, James Joyce oraz Ezra Pound, którzy pomagali młodym pisarzom rozwijać karierę. Razem z Hadley zamieszkali w małym mieszkaniu w Dzielnicy Łacińskiej[24]. Stein, będąc jedną z ważniejszych autorek modernizmu w Paryżu[26], stała się mentorką Hemingwaya. Wprowadziła go do świata artystów i pisarzy emigracyjnych dzielnicy Montparnasse, których określała „straconym pokoleniem”. Termin ten Hemingway spopularyzował wraz z publikacją Słońce też wschodzi[27]. Hemingway jako znajomy Stein poznał wpływowych malarzy, takich jak Pablo Picasso, Joan Miró i Juan Gris[28]. Po pewnym czasie wycofał się spod jej wpływu i ich relacje zamieniły się w spór o podłożu literackim trwający przez dziesiątki lat[29]. Amerykański poeta Ezra Pound poznał Hemingwaya przez przypadek w sklepie z książkami Shakespeare and Company w 1922 roku. Pomiędzy pisarzami zawiązała się silna przyjaźń[28], w 1923 wyjechali razem do Włoch, a rok później mieszkali na tej samej ulicy[30].
Podczas pierwszych 20 miesięcy w Paryżu Hemingway napisał 88 artykułów dla gazety „Toronto Star”[31]. Jego reportaże obejmowały wojnę grecko-turecką, w tym wielki pożar Smyrny, którego był naocznym świadkiem[18]. W tym samym czasie Hadley podróżująca do Genewy zgubiła na stacji Gare de Lyon walizkę ze szkicami Hemingwaya[32]. We wrześniu 1923 para wróciła do Toronto, gdzie 10 października na świat przyszedł ich pierwszy syn Jack Hemingway. W tym samym czasie wydano pierwszy zbiór opowiadań Hemingwaya Trzy opowiadania i dziesięć wierszy. Kilka miesięcy później wydano drugi zbiór in our time (małymi literami), który zawierał 6 winiet i 12 opowiadań napisanych poprzedniego lata w Hiszpanii. Pobyt w Toronto nudził Hemingwaya, ciągle tęsknił za Paryżem i chciał wrócić do życia pisarza, zamiast znowu być dziennikarzem[33].
Hemingway z Hadley i ich synem (nazywanym przez nich Bumbym) wrócili do Paryża w styczniu 1924 roku[33]. W tym okresie Hemingway i Ford Madox Ford razem redagowali miesięcznik literacki „The Transatlantic Review”, w którym pojawiały się prace takich poetów jak Ezra Pound, John Dos Passos, a także wczesne prace Hemingwaya np. Obóz indiański[34]. W 1925 roku w Stanach wydano zbiór opowiadań In Our Time (dużymi literami), w którym krytycy docenili jego świeży styl[35]. W tym samym roku jeszcze przed publikacją książki Hemingway poznał innego amerykańskiego pisarza F. Scotta Fitzgeralda. Kiedy Fitzgerald wydał w kwietniu powieść Wielki Gatsby, Hemingway przeczytał ją, wyraził się o niej pozytywnie i postanowił, że jego kolejna praca będzie powieścią[36].
Hemingway wraz z żoną po raz pierwszy odwiedzili festiwal San Fermin w Pampelunie w Hiszpanii w 1923 roku. Wtedy też Hemingwaya zafascynowały walki byków[37]. Para wróciła do Pampeluny kolejno w 1924 i 1925 roku; za trzecim razem przyjechali z grupą amerykańskich i brytyjskich ekspatriantów. Wśród nich byli: Bill Smith, Donald Ogden Stewart, Harold Loeb, niedawno rozwiedziona Lady Duff Twysden i jej narzeczony Pat Guthrie[38]. Kilka dni po zakończeniu fiesty, Hemingway rozpoczął prace nad szkicem w dniu swoich urodzin (21 lipca). Po ośmiu tygodniach przekształci się w jego pierwszą powieść Słońce też wschodzi[39]. Kilka miesięcy później w grudniu 1925 Hemingway i Hadley przenieśli się do Schruns w Austrii. aby spędzić tam zimę. Będąc na miejscu, pisarz pracował nad poprawkami swojego rękopisu. Paulina Pfeiffer dołączyła do nich w styczniu i wbrew opinii Hadley, poprosiła Hemingwaya, aby podpisał umowę z wydawnictwem Scribner’s. Pisarz wyjechał do Nowego Jorku na szybkie spotkanie z wydawcami, a po powrocie zatrzymał się w Paryżu, gdzie zaczął romansować z Pauliną. Następnie wrócił do Schruns, gdzie zakończył korekty w marcu[40]. Rękopis przybył w kwietniu do Nowym Jorku; ostatnie poprawki naniósł w Paryżu w sierpniu 1926, a Scribner’s opublikowało powieść w październiku[39][41].
Relacje pomiędzy Hemingwayem i Hadley pogorszyły się w trakcie, gdy on pracował nad książką Słońce też wschodzi[41]. Na wiosnę 1926 roku Hadley dowiedziała się o jego romansie z Pauliną Pfeiffer, która tego lipca przybyła z nimi do Pampeluny[42][43]. W dniu ich powrotu do Paryża Hadley poprosiła o separację; w listopadzie oficjalnie wniosła o rozwód. Podzielili swój dobytek, a dodatkowo Hadley przyjęła ofertę Hemingwaya otrzymania zysków pochodzących ze Słońce też wschodzi[44]. Para rozwiodła się w styczniu 1927, a Hemingway ożenił się z Pfeiffer w maju tego samego roku[45].
