Jurica Ribar

JURICA RIBAR
Jurica Ribar
Mesto rođenja	Đakovo Austrougarska
Datum smrti	3. 10. 1943. (25 godina)
Mesto smrti	Trebaljevo, kod Kolašina ND Crna Gora
Supruga	verenica Ivanka Ćuković
Profesija	pravnik i slikar
Član KPJ od	1941.
Član SKOJ od	1934.
Učešće u ratovima	Narodnooslobodilačka borba
Služba	NOV i PO Jugoslavije 1941 — 1943.

Đurica Jurica Ribar (Đakovo, 26. mart 1918 — Trebaljevo, kod Kolašina, 3. oktobar 1943) bio je jugoslovenski pravnik, slikar, revolucionar i učesnik Narodnooslobodilačke borbe.

Mlađi je sin političara dr Ivana Ribara i brat revolucionara i narodnog heroja Jugoslavije Ive Lole Ribara. Odrastao je i školovao se u Beogradu, gde je završio Osnovnu školu „Kralj Petar Prvi“ i Drugu mušku gimnaziju, a marta 1941. godine je diplomirao na Pravnom fakultetu. Tokom studija je aktivno učestvovao u studentskom revolucionarnom pokretu, a bio je i član tada ilegalnog Saveza komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ). Aktivno se bavio sportom i umetnošću, a najviše slikarstvom. Pohađao je slikarsku školu kod Jovana Bijelića, a 1938. postao je član slikarske grupe „Desetorica”, koju su sačinjavali mnogi kasnije poznati slikari, poput Ljubice Cuce Sokić, Alekse Čelebonovića, Nikole Graovca i dr.

Nakon okupacije, maja 1941. primljen je u članstvo Komunističke partije Jugoslavije (KPJ). Najpre je delovao u okupiranom Beogradu, a na jesen je otišao u partizane, gde je u oslobođenom Užicu radio na izdavanju omladinske štampe i angažovanju omladine u borbu. Takođe je radio i u partizanskom slikarskom ateljeu u Užicu. Kasnije je radio u oslobođenoj Foči, a od juna 1942. bio je član Politodela Četvrte proleterske crnogorske udarne brigade, a bio je i učesnik Prvog kongresa Ujedinjenog saveza antifašističke omladine Jugoslavije (USAOJ).

Učestvovao je u mnogim borbama tokom pohoda u Bosansku krajinu, kao i u velikim bitkama na Neretvi i Sutjesci. Smrtno je ranjen početkom oktobra 1943. u borbama protiv četnika i Italijana, za odbranu oslobođenog Kolašina. Preminuo je u partizanskoj bolnici u obližnjem selu Trebaljevo, gde je bio privremeno sahranjen. Nakon oslobođenja, njegovi posmrtni ostaci su preneti na Novo groblje u Beogradu.

Biografija

Rođen je 26. marta 1918. godine u Đakovu. Mlađi je sin je poznatog hrvatskog i jugoslovenskog političara dr Ivana Ribara (1881—1968) i njegove prve supruge Antonije—Tonice, rođene Petrić (1882—1944). Imao je dve godine starijeg brata Ivu Lolu, kao i — polusestre Boženu i Miru i polubrata Žarka, rođene u prvom braku njegove majke. Po rođenju, Jurica je prilikom krštenja 14. juna u Matične knjige krštenih upisan kao Đurica. Pošto su ga u porodici svi zvali Jurica, on je pod tim imenom ostao zabeležen u istoriji. Tokom života, prilikom potpisivanja na ćirilici, potpisivao se kao Đurica, Đura i Đuro, dok se prilikom potpisivanja na latinici uvek potpisivao kao Jurica. Takođe, na svim svojim slikama se potpisivao kao Jurica. Odrastao je u rodnom Đakovu, sve do 1923. godine, kada se njegova porodica preselila u Beograd.

Kuća u Đakovu u kojoj je rođen Jurica Ribar

Godine 1924. Jurica je pošao u Osnovnu školu „Kralj Petar Prvi”, koja je u posleratnom periodu od 1952. do 1993. godine nosila ime „Braća Ribar” po njemu i njegovom bratu Loli, koji su bili učenici ove škole. Bio je odličan učenik, a 1928. godine se upisao u Drugu mušku gimnaziju (ova škola je od 1959. do 1991. godine nosila ime Juricinog brata Ive Lole Ribara). I u gimnaziji je bio odličan učenik, a posebno se interesovao za umetnost i sport. Sa svojim školskim drugovima Aleksom Čelebonovićem i Milovanom Matićem igrao je fudbal za školsku reprezentaciju. Za vreme zimskih školskih raspusta, odlazio je sa bratom Lolom na skijanje, a posećivali su i Institut u Montreu, u Švajcarskoj, gde su učili strane jezike. Ovde su čitali klasike svetske književnosti, a došli su i u dodir sa levičarskom literaturom. Preko letnjih raspusta, braća su odlazila na more u Sušak, odakle je rodom bila njihova majka. Pored plivanja, braća Ribar su se preko leta bavila tenisom i stonim tenisom. Bili su i članovi Sokolskog društva, gde se Jurica bavio gimnastikom. Njihov otac Ivan Ribar je u mladosti takođe pripadao Sokolskom društvu, a u Đakovu je pre početka Prvog svetskog rata bio sekretar sokolske organizacije. Nakon zavođenja Šestojanuarske diktature, 1929. godine i formiranja organizacije Soko Kraljevine Jugoslavije, braća Ribar su napustila sokolsku organizaciju.