Pfeiffer, która pochodziła z bogatej katolickiej rodziny z Arkansas, przeniosła się do Paryża, aby pracować dla magazynu „Vogue”. Przed zawarciem małżeństwa, Hemingway przeszedł na katolicyzm[46]. Wspólnie spędzili miesiąc miodowy w Le Grau-du-Roi, gdzie zachorował na wąglika. W tym samym okresie pracował nad kolejnym zbiorem opowiadań[47], który został opublikowany w październiku 1927 roku pod tytułem Mężczyźni bez kobiet[48]. Pod koniec roku Paulina, która była w ciąży, chciała wrócić do Ameryki. Znajomy pisarz John Dos Passos polecił im miasto Key West i para opuściła Paryż w marcu 1928 roku. Wiosną tego samego roku, jeszcze przed powrotem do Stanów, Hemingway doznał poważnych obrażeń w ich paryskiej łazience, kiedy pociągnął za świetlik myśląc, że ciągnie za łańcuch toaletowy. Ten wypadek pozostawił u niego bliznę na czole, która była widoczna przez resztę jego życia. Kiedy Hemingway był pytany o blizny – unikał odpowiedzi[49]. Po wyjeździe z Paryża Hemingway już nigdy nie mieszkał w wielkim mieście[50].
Key West
[edytuj | edytuj kod]Późną wiosną Hemingway i Paulina udali się do Kansas City, gdzie ich syn Patrick urodził się 28 czerwca 1928 roku. Paulina miała trudny poród, co zostało później opisane w powieści Pożegnanie z bronią[51]. Zimą, kiedy był z Bumbym w Nowym Jorku i miał wsiąść do pociągu na Florydę, dostał telegram mówiący o samobójstwie jego ojca[52]. Hemingway był załamany, chwilę po tym telegramie otrzymał list od ojca napisany jeszcze przed jego śmiercią, w którym ojciec napisał, żeby syn nie martwił się o pieniądze. Hemingway uświadomił sobie, jak musiała czuć się Hadley po samobójstwie jej własnego ojca w 1903 roku i całą sprawę skomentował słowami „pewnie czeka mnie to samo”[53].
Po powrocie do Key West w grudniu Hemingway pracował nad szkicem Pożegnania z bronią aż do wyjazdu do Francji w styczniu. Skończył nad nim prace w sierpniu, ale ciągle opóźniał korektę. Powieść została wydana w Nowym Jorku 27 września[54]. W Hiszpanii latem 1929 roku Hemingway pracował nad kolejną książką Śmierć po południu. Jego celem było napisać obszerny traktat o walkach byków, wyjaśniając takie pojęcia jak toreador czy korrida, dołączając glosariusz i załączniki, ponieważ wierzył, że walki byków są bardzo interesującym przeżyciem i dosłownie opisem życia i śmierci[55].
We wczesnych latach 30. Hemingway spędzał zimy w Key West i lata w Wyoming, gdzie polował na jelenie, łosie i niedźwiedzie grizzly[56]. Dołączył do niego John Dos Passos. W listopadzie 1930, po doprowadzeniu Dos Passosa do stacji kolejowej w Billings, Hemingway złamał rękę w wypadku samochodowym. Chirurg opatrzył poprzeczne złamanie spiralne i związał kość za pomocą ścięgna kangura[57]. Hemingway był hospitalizowany przez siedem tygodni, podczas których opiekowała się nim Paulina; przez kolejny rok odczuwał ból w ręce[58].
Jego trzeci syn Gregory Hancock Hemingway urodził się 12 listopada 1931 w Kansas[59]. Wujek Pauliny kupił im dom w Key West razem z powozownią, której drugie piętro zaadaptowano na pracownię Hemingwaya[60]. W 1933 Hemingway wraz z żoną udali się na safari we wschodniej Afryce. Najpierw odwiedzili Mombasę, Nairobi i Machakos w Kenii. Następnie udali się na safari w okolice jeziora Manyara oraz na zachód i południowy wschód od obecnego parku narodowego Tarangire. Ich przewodnikiem był Philip Hope Percival, który polował także z Theodore’em Rooseveltem w 1909 roku. W trakcie polowań Hemingway zachorował, przez co musiał być transportowany samolotem do Nairobi. To wydarzenie opisał później w opowiadaniu Śniegi Kilimandżaro. 10-tygodniowa podróż stała się źródłem dla książki Zielone wzgórza Afryki i opowiadań Śniegi Kilimandżaro i Krótkie szczęśliwe życie Franciszka Macombera[18]. W 1935 roku wydano Zielone wzgórza Afryki, ale powieść ta spotkała się ze średnim zainteresowaniem ze strony krytyków.
W 1934 Hemingway kupił łódź, którą nazwał „Pilar” i pływał nią po Karaibach[61]. Podczas podróży trafił do Bimini, gdzie zatrzymał się na kilka miesięcy[18] i pracował tam nad powieścią Mieć i nie mieć[62].
Hiszpańska wojna domowa
[edytuj | edytuj kod]W 1937 Hemingway zdecydował się być korespondentem dla agencji North American Newspaper Alliance . Jego zadaniem było relacjonowanie wydarzeń związanych z hiszpańską wojną domową. W marcu tego samego roku trafił do Hiszpanii razem z holenderskim reżyserem Jorisem Ivensem[63]. Ivens, pracujący nad filmem Ziemia hiszpańska, chciał, by Hemingway zastąpił Dos Passosa w roli scenarzysty. Dos Passos opuścił projekt po tym, jak jego znajomy José Robles został aresztowany, a później stracony. Dos Passosa rozgniewał oficjalny i sugestywny sposób, w jaki Hemingway przekazał mu informacje o losie jego przyjaciela. Zdarzenie to było źródłem konfliktu na tle politycznym pomiędzy pisarzami[64]. W Hiszpanii do Hemingwaya dołączyła amerykańska dziennikarka Martha Gellhorn, którą poznał rok wcześniej podczas świąt Bożego Narodzenia[63]. W 1937 roku, podczas gdy Madryt był bombardowany, Hemingway pracował nad swoim jedynym utworem dramatycznym pt. Piąta kolumna. Dzieło ukazało się w październiku 1938 w ramach antologii łączącej tę sztukę i niektóre z poprzednich opowiadań Hemingwaya. Książka spotkała się z mieszanym odbiorem krytyków literackich[65].
Kuba
[edytuj | edytuj kod]Wiosną 1939 roku Hemingway dopłynął na Kubę i wynajął pokój w hotelu na Hawanie[66]. Krótko później dołączyła do niego Martha, po czym zdecydowali się wynająć posiadłość Finca Vigía niedaleko Hawany[67]. Po okresie separacji Hemingway i Paulina rozwiedli się, a 21 listopada 1940 roku autor ożenił się z Marthą[68]. Podobnie do tego, co miało miejsce po rozwodzie z Hadley, Hemingway przeniósł swoją letnią rezydencję do Ketchum w stanie Idaho, a zimowy dom na Kubę. Gellhorn zainspirowała go do napisania jednej z jego najbardziej znanych powieści, Komu bije dzwon[69], którą rozpoczął w marcu 1939 roku i zakończył w lipcu 1940 roku. Została ona opublikowana w październiku 1940 roku[68]. W ciągu kilku miesięcy od premiery książka sprzedała się w liczbie ponad pół miliona egzemplarzy, a także została nominowana do nagrody Pulitzera[70].
W styczniu 1941 roku Martha została wysłana do Chin jako reporterka magazynu „Collier’s”. Razem z nią do Chin trafił Hemingway, który podobnie jak Martha pisał reportaże dla gazety „PM”[71]. Wrócili na Kubę przed dołączeniem Stanów Zjednoczonych do II wojny światowej. Autorzy książki Spies: The Rise and Fall of the KGB in America sugerują, że jeszcze przed wyjazdem do Chin Hemingway został tajnym agentem służb KGB pod kryptonimem „Agent Argo”[72].
27 czerwca 1942 roku rząd Stanów Zjednoczonych wydał oświadczenie, w którym prosił wszystkie osoby posiadające łódź lub statek o zgłoszenie się na ochotnika do patrolowania wód przybrzeżnych Ameryki Północnej. Głównym celem było poszukiwanie niemieckich łodzi podwodnych[73]. W latach 1942–1944 na swojej łodzi Hemingway patrolował wody wzdłuż wybrzeża Kuby i w Zatoce Meksykańskiej[74].
II wojna światowa
[edytuj | edytuj kod]W okresie od maja 1944 do marca 1945 roku Hemingway przebywał w Europie. Kiedy po raz pierwszy przybył do Londynu, poznał tam korespondentkę czasopisma „Time” – Mary Welsh, w której się zauroczył. Martha została zmuszona do przepłynięcia przez Atlantyk na statku wypełnionym materiałami wybuchowymi, ponieważ Hemingway nie chciał jej pomóc w otrzymaniu legitymacji dla prasy uprawniającej do podróży samolotem. Później przybyła do Londynu, aby znaleźć Hemingwaya w szpitalu ze wstrząśnieniem mózgu doznanym w wypadku samochodowym. Nie patrząc na jego stan, oskarżyła go o bycie tyranem[75]. Hemingway ostatni raz widział Marthę w marcu 1945 roku, kiedy to przygotowywał się do powrotu na Kubę[76]. W międzyczasie podczas trzeciego spotkania z Mary Welsh poprosił ją, żeby wyszła za niego za mąż[75].
Hemingway był obecny podczas lądowania w Normandii, ale według biografa Meyersa, był uważany za ważną osobę i nie zezwolono mu na zejście na ląd[77]. Carlos Mellow opisał, że w pierwszym dniu desantu żaden z korespondentów nie mógł lądować i Hemingway musiał wrócić na pokład statku „Dorothea Dix ”[78]. W lipcu tego samego roku został przydzielony do 22. pułku piechoty dowodzonego przez pułkownika Charlesa T. Lanhama, a także stał się przywódcą małej grupy wiejskiej bojówki z Rambouillet pod Paryżem[79]. Będąc we Francji pojmał kilku Niemców[a][80][81]. Prowadzenie oddziału i jednoczesne bycie korespondentem wojennym jest niezgodne z konwencjami genewskimi, jednak po przesłuchaniu przez Inspektora Generalnego Hemingway został oczyszczony z zarzutów[82][83].
W dniu 25 sierpnia był obecny przy wyzwoleniu Paryża, choć wbrew legendzie, nie był pierwszym w mieście, ani nie wyzwolił hotelu Ritz[84]. W Paryżu już razem z Mary Welsh odwiedził znajomych – Sylvię Beach i Pabla Picassa, a także pogodził się z Gertrude Stein[85].
Później tego samego roku był świadkiem serii walk o las Hürtgen[84]. Podczas walk w lesie był bardzo źle oceniany przez walczących tam żołnierzy – zarzucano mu pozerstwo. Porucznik Jack Crawford z 12. pułku piechoty tak wspominał spotkanie z Hemingwayem: „Zobaczyłem siedzących przy stole [Ernesta] Hemingwaya i pułkownika Lanhama [dowódcę 22. pułku]. Lanham mnie znał i zaprosił na drinka. Byłem bardzo podniecony spotkaniem z Hemingwayem. Czytałem wszystkie jego książki. Ale kiedy zaczął mówić, okazał się dupkiem wołowym. Miałem wrażenie, że pieprzy bzdury i to właściwie nie jest jego wojna. Opowiadał plotki o ważnych figurach w Paryżu. Wkurzyłem się, mówiąc coś w tym stylu: «Jeżeli chce pan zobaczyć walkę, niech pan jedzie ze mną do Hürtgen». Lanham mnie upomniał: «Zapominacie się, poruczniku.» Odpowiedziałem: «Tak jest, sir!», a do Hemingwaya: «Pieprz się!».”[86]
17 grudnia 1944 roku w gorączce i złym stanie Hemingway samotnie dojechał do Luksemburga w celu relacji wydarzeń z bitwy, którą później nazwano ofensywą w Ardenach. Jak tylko tam dotarł, pułkownik Lanham przekazał go lekarzom, którzy zdiagnozowali u niego zapalenie płuc. Do czasu, gdy odzyskał siły minął tydzień i większość walk tej bitwy się skończyła[82].
W 1947 roku Hemingway otrzymał Brązową Gwiazdę za męstwo podczas II wojny światowej[87].