Pored sporta, Jurica se interesovao i za umetnost — književnost i muziku, a najviše za slikarstvo. Njegovi prvi radovi nisu imali naročite umetničke kvalitete, a 1931. godine se upoznao sa slikarom Nikolom Beševićem, od koga je dobio prva slikarska znanja. Kasnije je pohađao slikarsku školu slikara Jovana Bijelića. Zajedno sa svojim školskim drugovima 1932. godine je osnovao literarnu družinu „Relit” (realistička literatura), a od 1928. do 1936. godine je pohađao Srednju muzičku školu „Stanković” u klasi profesora Emila Hajeka. Kao klavirist je nastupao na javnim priredbama u školi. Bio je član srednjoškolskog kružoka koji je proučavao filozofiju, a potom i dela iz marksizma i lenjinizma. Zajedno sa bratom Lolom izučavao je i mnoge tada zabranjene marksističke knjige, koje su mogli pronaći u bogatoj biblioteci njihovog oca. U šestom razredu gimnazije, 1934. godine, Juričin školski drug Jaša Almuli je formirao skojevsku organizaciju u koju je primio Juricu i Ranka Mitića, pa je tako Jurica postao član tada ilegalnog Saveza komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ).

Aktivnost na Univerzitetu

Januara 1934. godine prvi put je izlagao svoje radove, zajedno sa još tri mlada slikara — Danicom Antić, Nikolom Graovcem i Aleksom Čelebonovićem, koji su takođe učili slikarstvo kod Jovana Bijelića. Izložba je održana u prostorijama Udruženja prijatelja Francuske i izazvala je prilično interesovanje publike. Kao odličan učenik, na završetku osmog razreda gimnazije 1936. godine bio je oslobođen polaganja maturskog ispita. Iako je tada želeo da se posveti slikarstvu, po želji roditelja je upisao Pravni fakultet Univerziteta u Beogradu. U leto iste godine je otputovao u Francusku, kod slikara Marka Čelebonovića i tada je posetio Sen Trope i Pariz. Po dolasku na Univerzitet, Jurica se povezao sa revolucionarnim studentskim pokretom, u kome je jedan od rukovodilaca bio njegov stariji brat Ivo Lola Ribar, takođe student prava.

Braća Ribar — Ivo Lola i Jurica sa majkom Tonicom, oko 1935. godine

Kao umetnik, najpre je postao član Kulturnog odbora Univerziteta, a potom je bio njegov predsednik. Tih godina kulturno-prosvetna aktivnost na Univerzitetu je bila na visokom nivou, a u Fizičkoj sali (danas Sala heroja) na Pravnom fakultetu (danas zgrada Filološkog fakulteta), kao i na drugim fakultetima, održavana su predavanja, izložbe, pozorišne predstave i dr. Takođe, kulturna delatnost se odvijala i preko studentskih udruženja, a celokupnom aktivnošću je rukovodio Odbor studentskih kulturno-sportskih udruženja Univerziteta. Jurica je bio veoma aktivan u Akademskom pozorištu, gde je 1936. bio izabran za člana Uprave, 1937. za potpredsednika Upravnog odbora, a 1938. godine za predsednika. Ovo pozorište je sa uspehom izvelo nekoliko drama, među kojima je i drama „Mati” Karela Čapeka, koja je održana u Kolarčevoj zadužbini.

Kao delegat Pravnog fakulteta, Jurica je bio član Odbora studentskih kulturno-sportskih udruženja, a od 1938. do 1941. godine predsednik ovog Odbora. Pored njega, članovi ovog odbora su bili Dora Frajdenfeld, Dušan Kostić, Ivanka Ćuković i Ratomir Žurić. Ovaj odbor radio je na izdavanju i štampanju studentskog časopisa „Student”, a neke od njegovih akcija bile su i organizacija studentskih drugarskih večeri i priredbi, koje su pored zabavnih imale i politički karakter. Jedna od najuspešnijih priredbi održana je 8. marta 1940. godine u Domu studentkinja „Kraljica Marija” (danas studentski dom „Vera Blagojević”) pod parolom „Odbrana autonomije univerziteta”. Odbor je izdavao nekoliko listova i časopisa poput „Zore”, „Novog srednjoškolca” i „Mladosti”, kao i časopis „Mlada kultura”, od marta 1939. godine. Član Uredništva i saradnik lista bio je i Jurica Ribar, a glavni urednik njegov drug Aleksa Čelebonović. Među saradnicima lista bili su i tadašnji studenti — Cvijetin Mijatović, Mihailo Lalić, Puniša Perović, Avdo Humo i dr. Od prvog do poslednjeg, šestog, broja lista, koji je izašao januara 1940. godine, Jurica je objavio razne članke, koji su uglavnom bili prikazi o aktuelnim kulturnim događajima. Takođe, sarađivao je i u listovima „Student” i „Mladost”.

Većina kulturnih i prosvetnih manifestacija imala je politički karakter, a posebno u vreme Španskog građanskog rata, kada su sakupljana sredstva za pomoć internacionalnim dobrovoljcima. Takođe, na studentskim manifestacijama je ukazivano i na opasnost od fašizma i potrebi ujedinjenja svih studentskih snaga u odbrani zemlje. Neke od akcija ovim povodom bile su doček predsedniku Čehoslovačke Edvardu Benešu, prilikom njegove posete Beogradu, 5. aprila 1937. godine, na kome je učestvovalo više od dve hiljade studenata, a ovim povodom je na Univerzitetu bilo održano Veče čehoslovačke kulture. Slična manifestacija održana je i prilikom posete Beogradu ministra inostranih poslova Francuske Ivona Delbosa, 12. decembra 1937. godine. Ovim povodom u Fizičkoj sali je bila održana akademija posvećena prijateljstvu sa francuskim narodom. Manifestaciju povodom dočeka francuskog ministra Delbosa, ministar unutrašnjih poslova Anton Korošec je okarakterisao kao komunističku aktivnost i naredio je policiji i žandarmeriji da je spreče. Tom prilikom uhapšen je izvestan broj studenata, među kojima je bio i Jurica Ribar, kome je ovo bilo prvo privođenje. Nakon nemačke okupacije Čehoslovačke, 1938. godine, bio je u Studentskom domu formiran studentski dobrovoljački bataljon, koji je od Generalštaba dobio uniforme i obuku u rukovanju oružjem. Jurica Ribar je bio učesnik i velikih demonstracija 14. decembra 1939. godine u Beogradu, tokom kojih je došlo do sukoba žandarma i demonstranata. Kako su žandarmi pucali na demonstrante, bilo je dosta ranjenih, a Jurica Ribar je tada dobio zaduženje da ranjene demonstrante odnese na hitnu lekarsku intervenciju u sanatorijum „Živković” kod doktora Dragog Smiljanića, koji je bio jedan od političkih saradnika dr Ivana Ribara. Ovom prilikom, Jurica je bio ponovo priveden u „Glavnjaču”, a među privedenima je bio i njegov brat Lola Ribar. Jurica je ubrzo bio pušten, dok je Lola zadržan i u januaru 1940. godine interniran u logor Bileća.