Afryka, nagrody
[edytuj | edytuj kod]W 1946 roku poślubił Mary Welsh[87]. Rok wcześniej para miała wypadek samochodowy, w którym Hemingway ranił głowę i kolano, a Mary prawą kostkę. W 1947 roku Patrick Hemingway uległ wypadkowymi samochodowemu, po którym był ciężko chory[88]. Przez kilka lat autor cierpiał na depresję spowodowaną śmiercią bliskich mu osób: w 1939 zmarli William Butler Yeats i Ford Madox Ford, w 1940 Francis Scott Fitzgerald; w 1941 Sherwood Anderson i James Joyce; w 1946 Gertrude Stein i w kolejnym roku Max Perkins – długoletni przyjaciel pisarza[89]. W tym okresie cierpiał na cukrzycę, miewał bóle głowy, wysokie ciśnienie i problemy z nadwagą[18]. Później autor sam określił, że w latach 1942–1945 nie był aktywny zawodowo[90]. W styczniu 1946 powrócił do pisania. Do czerwca ukończył 800 stron powieści Rajski ogród[91]. Rozpoczął też prace nad trzyczęściową powieścią opisującą losy różnych ludzi z trzech perspektyw podczas II wojny światowej. Składały się na nią The Land, The Sea i The Air, które chciał wydać razem jako The Sea Book jednak oba projekty zostały przez niego zarzucone[90]. Ostatecznie „część morska” przekształciła się w powieść Wyspy na Golfsztromie oraz opowiadanie Stary człowiek i morze[92].
W 1948 roku Hemingway i Mary udali się do Europy zatrzymując się w Wenecji na kilka miesięcy. Podróż przez Atlantyk i z powrotem odbyli na polskim statku pasażerskim Jagiełło[93]. Podczas ich pobytu Hemingway zakochał się w 19-letniej Adrianie Ivancich. Ich platoniczna miłość była inspiracją do napisania książki Za rzekę, w cień drzew[94]. Powieść została wydana w 1950 roku i otrzymała negatywne recenzje[95]. W kolejnym roku wściekły na nieprzychylne recenzje w ciągu 8 tygodni napisał wstępną wersję opowiadania Stary człowiek i morze mówiąc, że jest to najlepsze co może stworzyć w swoim życiu[18]. Opowiadanie zostało dobrze przyjęte, a w 1953 roku autor został laureatem nagrody Pulitzera[96].
W 1954 roku, będąc w Afryce, Hemingway uczestniczył w dwóch katastrofach lotniczych. W ramach świątecznego prezentu dla Mary wynajął lot samolotem nad Kongiem Belgijskim. W drodze powrotnej niedaleko wodospadu Murchisona samolot zahaczył o nieużywaną linię telegraficzną i musiał lądować awaryjnie. Hemingway odniósł obrażenia głowy, natomiast Mary miała złamane dwa żebra[97]. Następnego dnia para próbowała dostać się do placówki medycznej w mieście Entebbe. W tym celu wynajęli kolejny samolot, który zaczął się palić zaraz po tym, jak wzniósł się w powietrze[98]. Hemingway dostał wstrząśnienia mózgu i poparzeń rąk. W tym samym roku podczas pożaru buszu autor doznał poparzeń drugiego stopnia na nogach, torsie i lewej dłoni[99][100]. W październiku tego samego roku Hemingway otrzymał nagrodę Nobla w dziedzinie literatury. Z powodu doznanych ran zdecydował, że nie poleci do Sztokholmu by odebrać nagrodę[101]. Zamiast tego wysłał swoje przemówienie opisujące życie pisarza.
W listopadzie, podczas pobytu w Paryżu, przypomniano mu o jego kufrze, którego nie zabrał z hotelu Ritz w 1928 roku. Kufer był wypełniony zapiskami i notatkami z jego wcześniejszych lat w Paryżu. Podekscytowany odkryciem, po powrocie na Kubę w 1957 roku, zaczął ponownie pracować nad swoim pamiętnikiem Ruchome święto[102]. Do 1959 roku zakończył okres intensywnej działalności: skończył Ruchome święto (które miało zostać wydane w następnym roku); To co prawdziwe o świcie liczyło 200 000 słów; dodał rozdziały do powieści Rajski ogród; pracował także nad Wyspy na Golfsztromie. Ostatnie trzy były przechowywane w sejfie w Hawanie, ponieważ skupił się na wykończeniu Ruchomego święta.
Posesja Finca Vigia stała się popularnym miejscem wśród turystów i złodziei[103], co zmusiło Hemingwaya do kupienia domu niedaleko Ketchum w stanie Idaho.
Idaho
[edytuj | edytuj kod]Do końca lat 50. Hemingway nadal pracował nad materiałem, który został opublikowany pośmiertnie jako Ruchome święto[102]. Latem 1959 odwiedził Hiszpanię, gdzie studiował artykuły traktujące o walkach byków na zlecenie magazynu „Life”[104]. Powrócił na Kubę w styczniu 1960 w celu dokończenia prac nad książką. Redakcja magazynu poprosiła tylko o 10 000 słów, ale rękopis okazał się znacznie większy. Po raz pierwszy w swoim życiu Hemingway nie był w stanie zorganizować swojego pisania i poprosił A. E. Hotchnera o pomoc. Hotchner przyjechał na Kubę i pomógł mu skrócić wersję dla „Life” do 40 000 słów, a wydawnictwo Scribner’s zgodziło się na opublikowanie pracy w pełnej wersji (The Dangerous Summer ) zawierającą prawie 130 000 słów[105]. 25 lipca 1960 Hemingway i Mary ostatecznie opuścili Kubę[106]. Hemingway następnie poleciał sam do Hiszpanii, gdzie odbyła się sesja fotograficzna do okładki aktualnego numeru „Life”. W październiku opuścił Hiszpanię i poleciał do Nowego Jorku, gdzie nie chciał wyjść z mieszkania Mary twierdząc, że jest obserwowany[107].
W tym czasie Hemingway martwił się o pieniądze i swoje bezpieczeństwo[108]. Obawiał się o rozliczenia podatkowe i tego, że nigdy nie powróci na Kubę, aby zabrać rękopisy, które zostawił tam w banku. Uważał, że FBI aktywnie monitoruje jego ruchy w Ketchum[109]. FBI założyło mu teczkę w trakcie trwania II wojny światowej, kiedy to korzystał z łodzi „Pilar” w celu patrolowania wód przybrzeżnych Kuby w celu odkrycia niemieckich łodzi podwodnych. Ponadto J. Edgar Hoover miał agenta w Hawanie śledzącego Hemingwaya w latach 50. Trzy miesiące później w kwietniu 1961 w Ketchum o pierwszej w nocy w kuchni Mary zobaczyła Hemingwaya trzymającego strzelbę. Zadzwoniła do Saviersa, który po przyjechaniu opanował sytuację i przyjął go do szpitala w Sun Valley; stamtąd trafił do kliniki Mayo na kolejne zabiegi elektrowstrząsami[110]. Został zwolniony pod koniec czerwca i wrócił do domu w Ketchum 30 czerwca. Dwa dni później nad ranem 2 lipca 1961 Hemingway zastrzelił się ze swojej ulubionej strzelby[111]. Otworzył magazyn w piwnicy, w którym przechowywano jego broń, poszedł na górę do holu wejściowego i zastrzelił się z „dwulufowej strzelby, której używał tak często, że można ich relację nazwać przyjaźnią”[112].
Twórczość
[edytuj | edytuj kod]Hemingway, „obywatel świata”, choć spędził większą część życia poza granicami Stanów Zjednoczonych, patrzył na świat z perspektywy Amerykanina. W swojej twórczości poruszał różnorodną tematykę, zachowując w niej cechy typowe dla straconego pokolenia. Przejawiały się one w kompozycji jego utworów, zmianach linii narracyjnej lub w cechach charakteru bohaterów. Frederick Henry (Pożegnanie z bronią), Jake Barnes (Słońce też wschodzi), Henry Morgan (Mieć i nie mieć), Robert Jordan (Komu bije dzwon), a nawet Santiago (Stary człowiek i morze) są swego rodzaju pokonanymi zwycięzcami – pod ich męstwem i mocnym charakterem ukryte są ból i napięcie. W powieści Za rzekę, w cień drzew Hemingway otwarcie powrócił do tematyki pierwszej wojny światowej wraz z charakterystyczną dla tego okresu stylistyką i poetyką, opowiadając historię miłości Richarda Cantwella do włoskiej arystokratki Renaty.
Ostra i oszczędna w środki stylistyczne proza Hemingwaya kształtowała się na bazie jego umiejętności dziennikarskich. Jednocześnie mistrzowska i prosta podkreślała bogactwo jego świata wewnętrznego i zawsze opierała się na osobistych doświadczeniach twórcy. Dla przykładu, ojczyste strony pisarza lub zawód jego ojca znalazły odzwierciedlenia w losach Nicka Adamsa (W naszych czasach), a udział autora w pierwszej wojnie światowej stał się podstawą do napisania nowel ze zbioru Mężczyźni bez kobiet oraz powieści Pożegnanie z bronią. Fakty biograficzne (praca w Czerwonym Krzyżu na froncie włosko-austriackim, pobyt w szpitalu wskutek ciężkich obrażeń, niespełniona miłość do sanitariuszki Agnes von Kurowsky) w prozie Hemingwaya są twórczo przekształcone w przejmujący obraz cierpienia i męstwa straconego pokolenia.
W powieści Słońce też wschodzi oraz pamiętniku Ruchome święto pisarz opisał Paryż lat dwudziestych jako tymczasowy azyl młodych Amerykanów, marnujących swoje życie w kawiarniach, podróżujących po świecie i znajdujących krótkie westchnienie w chwili obcowania z naturą (na przykład, scena łowienia pstrąga) czy podczas festynów (na przykład, hiszpańska fiesta). Takie podróżowanie bohaterów jest metaforą ich wewnętrznego niepokoju. Inną cechą postaci kreowanych przez Hemingwaya (jak i samego pisarza) jest pociąg do ekstremalnych wrażeń: śmiertelne ryzyko – na przykład, korrida (Słońce też wschodzi, Śmierć po południu, Niebezpieczne lato) czy safari (Zielone wzgórza Afryki, Krótkie szczęśliwe życie Franciszka Macombera, Śniegi Kilimandżaro). W tych utworach śmierć i okrutność stają się estetyczną sztuką walki i polowania.
Hemingway uczestniczył we współczesnych mu wydarzeniach historycznych, opiniował je w swoich utworach literackich i publicystycznych. W zbiorze opowiadań Zwycięzca nie otrzymuje nic, powieściach Mieć i nie mieć i Komu bije dzwon, dramacie Piąta kolumna i publicystyce okresu hiszpańskiego ukazał atmosferę tzw. gniewnej dekady (ang. angry decade, kryzysowe lata 30. XX wieku) i wojny domowej w Hiszpanii. Wydarzenia z lat 40. znalazły swoje odzwierciedlenie w powieści Wyspy na Golfsztromie i publicystyce okresu drugiej wojny światowej[113].
Dzieła
[edytuj | edytuj kod]Większość dzieł Hemingwaya przetłumaczył na język polski przyjaciel autora – Bronisław Zieliński. Zbiór nie opisuje nowszych wydań, które nie zawierają wcześniej nieopublikowanej twórczości.