U toku svog studentskog revolucionarnog delovanja na Beogradskom univerzitetu, Jurica Ribar se individualno, ali i preko brata Lole i oca Ivana Ribara, družio sa mnogim istaknutim komunističkim revolucionarima, među kojima su bili — Ivan Milutinović, Milovan Đilas, Mitra Mitrović, Veselin Masleša, Moša Pijade, Veljko Vlahović, Vladimir Popović i dr. Mnogi od njih dolazili su u kuću porodice Ribar u Francuskoj ulici broj 32, koja je tada bila okupljalište mladih umetnika i revolucionara. U ovoj kući je tokom 1937. godine boravio i Josip Broz Tito, generalni sekretar KPJ. U toku maja 1941. godine Jurica je primljen u članstvo Komunističke partije Jugoslavije (KPJ).

Slikarski rad i grupa „Desetorica”

Zapazio sam da je na mladog Juricu jako uticao boravak u Parizu u vremenu od 1936. do 1938. i kontakt sa našim slikarima što su tamo živeli, kao i česte posete galerijama i izložbama. Tako je na proletnoj izložbi jugoslovenskih umetnika u Beogradu, uoči Drugog svetskog rata, njegovo stvaralaštvo dobilo potvrdu i pohvale kritike, koja je zapazila originalnost tog mladog beogradskog umetnika.

— Petar Lubarda o slikarskom radu Jurice Ribara,

Slikarska aktivnost Jurice Ribara trajala je svega sedam godina — od njegove prve izložbe, nakon završetka slikarske škole Jovana Bijelića, januara 1934. do početka Drugog svetskog rata u Jugoslaviji i njegovog odlaska u partizane septembra 1941. godine. Uglavnom je radio pejzaže, figure, mrtvu prirodu, portrete, cveće, terase i parkove. Nakon zajedničke izložbe sa Danicom Antić, Nikolom Graovcem i Aleksom Čelebonovićem, Jurica je još aktivnije nastavio sa slikanjem, a naročito se interesovao za boju i tada nastaju njegova dela Bokal sa belim cvećem i plavom pozadinom i Mrtva priroda sa ribama. Na njegov slikarski rad bitno su uticale posete Francuskoj, gde je boravio u toku 1936, 1937. i 1938. godine kod slikara Marka Čelebonovića, rođenog brata njegovog školskog druga Alekse Čelebonovića. Višemesečni boravci u Sen Tropeu i Parizu, bitno su uticali na razvoj njegovog slikarskog talenta, pa je napustio ekspresionizam i otpočeo traganje za bogatim likovnim izrazom u direktnom odnosu sa prirodom. Tada je nastalo nekoliko radova sa motivima predela iz juga Francuske u potpuno zelenom koloritu, među kojima su Predeo iz Francuske i Bolnica u Sen Tropeu. Njegova „zelena faza”, tokom koje se oslanjao na prirodu, bila je poduprta sličnom fazom u kojoj se tada nalazio slikar Marko Čelebonović. U svom radu kasnije se približio realizmu i ova faza je trajala od 1937. do 1941. godine, tokom koje je slikao u svom malom beogradskom ateljeu u jednom dečjem obdaništu na Dunavu.

Godine 1938. je bio jedan od osnivača slikarske grupe „Desetorica“, u kojoj su pored njega bili i drugi tada mladi slikari — Ljubica Cuca Sokić, Danica Antić, Bogdan Šuput, Stojan Trumić, Aleksa Čelebonović, Nikola Graovac, Dušan Vlajić, Bora Grujić i Milivoj Nikolajević. Iako po svom sastavu heterogena, bilo je tu akademskih slikara, sa fakultetskim obrazovanjem, ali i slikara po vokaciji, koji su pripadali raznim društvenim slojevima od radništva, preko inteligencije do buržoazije. Zajedničko ovoj grupi je bilo to, što su svi bili slikari i đaci Jovana Bijelića. Neki od članova grupe su stradali u toku Drugog svetskog rata, dok su oni preživeli bili značajni likovni stvaraoci u posleratnom periodu. Ova slikarska grupa, zajednički je izlagala februara 1940. godine na izložbi na kojoj je Jurica izložio devet svojih radova — dva predela iz Francuske, pet mrtvih priroda, jedno cveće i sliku U parku. Takođe, izlagao je i tokom 1939. godine na Prolećnoj i Jesenjoj izložbi u Beogradu. Na Prolećnoj izložbi je izlagao svoja dela Predeo iz Francuske i Predeo sa Dunava, a na jesenjoj izložbi veliki autoportret nazvan Mladić sa plavom trakom.

Među najznačajnija dela Jurice Ribara, nastala od 1933. do 1941. godine, ubrajaju se — Čovek sa tvrdom kragnom, U kafani, Cveće u plavoj vazi, Cveće u belom bokalu, Cveće, Mrtva priroda, Mrtva priroda sa ribama, Mrtva priroda sa metronomom, Predeo iz Sen Tropea, Žena pred ogledalom, Mrtva priroda, Predeo sa Dedinja, Mrtva priroda sa kokoškom, Bolnica u Sen Tropeu, Kuće u Sen Tropeu, Predeo iz Sen Tropea, Bašta u Sen Tropeu, More u Sen Tropeu, Kompozicija I, Mladić sa plavom trakom (autoportret), Portret devojke, Mrtva priroda sa anđelom, Predeo sa Dunava, Predeo iz Petrovca na moru, Terasa u Petrovcu na moru, Kompozicija II, Iz radionice, U parku, Predeo iz Bileće i dr.

Ratni dani u Beogradu i Užicu

Neposredno pred početak Drugog svetskog rata u Jugoslaviji, Jurica Ribar je marta 1941. godine diplomirao na Pravnom fakultetu u Beogradu. Krajem istog meseca su otpočeli istorijski događaji koji su znatno uticali na njegovu dalju sudbinu. Vlada Cvetković-Maček je potpisala pristupanje Kraljevine Jugoslavije Trojnom paktu, nakon čega je 27. marta izvršen vojni puč u kome je oborena vlada i zbačen knez-namesnik Pavle Karađorđević. U Beogradu i drugim mestima tada su izbile masovne antifašističke manifestacije podrške vojnom puču i obaranju Vlade, u kojima je učestvovao i Jurica, a njegov brat Lola je bio jedan od govornika na ovim manifestacijama. Par dana kasnije, 6. aprila 1941. godine Sile osovine su bez objave rata izvršile napad na Jugoslaviju, a Luftvafe je bombardovao Beograd. Kako je kuća porodice Ribar, u Francuskoj ulici bila oštećena u bombardovanju, oni su iznajmili kuću na Dedinju, na uglu Ulice generala Šturma i Bulevara kneza Aleksandra Karađorđevića (u blizini stadiona Partizana).

Kuća Ribnikara na Dedinju, gde se skrivao Ivo Lola Ribar

Nakon napada na Sovjetski Savez, 22. juna, okupator i Specijalna policija su otpočeli sa hapšenjem i progonom svih ljudi koji su još pre rata bili registrovani kao komunisti ili njihovi simpatizeri, zbog čega su Jurica Ribar, njegov otac Ivan i brat Lola tada morali da pređu u ilegalnost. Lola se tada sklonio u kuću Vladislava Ribnikara, koja se nalazila u blizini, dok se Jurica sklonio u kuću njegove devojke Ivanke Ćuković u takođe obližnjoj Rumunskoj ulici (danas Užička ulica). Ovde je ostao nekoliko noći, a kako je i ova kuća bila nesigurna, Jara Ribnikar mu je pod lažnim imenom iznajmila sobu kod majke pokojnog novinara Politike Aleksandra Vidakovića, u takođe obližnjoj Maglajskoj ulici, gde je ostao sve do odlaska u partizane.

U toku leta 1941. godine u zapadnoj Srbiji je došlo do rasplamsavanja oružanog ustanka i stvorenja slobodne teritorije, pa su sredinom septembra okupirani Beograd napustili članovi Centralnog komiteta KPJ i Glavnog štaba NOP odreda, među kojima je bio i Lola Ribar. Odmah potom otpočelo je organizovano prebacivanje partijskih radnika iz Beograda na slobodnu teritoriju, gde je trebalo da rade na organizovanju političkog života u pozadini i na stvaranju novih partizanskih odreda. Neposredno pred napuštanje Beograda, početkom oktobra 1941. godine, Jurica je verio svoju dugogodišnju devojku Ivanku Ćuković, studentkinju Filološkog fakulteta. Ona je nešto kasnije trebalo sa svojom sestrom Oliverom, da bude u pratnji dr Ribara prilikom njegovog prelaska iz Beograda u Užice, ali je zbog Prve neprijateljske ofanzive i pada Užica ovaj plan propao, tako da se ona i Jurica više nikada nisu videli.

Dolaskom u oslobođeno Užice, koje je bilo centar oslobođene teritorije poznate kao „Užička republika”, Jurica se ponovo susreo sa svojim bratom Lolom Ribarom, a ovde je radio i sarađivao i sa Dobrivojem Vidićem, Slobodanom Penezićem Krcunom, Željom Đurićem i dr. Bio je zadužen za rad u Agitpropu (Agitacija i propaganda) Centralnog komiteta KP Jugoslavije, pa je u sklopu ovih aktivnosti radio kao urednik lista Omladinska borba. Ovaj list bio je bio organ CK SKOJ-a namenjen omladini, kao pandan lista Borba, koji je bio organ CK KPJ i koji se tih dana štampao u Užicu. Prvi broj lista, koji je izašao 17. novembra uredili su Jurica i Lola Ribar, a na pripremi drugog broja koji je izašao 24. novembra pomagao im je i Jovan Marjanović. Redakcija lista, nalazila se u užičkom hotelu „Palas”, gde se prvobitno nalazio i partizanski atelje koji je pokrenuo i vodio užički slikar Dragoljub Vuksanović. Njemu su se potom priključili i slikari Bora Baruh, Pivo Karamatijević, Čedomir Jevtović i Đorđe Marinković. Vuksanoviću, koji je takođe bio član Agitpropa, pomagao je od samog početka formiranja ateljea i Jurica Ribar. Članovi ovog ateljea su radili grafike, plakate borbenog i mobilizatorskog karaktera, likove poginulih partizanskih boraca i portrete istaknutih sovjetskih rukovodilaca. Povodom obeležavanja 24. godišnjice Velike oktobarske socijalističke revolucije, 7. novembra 1941. godine u Užicu je u maloj dvorani Sokolskog doma bila otvorena izložba slika i panoa, na kojoj su bili izloženi i radovi Jurice Ribara, koji nisu sačuvani.