Powieści
[edytuj | edytuj kod]- Wiosenne potoki, 1926 (The Torrents of Spring)
- Słońce też wschodzi, 1926 (The Sun Also Rises, wydane także jako Fiesta, wyd. pol. 1958)
- Pożegnanie z bronią, 1929 (A Farewell to Arms, wyd. pol. 1931)
- Mieć i nie mieć, 1937 (To Have and To Have Not, 1937)
- Za rzekę, w cień drzew, 1950 (Across the River and Into the Trees, 1950)
- Komu bije dzwon, 1940 (For Whom the Bell Tolls, 1940, wyd. pol. 1957)
- Wyspy na Golfsztromie, 1970 (Islands in the Stream, 1970)
- Rajski ogród, 1986 (The Garden of Eden, 1986)
Zbiory opowiadań
[edytuj | edytuj kod]- Three Stories and Ten Poems , 1923
- In Our Time , 1925
- Men Without Women , 1927
- Winner Take Nothing , 1933
- The Essential Hemingway, 1947
- The Snows of Kilimanjaro and Other Stories , 1961
- The Nick Adams Stories, 1972
- The Complete Short Stories of Ernest Hemingway, 1987
Inne
[edytuj | edytuj kod]- Piąta kolumna wyd. pol. 1965, 49 opowiadań wyd. pol. 1999 (The Fifth Column and the First Forty-Nine Stories, 1938)[b]
- Śmierć po południu, 1932 (Death in the Afternoon, wyd. pol. 1971)
- Zielone wzgórza Afryki, 1935 (The Green Hills of Africa, wyd. pol. 1959)
- Stary człowiek i morze, 1952 (The Old Man and the Sea, wyd. pol. 1956)
- Hemingway, The Wild Years, 1962
- Ruchome święto, 1964 (A Moveable Feast, wyd. pol. 1966)
- By-Line: Ernest Hemingway, 1967
- Ernest Hemingway: Cub Reporter, 1970
- 88 Poems, 1979
- The Dangerous Summer , 1985
- Dateline: Toronto , 1985
- To co prawdziwe o świcie (True at First Light, 1999)
- Under Kilimanjaro , 2005
Filmowe adaptacje
[edytuj | edytuj kod]- (1932) Pożegnanie z bronią (Gary Cooper, Helen Hayes)
- (1943) Komu bije dzwon (Gary Cooper, Ingrid Bergman)
- (1944) Mieć i nie mieć (Humphrey Bogart, Lauren Bacall)
- (1946) Zabójcy (Burt Lancaster)
- (1947) The Macomber Affair (Gregory Peck, Joan Bennett)
- (1950) The Breaking Point (John Garfield, Patricia Neal)
- (1950) Under My Skin (John Garfield)
- (1952) Śniegi Kilimandżaro (Gregory Peck, Susan Hayward)
- (1957) Pożegnanie z bronią (Rock Hudson, Jennifer Jones)
- (1957) Słońce też wschodzi (Tyrone Power, Ava Gardner)
- (1958) Stary człowiek i morze (Spencer Tracy)
- (1962) Przygody młodego człowieka (Richard Beymer)
- (1964) Zabójcy (Lee Marvin)
- (1977) Wyspy na Golfsztromie (George C. Scott)
- (1990) Stary człowiek i morze (Anthony Quinn)
- (1999) Stary człowiek i morze (reż. Aleksandr Pietrow)
- (2008) The Garden of Eden (Mena Suvari, Jack Huston)
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]Planetoida odkryta w 1978 roku przez radzieckiego astronoma Nikołaja Czernycha została nazwana (3656) Hemingway[114]. W 1993 roku miał premierę film Zapasy z Ernestem Hemingwayem o przyjaźni dwóch emerytowanych mężczyzn, Irlandczyka i Kubańczyka mieszkających w nadmorskim miasteczku na Florydzie. W filmie zagrali Robert Duvall, Richard Harris, Shirley MacLaine, Sandra Bullock i Piper Laurie[115]. Wiele restauracji zawiera w swojej nazwie „Hemingway”, a niektóre z barów mają w nazwie „Harry’s” (ukłon w stronę baru w Za rzekę, w cień drzew)[116]. Od 1977 roku prowadzony jest coroczny konkurs literacki International Imitation Hemingway Competition. Laureaci w nagrodę otrzymują wycieczkę do Włoch do baru „Harry’s”[117]. W Key West odbywa się coroczny konkurs na najlepszego sobowtóra Hemingwaya[118].
W 1965 roku Mary Hemingway utworzyła fundację Hemingwaya i w 1970 roku podarowała dokumenty męża bibliotece John F. Kennedy. W 1980 roku grupa badaczy Hemingwaya zebrała się, aby przeanalizować dokumenty, a następnie zawiązała stowarzyszenie[119].
W 2012 roku premierę miał biograficzny film w reżyserii Philipa Kaufmana, pt. Hemingway i Gellhorn, o jego związku z Marthą[120].
Wpływ na kulturę
[edytuj | edytuj kod]Hemingway poprzez swoją pierwszą powieść Słońce też wschodzi spopularyzował określenie stracone pokolenie, do którego sam należał. Ponadto powieść pomogła rozreklamować gonitwy byków podczas święta Sanfermines[121]. Główna bohaterka powieści stała się inspiracją dla młodych kobiet, które zaczęły ją naśladować ścinając włosy na krótko i nosząc pulowery[122]. Od 1947 roku jego prace są włączane do kanonu literatury pięknej[123].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Hemingway. encyklopedia.interia.pl [dostęp 2019-05-12].
- ↑ Ernest Hemingway. (ang.) editoreric.com [dostęp 2019-05-12].
- ↑ Oliver 1999 ↓, s. 140.
- ↑ Reynolds 2000 ↓, s. 17–18.
- ↑ Meyers 1985 ↓, s. 8.
- ↑ Meyers 1985 ↓, s. 3.
- ↑ a b Reynolds 2000 ↓, s. 19.
- ↑ Susan Beegel: A Historical Guide to Ernest Hemingway. 2000, s. 63–71.
- ↑ Mellow 1992 ↓, s. 21.
- ↑ Peter Griffin: Along with Youth: Hemingway, the Early Years. 1985, s. 25.
- ↑ Meyers 1985 ↓, s. 19–23.
- ↑ Star style and rules for writing. The Kansas City Star. [dostęp 2015-10-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-08)]. (ang.).
- ↑ Mellow 1992 ↓, s. 48–49.
- ↑ Meyers 1985 ↓, s. 27–31.
- ↑ Donald Pizer: The Hemingway: Dos Passos Relationship. 1986, s. 111–128.
- ↑ a b Mellow 1992 ↓, s. 57–60.
- ↑ Mellow 1992 ↓, s. 61.