Borbeni put od Užica do Kolašina

U završnim borbama Prve neprijateljske ofanzive, neposredno pred pad Užica, Jurica je učestvovao u evakuaciji dokumentacije, koja je potom zakopavana na Zlatiboru. Potom se početkom decembra 1941. godine, sa glavninom partizanskih snaga i rukovodstvom partizanskog pokreta povukao u Sandžak. Tokom boravka u Novoj Varoši, obavljao je dužnost komandanta mesta i radio na štampanju vesti. Učestvovao je u prikupljanju zaostalih boraca, kao i onih koji su bili bolesni ili ranjeni. Nakon toga je sa glavninom snaga prešao u istočnu Bosnu, gde je boravio na Romaniji i Jahorini. Krajem januara 1942. godine sa Vrhovnim štabom i CK KPJ je došao u oslobođenu Foču, koja je tada postala centar oslobođene teritorije, poznate kao „Fočanska republika”. Ovde je boravio u hotelu „Gerstl”, u istoj sobi sa Marijanom Stilinovićem i Vladimirom Dedijerom, dok je njegov brat Lola Ribar bio upućen na specijalni zadatak u okupirani Zagreb. Jurica je skoro svakog dana obilazio okolna mesta, gde je držao predavanja omladini s ciljem njene mobilizacije u partizanske omladinske čete, a uporedo je u Foči radio u redakciji lista Narodni borac, gde je pisao članke i pravio crteže za list.

Po odluci Centralnog komiteta SKOJ-a, bio je privremeno uključen u rad Pokrajinskog komiteta SKOJ-a za Bosnu i Hercegovinu, a o radu u ovom komitetu je informisao brata Lolu Ribara, koji je bio sekretar CK SKOJ. Tada se aktivno radilo na stvaranju Narodnooslobodilačkog saveza omladine Bosne i Hercegovine, organizacije koja bi okupljala svu antifašističku omladinu. S tim u vezi, Jurica je aktivno radio na stvaranju omladinskih saveza koji je bio formiran u Foči, Čajniču i okolnim selima, a bile su formirane i omladinske partizanske čete, od koje je jedna stupila u sastav Trećeg kragujevačkog bataljona Prve proleterske udarne brigade. Skori početak nove neprijateljske ofanzive, omeo je organizovanje Narodnooslobodilačkog saveza omladine BiH, pa je taj zadatak ostvaren krajem godine kada je u Bihaću održan Antifašistički omladinski kongres. Nakon Lolinog povratka u Foču, ovde je krajem aprila 1942. godine bila organizovana „Fočanska olimpijada”, odnosno sportska takmičenja partizanskih boraca u atletici, odbojci, šahu, fudbalu i dr. Najveću pažnju privukle su fudbalske utakmice, u kojima je učestvovao i Jurica, koji se još od gimnazijskih dana bavio fudbalom. Na Fočanskoj olimpijadi je igrao za reprezentaciju Vrhovnog štaba.

Borci Četvrte proleterske crnogorske udarne brigade

Nakon napuštanja Foče, Jurica je i dalje boravio uz Vrhovni štab, gde se bavio omladinskim pitanjima. Polovinom maja 1942. godine, zajedno sa Milevom Lulom Planojević, bio je upućen u Crnu Goru sa zadatkom da obiđu omladinske organizacije i pomognu im u radu. Pošto je tada bila u toku Treća neprijateljska ofanziva, glavnina crnogorskih partizanskih snaga se povukla iz Crne Gore i od njih su juna 1942. godine formirane Četvrta i Peta proleterska udarna brigada. Još u toku boravka u Foči, Jurica je od Milovana Đilasa, koji je rukovodio Agitpropom CK KPJ, tražio da bude raspoređen u jedinicu, ali su se uslovi za ispunjenje njegove želje stekli tek formiranjem novih brigada, pa je bio uključen u Politodel (političko odeljenje) Četvrte proleterske crnogorske udarne brigade. Komandant ove brigade bio je Peko Dapčević, a politički komesar Mitar Bakić. Odmah po formiranju, brigada je zajedno sa ostalim proleterskim brigadama, a pod komandom Vrhovnog štaba NOP i DVJ, krenula u pohod u Bosansku krajinu, u toku koga je vodila više borbi oko Gornjeg Vakufa i Bugojna, učestvovala u napadu na Kupres i Jajce, kao i oslobođenju Mrkonjić Grada.

Dolaskom u Bosansku krajinu, pored političkog rada u brigadi, posvetio i svom nekadašnjem radu na omladinskim pitanjima, pa je aktivno učestvovao u organizaciji Prvog kongresa Antifašističke omladine Jugoslavije, održanog decembra 1942. godine u Bihaću, na kome je stvoren Ujedinjeni savez antifašističke omladine Jugoslavije (USAOJ). Neposredno pre toga, septembra 1942. godine u oslobođenom Jajcu, Jurica se susreo sa svojim ocem Ivanom Ribarom, koji je tih dana došao u partizane. Krajem decembra 1942. i početkom januara 1943. godine Štab i Politodel Četvrte proleterske brigade su se nalazili u, najpre Tomislavgradu, a potom u Bosanskom Grahovu, gde je Jurica aktivno radio na izdavanju brigadnog lista Za pobedu, za koji je pisao članke i pravio crteže. U radu na izdavanju ovog lista sarađivao je sa Stanom Tomašević i Veselinom Maslešom, koji su takođe bili članovi Politodela Četvrte proleterske brigade.

Početak Četvrte neprijateljske ofanzive, početkom 1943. godine, Juricu Ribara je zatekao u selu Stipanjići, u Duvanjskom polju, gde je radio na pripremi lista Za pobedu. Ovde je usled iscrpljenosti i jake zime, dobio upalu pluća, nakon čega su se javili prvi znakovi tifusa. Tada je bio upućen na kraće lečenje, a u brigadu se ubrzo vratio i početkom marta 1943. godine je učestvovao u borbama na Vilića guvnu, iznad Prozora. Nakon završetka ofanzive, Četvrta proleterska brigada je u sadejstvu sa jedinicama Treće udarne divizije učestvovala u borbama na razbijanju četničkih snaga u Hercegovini, kada su bili oslobođeni Nevesinje, Gacko i Avtovac, nakon čega je prešla u Crnu Goru i vodila borbe protiv italijanskih i četničkih snaga, kod Nikšića, kao i na sektoru Morača-Kolašin. U periodu između dve neprijateljske ofanzive, Jurica je sa Stanom Tomašević i Veselinom Maslešom, aktivno radio na sakupljanju članaka, crtica i reportaža o borbama brigade, koji bi u budućnosti činili okosnicu zbornika o borbama brigade i njenim borcima. Takođe, sa Stanom Tomašević je aktivno učestvovao na organizovanju partijskih i skojevskih sastanaka u bataljonima i četama, a posebna pažnja je posvećivana mladim borcima. Kako bi politički rad bio što intenzivniji, on je pri Politodelu organizovao kurseve za bataljonske rukovodioce SKOJ-a, a nije zanemarivao ni kulturno-prosvetni rad u brigadi, tokom koga su bile izdavane radio vesti sa „Slobodne Jugoslavije”, kako bi borci bili upoznati sa ratnim dešavanjima.