- ↑ a b c d e f Megan Floyd Desnoyers: Ernest Hemingway: A Storyteller’s Legacy. John F. Kennedy Presidential Library. [dostęp 2015-10-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-12-25)]. (ang.).
- ↑ Meyers 1985 ↓, s. 34, 37–42.
- ↑ Meyers 1985 ↓, s. 37–42.
- ↑ a b Meyers 1985 ↓, s. 45–53.
- ↑ Mellow 1992 ↓, s. 101.
- ↑ Meyers 1985 ↓, s. 56–58.
- ↑ a b Baker 1972 ↓, s. 7.
- ↑ Meyers 1985 ↓, s. 60–62.
- ↑ Mellow 1991 ↓, s. 8.
- ↑ Mellow 1992 ↓, s. 308.
- ↑ a b Reynolds 2000 ↓, s. 28.
- ↑ Meyers 1985 ↓, s. 77–81.
- ↑ Meyers 1985 ↓, s. 70–74.
- ↑ Reynolds 2000 ↓, s. 24.
- ↑ Meyers 1985 ↓, s. 69–70.
- ↑ a b Baker 1972 ↓, s. 15–18.
- ↑ Meyers 1985 ↓, s. 126.
- ↑ Mellow 1992 ↓, s. 314.
- ↑ Baker 1972 ↓, s. 30–34.
- ↑ Meyers 1985 ↓, s. 117–118.
- ↑ James Nagel: Brett and the Other Women in The Sun Also Rises. 1996, s. 89.
- ↑ a b Meyers 1985 ↓, s. 189.
- ↑ Michael Reynolds: Hemingway: The Paris Years. 1989, s. vi–vii.
- ↑ a b Baker 1972 ↓, s. 44.
- ↑ Baker 1972 ↓, s. 43.
- ↑ Mellow 1992 ↓, s. 333.
- ↑ Mellow 1992 ↓, s. 338–340.
- ↑ Meyers 1985 ↓, s. 172.
- ↑ Meyers 1985 ↓, s. 173, 184.
- ↑ Mellow 1992 ↓, s. 348–353.
- ↑ Meyers 1985 ↓, s. 195.
- ↑ Daniel Robinson: The Hemingway Review. 2005, s. 87–93.
- ↑ Meyers 1985 ↓, s. 204.
- ↑ Meyers 1985 ↓, s. 208.
- ↑ Mellow 1992 ↓, s. 367.
- ↑ Meyers 1985 ↓, s. 210.
- ↑ Reynolds 2014 ↓, s. 52.
- ↑ Baker 1972 ↓, s. 144–145.
- ↑ Meyers 1985 ↓, s. 222.
- ↑ Reynolds 2014 ↓, s. 84.
- ↑ Reynolds 2000 ↓, s. 31.
- ↑ Reynolds 2014 ↓, s. 113.
- ↑ Meyers 1985 ↓, s. 222–227.
- ↑ Meyers 1985 ↓, s. 280.
- ↑ Meyers 1985 ↓, s. 292.
- ↑ a b Reynolds 2014 ↓, s. 794.
- ↑ Reynolds 2014 ↓, s. 333.
- ↑ Reynolds 2014 ↓, s. 359–360.
- ↑ Reynolds 2014 ↓, s. 364.
- ↑ Reynolds 2014 ↓, s. 386.
- ↑ a b Reynolds 2014 ↓, s. 797.
- ↑ Meyers 1985 ↓, s. 334.
- ↑ Meyers 1985 ↓, s. 334–338.
- ↑ Reynolds 2014 ↓, s. 403.
- ↑ John Earl Haynes, Harvey Klehr, Alexander Vassiliev: Spies: The Rise and Fall of the KGB in America. Yale University Press, 2009-05-26. ISBN 978-0-3001-2390-6.
- ↑ Reynolds 2014 ↓, s. 431.
- ↑ Reynolds 2014 ↓, s. 798–799.
- ↑ a b Kert 1983 ↓, s. 393–398.
- ↑ Meyers 1985 ↓, s. 416.
- ↑ Meyers 1985 ↓, s. 400.
- ↑ Mellow 1992 ↓, s. 533.
- ↑ Meyers 1985 ↓, s. 398–405.
- ↑ Reynolds 2014 ↓, s. 485.
- ↑ A. Beevor, A. Cooper, Paryż wyzwolony, Znak Horyzont, 2015, s. 63.
- ↑ a b Kenneth Lynn: Hemingway. Harvard UP, 1987, s. 518–519.
- ↑ Arthur Waldhorn: A reader’s guide to Ernest Hemingway. Syracuse University Press, 2002, s. 17. ISBN 978-0815629504.
- ↑ a b Meyers 1985 ↓, s. 408–411.
- ↑ Mellow 1992 ↓, s. 535–540.
- ↑ Gerald Astor , Krwawy Las. Bitwa o Huertgen wrzesień 1944 – styczeń 1945, 2005 .
- ↑ a b Reynolds 2014 ↓, s. 800.
- ↑ Meyers 1985 ↓, s. 420–421.
- ↑ Mellow 1992 ↓, s. 548–550.
- ↑ a b Mellow 1992 ↓, s. 552.
- ↑ Meyers 1985 ↓, s. 436.
- ↑ Reynolds 2014 ↓, s. 636.
- ↑ Gdyńskie transatlantyki – część 3 i uzupełnienie – Gdańsk Strefa Prestiżu, „Gdańsk Strefa Prestiżu”, 8 lipca 2018 [dostęp 2018-11-27] (pol.).
- ↑ Reynolds 2014 ↓, s. 610.
- ↑ Meyers 1985 ↓, s. 440–452.
- ↑ Reynolds 2014 ↓, s. 668.
- ↑ Reynolds 2014 ↓, s. 681.
- ↑ Reynolds 2014 ↓, s. 682.
- ↑ Reynolds 2014 ↓, s. 685.
- ↑ Meyers 1985 ↓, s. 505–507.
- ↑ Meyers 1985 ↓, s. 509.
- ↑ a b Meyers 1985 ↓, s. 533.
- ↑ Reynolds 2014 ↓, s. 666.
- ↑ Meyers 1985 ↓, s. 520.