U toku Pete neprijateljske ofanzive, brigada je vodila teške borbe sa jakim nemačkim snagama u kojima je bila potisnuta ka reci Sutjesci, gde je takođe vodila teške borbe na Zelengori, a posebno na prevoju Ljubin grob. Sa Zelengore, brigada se sa glavninom Glavne operativne grupe probila u istočnu Bosnu, gde je u toku jula i avgusta vodila borbe protiv četničkih i nemačkih snaga. Potom je izvršila marš prema Crnoj Gori i krajem septembra bila prebačena u rejon Kolašina, koji je oslobodila 27. septembra 1943. godine.

Pogibija u Kolašinu

Nakon vesti o kapitulaciji Italije, septembra 1943. godine Druga proleterska divizija, pod komandom Peka Dapčevića, se po naredbi Vrhovnog štaba NOV i POJ iz istočne Bosne prebacila u dolinu Drine i odatle otpočela nastupanje ka Sandžaku i Crnoj Gori. U sastavu Druge proleterske divizije nalazila se i Četvrta proleterska crnogorska udarna brigada, koja je izbila u rejon Kolašina i 26. septembra otpočela borbu za njegovo oslobođenje od italijanskih i četničkih snaga. Kako je Kolašin bio jedno od glavnih uporišta crnogorskih četnika, oni su ga uporno branili, uz podršku italijanske artiljerije i minobacača iz Drugog bataljona 83. pešadijskog puka divizije „Venecija”. Nakon teških borbi, partizani su uspeli da u jutarnjim časovima 27. septembra 1943. potisnu četnike i deo italijanskih snaga ka Mateševu i zauzmu Kolašin. Prilikom oslobođenja, deo italijanskih snaga je ostao opkoljen na Bašanjem brdu, pa su sa njima otpočeli pregovori o predaji. Sa partizanske strane pregovore su vodili Jurica Ribar i Niko Strugar, a sa italijanske kapetan Mario Riva. U toku pregovora, koji su vođeni na francuskom jeziku, Jurica je kapetana Rivu pozvao na predaju, kako njegovi vojnici ne bi uludo ginuli, jer je italijanska vojska kapitulirala. Riva je odbio predlog o predaji, tražeći da se njegovim vojnicima, koji su po njegovim tvrdnjama bili antifašisti, dozvoli da u sklopu partizanske vojske nastave borbu protiv fašizma. Jurica i Niko Strugar nisu imali ingerencije da ovo odobre, pa su morali konsultovati Štab Četvrte proleterske brigade i Štab Druge proleterske divizije, a nakon njihove saglasnosti borcima kapetana Rive je omogućeno da stupe u Narodnooslobodilačku vojsku Jugoslavije (NOVJ).

Dolazak jakih partizanskih snaga na područje Crne Gore i zauzimanje Kolašina, koji je bio nezvanična „prestonica” crnogorskih četnika, predstavljao je snažan udarac za četnike. Oni su tada izvršili mobilizaciju svih svojih snaga sa teritorije Vasojevića, Morače, Kuča i Brskuta i uz pomoć delova italijanskog bataljona su 30. septembra otpočeli sa opštim napadom na Kolašin. U ovim borbama došlo je i do međusobnog sukoba između italijanskih snaga koje su prešle na stranu partizana i onih koje su nastavile da se bore sa četnicima. Nastojeći da po svaku cenu zauzmu Kolašin, jake četničko-italijanske snage, koje su napadale iz pravca Mateševa uspele su da partizane odbace do samog grada i da 1. oktobra zauzmu veoma bitan položaj na Šljivovici, kao i položaje Ključ i Tivran. Štab Druge proleterske divizije tada je u borbe za odbranu Kolašina, uputio Drugu dalmatinsku brigadu, kao i delove Druge proleterske i Treće sandžačke brigade.

U toku odbrane Kolašina, Jurica Ribar i njegov drug Niko Strugar su se nalazili u Štabu Prvog bataljona, koji je držao položaje u rovovima kod Barutane na Vilića brdu. U toku noći 2/3. oktobra 1943. godine, Prvi bataljon je izvršio protivnapad na neprijateljske snage, ali pošto je bio dočekan jakom artiljerijskom i minobacačkom vatrom, morao se vratiti na početni položaj. Nakon toga je usledio jak četnički juriš, praćen podrškom italijanske artiljerije. Jedna minobacačka granata tada je eksplodirala iza Juričinih leđa i nanela mu teške rane po leđima i nogama, usled čega je izgubio dosta krvi. Partizanka Jasna Bulatović ga je izvukla sa položaja, nakon čega su mu bolničarke ukazale prvu pomoć i previle rane. Nakon toga je prenet najpre u Kolašin, a potom u obližnje selo Trebaljevo, gde se u kući Stevana Rakočevića, profesora Tehničkog fakulteta u Beogradu, nalazila partizanska bolnica. Kako je ova kuća bila puna ranjenika, prenet je u kuću Jokana Rakočevića. Usled teških rana na leđima, Jurica nije mogao ležati, jer mu je to zadavalo strašne bolove, pa ga je borac Stevo Dobrković naslonio na svoje krilo kako bi mu olakšao poslednje trenutke. Preminuo je oko 11 časova 3. oktobra 1943. godine.

Istog dana Jurica Ribar je bio sahranjen na seoskom groblju, zajedno sa učiteljem Milom Lubardom (1917—1943) i studentom Mirojem Žarićem (1917—1943), komandantima bataljona i saborcima iz Četvrte crnogorske brigade, koji su takođe kao teški ranjenici preminuli u partizanskoj bolnici. Pored njih, u borbama za odbranu Kolašina, koje su vođene do 5. oktobra, poginulo je oko 30 boraca Četvrte proleterske crnogorske brigade, a za iskazano zalaganje i uspeh u toku borbi za odbranu Kolašina, Vrhovni komandant NOV i POJ Josip Broz Tito je 10. oktobra svim borcima i rukovodiocima Četvrte proleterske brigade odao javno priznanje.

Braća Ribar

Iako se još — kažu — ne zna sigurno, ja znam i osjećam u trenutku kada ti ovo pišem, da našeg dragog, dobrog Jurice više nema. Pao je, kao i toliki drugi, u borbi za slobodu domovine, tamo negdje oko Kolašina u tamnim crnogorskim krševima. Riječi su suvišne, dragi moj tata, riječi ne mogu izraziti svu težinu udarca koji nas je zadesio. Volio bih stotinu puta i radi njega koji je bio bolji od mene, i radi svih nas, da sam ja pao na njegovu mjestu. Ali, eto, dogodilo se drugačije. Nikada ova rana neće zacijeliti. Ja sam samo godinu dana poslije moje Slobode izgubio brata – dva bića koja sam toliko volio, a koja su tek bila na pragu života...

— deo pisma Lole Ribara upućenog ocu dr Ivanu Ribaru povodom Juričine pogibije,

Vest o Juričinoj smrti brzo je stigla do Vrhovnog štaba NOV i POJ i njegovog brata Lole Ribara, koji su se tada nalazili u Jajcu. Neposredno pre pogibije, Jurica je od Vrhovnog štaba dobio poziv da dođe u Jajce, kako bi se ponovo posvetio radu na angažovanju omladine u Narodnooslobodilački pokret. Njegov odlazak iz brigade omeo je četnički napad na Kolašin, kada su sve snage Četvrte proleterske crnogorske brigade bile angažovane za odbranu grada. Takođe, u decembru 1942. godine nakon Prvog kongresa Antifašističke omladine Jugoslavije održanog u Bihaću, Lola Ribar ga je pozvao da se uključi u rad Centralnog komiteta SKOJ-a, s obzirom da je imao iskustva u radu sa omladinom, ali je Jurica to odbio ne želeći da napusti svoje drugove iz brigade. Vest o Juričinoj pogibiji, veoma je pogodila njegovog brata Lolu Ribara, koji je ovu vest skrivao od njihovog oca dr Ivana Ribara. Krajem novembra 1943. godine kada se pripremao da kao šef prve vojne misije NOVJ otputuje u Kairo u Štab savezničke komande za Bliski istok, Lola je 24. novembra (tri dana pre svoje pogibije) ocu napisao pismo u kome mu je saopštio da je Jurica poginuo. Kako nije imao snage da ocu lično preda pismo, on je pismo dao Josipu Brozu Titu sa molbom da ga on uruči Ivanu Ribaru, nakon njegovog odlaska. Prilikom poletanja aviona kojim je trebalo da se sa Glamočkog polja prebaci u Bari, a odatle u Kairo, 27. novembra 1943. godine, naišao je nemački avion koji je izvršio napad na avion u kome je poginulo nekoliko partizana, među kojima i Lola Ribar. Vest o njegovoj pogibiji, Tito je saopštio Ivanu Ribaru, u prisustvu Ivana Milutinovića, 30. novembra, odmah nakon završetka Drugog zasedanja AVNOJ-a. On je tom prilikom shvatio da Ribar ne zna za smrt svog mlađeg sina Jurice, pa mu je saopštio da je i on poginuo. Odmah potom, Tito je Štabu Drugog udarnog korpusa, čiji je komandant bio Peko Dapčević, uputio pismo u kome je tražio da se pobrinu oko posmrtnih ostataka Jurice Ribara, kako bi posle rata mogli da budu sahranjeni na drugoj lokaciji po želji porodice.

Vest o pogibiji Jurice i Lole Ribara skrivana je i od njihove majke Tonice Ribar, koja se nakon napuštanja okupiranog Beograda zajedno sa ćerkom Boženom skrivala u sremskim selima u okolini Zemuna. Ovde su živele ilegalno, Tonica pod imenom „tetka Vida”, a Božena pod imenom „Branka”. Tokom boravka u Jakovu, ona je slučajno slušajući radio „Slobodna Jugoslavija”, saznala za Lolinu smrt, dok za smrt svog mlađeg sina nije nikada saznala. Jula 1944. godine folksdojčeri iz Rume su izvršili blokadu sela Kupinovo i sve meštane odveli u portu seoske crkve, gde su ih ispitivali. Jedan od potkazivača iz sela, okupatorima je rekao da je Tonica važna aktivistkinja Narodnooslobodilačkog pokreta (NOP). Očajna zbog saznanja o smrti svoga sina, Tonica nije želela da im otkrije svoj pravi identitet, zbog čega je streljana. Tek nakon ubistva oni su saznali da je ona supruga predsednika AVNOJ-a, a njenu ćerku Boženu su odveli u logor.