- ↑ Reynolds 2014 ↓, s. 767.
- ↑ Reynolds 2014 ↓, s. 768.
- ↑ Reynolds 2014 ↓, s. 771.
- ↑ Meyers 1985 ↓, s. 542–544.
- ↑ Meyers 1985 ↓, s. 543.
- ↑ Meyers 1985 ↓, s. 551.
- ↑ Reynolds 2014 ↓, s. 785.
- ↑ Mellow 1992 ↓, s. 604.
- ↑ Е.В. Староверова, Хемингуэй. Биография и творчество, w: Е.В. Староверова, Американская литература, Санкт-Петербург 2005. ISBN 5-8053-0435-X.
- ↑ Lutz D. Schmadel: Dictionary of Minor Planet Names. Nowy Jork: Springer Verlag, 2003, s. 307. ISBN 3-540-00238-3.
- ↑ Oliver 1999 ↓, s. 360.
- ↑ Oliver 1999 ↓, s. 142.
- ↑ Jack Smith. Wanted: One Really Good Page of Really Bad Hemingway. „Los Angeles Times”. (ang.).
- ↑ Alison Flood: Top Papa: the Ernest Hemingway lookalike contest for 'heavy-set men with a full beard’. The Guardian, 2015-07-22. [dostęp 2015-11-07]. (ang.).
- ↑ Linda Patterson Miller: From the African Book to Under Kilimanjaro. 2006, s. 78–80.
- ↑ Hemingway i Gellhorn w bazie filmweb. [dostęp 2017-09-02]. (pol.).
- ↑ Man gored to death filming bull run in Spain on mobile phone. The Guardian, 2015-08-10. [dostęp 2015-11-07]. (ang.).
- ↑ James Nagel: Brett and the Other Women in The Sun Also Rises. 1996, s. 87.
- ↑ Reynolds 2014 ↓, s. 546.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Carlos Baker: Hemingway: The Writer as Artist. Princeton, 1972. ISBN 978-0-691-01305-3.
- Susan Beegel: A Historical Guide to Ernest Hemingway. Oxford UP, 2000. ISBN 978-0-19-512152-0.
- Peter Griffin: Along with Youth: Hemingway, the Early Years. Oxford UP, 1985. ISBN 978-0-19-503680-0.
- Kenneth Lynn: Hemingway. Harvard UP, 1987. ISBN 978-0-674-38732-4.
- Bernice Kert: The Hemingway Women. Norton, 1983. ISBN 978-0-393-31835-7.
- Carlos Mellow: Charmed Circle: Gertrude Stein and Company. Houghton Mifflin, 1991. ISBN 978-0-395-47982-7.
- Carlos Mellow: Hemingway: A Life Without Consequences. Houghton Mifflin, 1992. ISBN 978-0-395-37777-2.
- Jeffrey Meyers: Hemingway: A Biography. Macmillan, 1985. ISBN 978-0-333-42126-0.
- Linda Patterson Miller: From the African Book to Under Kilimanjaro. 2006.
- James Nagel: Brett and the Other Women in The Sun Also Rises. Cambridge UP, 1996. ISBN 978-0-521-45574-9.
- Charles Oliver: Ernest Hemingway A to Z: The Essential Reference to the Life and Work. Checkmark Publishing, 1999. ISBN 978-0-8160-3467-3. OCLC 39368520.
- Michael Reynolds: Hemingway: The Paris Years. Norton, 1989. ISBN 978-0-393-31879-1.
- Michael Reynolds: A Historical Guide to Ernest Hemingway. Oxford UP, 2000. ISBN 978-0-19-512152-0.
- Michael Reynolds: Hemingway. Człowiek i pisarz. Świat Książki, 2014. ISBN 978-83-7943-316-2.
- Daniel Robinson: The Hemingway Review. 2005.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Dzieła Hemingwaya w Open Library (ang.)
- Dzieła Hemingwaya i prace o nim w Internet Archive (ang.)
- Zobacz zbiór prac Ernesta Hemingwaya w Wikilivres (dawniej Bibliowiki)
- ISNI: 0000000121445832
- VIAF: 97006051
- ULAN: 500277629
- LCCN: n78078534
- GND: 118549030
- NDL: 00442997
- LIBRIS: 97mpqf2t3vr5r3g
- BnF: 11907208v
- SUDOC: 026918471
- SBN: CFIV007315
- NLA: 35186443
- NKC: jn19990003371
- DBNL: hemi001
- RSL: 000084058
- BNE: XX844022
- NTA: 068506848
- BIBSYS: 90054358
- CALIS: n2004370071
- CiNii: DA00369747
- Open Library: OL13640A
- PLWABN: 9810542615505606
- NUKAT: n93125702
- J9U: 987007262411205171
- PTBNP: 56672
- CANTIC: a10099608
- LNB: 000004955
- NSK: 000030962
- BNA: 000023292
- CONOR: 7270243
- BNC: 000035149
- ΕΒΕ: 61801
- BLBNB: 000582030
- KRNLK: KAC199612072
- LIH: LNB:V*323;=w3
- RISM: people/41021453
- Dobre Artykuły
- Ernest Hemingway
- Amerykańscy dziennikarze
- Amerykańscy korespondenci wojenni
- Amerykańscy myśliwi
- Amerykańscy nobliści
- Amerykańscy prozaicy XX wieku
- Amerykańscy samobójcy
- Antyfaszyści
- Ludzie urodzeni w Oak Park (Illinois)
- Nobliści – literatura
- Odznaczeni Brązową Gwiazdą
- Odznaczeni Medalem za Męstwo Wojskowe
- Odznaczeni Medalem Zwycięstwa
- Pisarze związani z Chicago
- Pisarze związani z Hawaną
- Pisarze związani z Paryżem
- Prozaicy anglojęzyczni
- Rodzina Hemingway
- Socjaliści
- Uczestnicy I wojny światowej (Stany Zjednoczone)
- Uczestnicy hiszpańskiej wojny domowej
- Urodzeni w 1899
- Zdobywcy Nagrody Pulitzera
- Zmarli w 1961