Aprila 1945. godine, neposredno pred završetak ratnih operacija, dr Ivan Ribar je posetio Crnu Goru i tom prilikom obišao Podgoricu i Cetinje, kao i selo Trebaljevo, kod Kolašina, gde je obišao grob svog sina Jurice. Nakon što su marta 1948. godine posmrtni ostaci Lole Ribara prebačeni iz Jajca u Beograd i zajedno sa posmrtnim ostacima Ivana Milutinovića sahranjeni u Grobnici narodnih heroja na Kalemegdanu, Ivan Ribar je odlučio da i posmrtne ostatke svog mlađeg sina prenese u Beograd. Ovo je početkom novembra 1949. godine realizovao pukovnik Udbe Petar Vojvodić, koji je organizovao ekshumaciju i prenos posmrtnih ostataka Jurice Ribara, koji su najpre preneti u Titograd, a potom u Beograd. Sahrana je organizovana 12. novembra 1949. godine na Novom groblju, gde je Jurica sahranjen zajedno sa svojom majkom Tonicom (ovde je 1977. godine sahranjena i njegova polusestra Božena Badnjević). Od Jurice su se tada oprostili njegovi ratni drugovi iz Četvrte proleterske brigade, članovi Udruženja likovnih umetnika Srbije (ULUS), predstavnici Saveza boraca NOR, predstavnici Narodne omladine Srbije i Jugoslavije, kao i predstavnici drugih društvenih i kulturnih organizacija. U ime ratnih drugova od Jurice se oprostio oficir Jugoslovenske armije Aco Nikolić, bivši skojevski rukovodilac u Četvrtoj proleterskoj brigadi.

Grob Jurice Ribara i njegove majke Tonice na Novom groblju u Beogradu

Na četvrtu godišnjicu početka Drugog svetskog rata u Jugoslaviji, 5. aprila 1945. u Beogradu je održana Komemorativna izložba umetnika poginulih u Narodnooslobodilačkom ratu (NOR), na kojoj su bili izloženi i sačuvani radovi Jurice Ribara. Njegovi radovi su potom bili izlagani u Moskvi, na izložbi umetnosti jugoslovenskih naroda i narodnosti 19. i 20. veka. Godine 1953. njegovi radovi su ponovo izloženi u Beogradu na komemorativnoj izložbi u Galeriji Udruženja likovnih umetnika Srbije, a potom u Novom Sadu, u Zagrebu, Skoplju i Banjoj Luci. Povodom obeležavanja četrdesete godišnjice Saveza komunista Jugoslavije (SKJ), 1959. godine, Narodni muzej u Beogradu je održao izložbu petorice slikara koji su stradali u toku Drugog svetskog rata — Save Šumanovića, Bore Baruha, Dušana Vlajića, Bogdana Šuputa i Jurice Ribara. Maja 1965. godine povodom dvadesete godišnjice oslobođenja Zagreba u Galeriji LIKUM je organizovana retrospektivna izložba slika Jurice Ribara, a iste godine je organizovana i slična izložba u Osijeku. Njegova dela su bila izlagana i povodom četrdesete godišnjice pogibije, 1983. godine u Radničkom univerzitetu „Moša Pijade” u Zagrebu, u okviru manifestacije „Mošini dani”.

U vreme postojanja Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (SFRJ), Juričin brat Ivo Lola Ribar je proglašen za narodnog heroja Jugoslavije i kao rukovodilac Saveza komunističke omladine Jugoslavije je istican kao predvodnik revolucionarnog i antifašističkog omladinskog pokreta. Njegovo ime nosile su mnoge ulice i trgovi, osnovne škole, omladinska udruženja, omladinske radne brigade, izviđački odredi i druge ustanove. U okviru komemorisanja Lole Ribara, vršena je i komemoracija njegovog mlađeg brata Jurice, koji je istican kao mladi slikar i revolucionar, pa su i njegovo ime nosile ulice, omladinske organizacije i druge ustanove. Ipak najčešći vid komemoracije Lole i Jurice Ribara bio je kroz davanje naziva ulicama i školama imena „Braća Ribar”. Osnovna škola „Kralj Petar Prvi” u Beogradu, čiji su đaci nekada bili, nosila je od 1952. do 1993. godine ime „Braća Ribar”. Pored ove, škole koje su nosile ime Braća Ribar postojale su između ostalog u — Zagrebu (od 1960. do 1992, a danas OŠ „Horvati”), Virovitici (od 1974. do 1992, a danas OŠ „Ivane Brlić Mažuranić”) Osijeku (od 1964. do 1992, a danas OŠ „Franje Krežme”) Tuzli (od 1960. OŠ „Ivo Lola Ribar”, a potom OŠ „Braća Ribar” do 1993. godine. Danas OŠ „Novi grad”) i dr. Danas ime Braće Ribar nose osnovne škole u — Nikšiću (od 1964. godine); Sisku (od 1962. godine); Zatonu, kod Bijelog Polja; Donjoj Borini, kod Malog Zvornika (od 1996. godine); Posedarju, kod Zadra; i Tabanovcu, kod Kumanova. Takođe, ime Braće Ribar nose ulice u naselju Čukarica u Beogradu, Velikim Crljenima, Vrčinu, Lazarevcu, Paraćinu, Ralji i Podgorici, dok ime Jurice Ribara nose ulice u Beogradu, Vranju, Kragujevcu i Kraljevu.

Literatura

• Protić, Miodrag (1970). Srpsko slikarstvo XX veka, tom prvi. Beograd: Nolit. 
• Janković, Blažo (1975). Četvrta proleterska crnogorska brigada. Beograd: Vojnoizdavački zavod.  (COBISS)
• Trifunović, Lazar (1973). Srpsko slikarstvo 1900—1950. Beograd: Nolit. 
• Leksikon Narodnooslobodilačkog rata i revolucije u Jugoslaviji 1941—1945. tom II. Beograd—Ljubljana: Narodna knjiga—Partizanska knjiga. 1980.  (COBISS)
• Petričević, Jozo (1987). Jurica Ribar — slikar i revolucionar. Zagreb: Radničke novine.  (COBISS)
• Obradović, Dragana (2009). Slikari partizanskog ateljea u Užicu 1941 — katalog izložbe. Užice: Narodni muzej Užice. 
• Dragosavljević, Mirjana; Miletić, Miloš; Radovanović, Mirjana (2016). Lekcije o odbrani : Prilozi za analizu kulturne delatnosti NOP-a. Beograd: Rosa Luxemburg Stiftung Southeast Europe.  (COBISS)

Povezano

• Ivo Lola Ribar
• Ivan Ribar