Konsonan letusan
| Cara artikulasi |
|---|
| Obstruen |
| Hentian |
| Letusan |
| Geseran |
| Sibilan |
| Sonoran |
| Sengau |
| Tamparan |
| Getaran |
| Aproksiman |
| Cecair |
| Vokal |
| Separuh vokal |
| Sisian |
| Arus udara |
| Ejektif |
| Implosif |
| Klik |
| Laman ini mengandungi maklumat fonetik dalam IPA yang mungkin tidak dapat dipaparkan dengan betul di sesetengah pelayar web. [Bantuan] |
Konsonan letusan atau afrikat merupakan konsonan yang bermula seperti hentian (selalunya konsonan gusi, seperti [t] atau [d]), kemudian dilepaskan seperti konsonan geseran (seperti [s] atau [z]). Contoh-contoh konsonan letusan dalam bahasa Melayu ialah [t̠ʃ] (c dalam cacing) dan [d̠ʒ] (j dalam jaring).
Dalam Abjad Fonetik Antarabangsa (IPA), konsonan letusan selalunya dilambangkan oleh dua bunyi (hentian diikuti geseran) yang membentuknya (cth. [pf], [kx]). Bagaimanapun, ada baiknya menggunakan aksara tunggal untuk menekankan bahawa letusan berfungsi sebagai fonem tunggal. Oleh itu, pihak IPA mencadangkan kedua-dua unsur letusan dengan tanda ikatan (cth. [p͡f], [k͡x]).
Jenis letusan
[sunting | sunting sumber]Letusan sibilan
[sunting | sunting sumber]- Letusan gusi tak bersuara [ts] (terdapat dalam bahasa-bahasa Itali, Jerman, Hungary, Lombard, K'iche' Maya, Jepun)
- Letusan gusi bersuara [dz] (terdapat dalam bahasa-bahasa Itali, Lombard, Pashto)
- Letusan belakang gusi tak bersuara [t̠ʃ] (terdapat dalam bahasa Melayu dalam bentuk c dalam cacing, juga terdapat dalam bahasa-bahasa Inggeris, Sepanyol, Itali)
- Letusan belakang gusi bersuara [d̠ʒ] (terdapat dalam bahasa Melayu dalam bentuk j dalam jaring, juga terdapat dalam bahasa Inggeris)
- Letusan gusi-lelangit tak bersuara [t̠ɕ] (dalam bahasa-bahasa Poland, Mandarin, Thai)
- Letusan gusi-lelangit bersuara [d̠ʑ] (dalam bahasa-bahasa Poland, Serbia)
- Letusan gelungan tak bersuara [ʈʂ] (dalam bahasa-bahasa Ubykh dan Kaukasia Barat Laut yang lain, Mandarin)
- Letusan gelungan bersuara [ɖʐ] (in Ubykh dan Kaukasia Barat Laut yang lain)
Letusan bukan sibilan
[sunting | sunting sumber]- Letusan dwibibir tak bersuara [pɸ]
- Letusan dwibibir-gigi tak bersuara [pf] (dalam bahasa-bahasa Jerman, Teke)
- Letusan dwibibir-gigi bersuara [bv] (dalam bahasa Teke)
- Letusan bibir-gigi tak bersuara [p̪f] (dalam bahasa Tsonga XiNkuna)
- Letusan bibir-gigi bersuara [b̪v] (dalam Tsonga XiNkuna)
- Letusan gigi tak bersuara [t̪θ] (dalam bahasa-bahasa Luo, Dene Suline, Cun, sesetengah loghat Venice dan Itali Utara yang lain)
- Letusan gigi bersuara [d̪ð] (dalam bahasa Dene Suline)
- Letusan bukan sibilan gusi tak bersuara [tɹ̝̊] (dalam bahasa Mapudungun)
- Letusan lelangit tak bersuara [cç] (dalam bahasa-bahasa Skolt Sami, Hungary)
- Letusan lelangit bersuara [ɟʝ] (dalam bahasa-bahasa Skolt Sami, Hungary, sesetengah loghat Sepanyol)
- Letusan velar tak bersuara [kx] (dalam bahasa Tswana, loghat Jerman Aleman Tinggi)
- Letusan uvular tak bersuara [qχ] (dalam bahasa-bahasa Nez Percé, Wolof, Kabardia)
- Letusan epiglotis tak bersuara [ʡʜ] (dalam bahasa Haida)
Letusan sisian
[sunting | sunting sumber]- Letusan sisian gusi tak bersuara [tɬ] (dalam bahasa Navaho, dsb.)
- Letusan sisian gusi bersuara [dɮ]
- Letusan sisian lelangit tak bersuara [cʎ̥˔] (juga [c]) (sebagai ejektif [cʎ̥˔ʼ]/[cʼ] dalam bahasa Dahalo; sebagai [tʎ̥˔]/[t] dalam bahasa Hadza)
- Letusan sisian velar tak bersuara [kʟ̝̊] (juga [k]) (sebagai ejektif [kʟ̝̊ʼ]/[kʼ] dalam bahasa Zulu)
Letusan bergetar
[sunting | sunting sumber]- Letusan dwibibir bergetar tersengau [mbʙ] (dalam bahasa Kele)
- Letusan bergetar dwibibir gigi tak bersuara [t̪ʙ̥] (dalam bahasa Wari’)
- Letusan bergetar gusi tak bersuara /tʳ/ (dalam bahasa Ngkoth)
- Letusan bergetar gelungan tak bersuara [ʈɽ̝̊] (dalam bahasa Malagasy)
- Letusan bergetar gelungan bersuara [ɖɽ̝] (dalam bahasa Malagasy)
Letusan heterorganik
[sunting | sunting sumber]Walaupun kebanyakan konsonan letusan berbentuk homorganik (satu daerah artikulasi atau dua daerah artikulasi bersebelahan), namun wujudnya juga sebilangan kecil letusan heterorganik (dua daerah artikulasi yang tidak bersebelahan). Bahasa-bahasa Navajo dan Chiricahua Apache memiliki letusan gusi-velar heterorganik [tx] (McDonough & Ladefoged 1993, Hoijer & Opler 1938); bahasa-bahasa Bantu seperti Sotho Uatara dan Phuthi memiliki letusan gusi-bibir-gigi [tf] dan [dv], dan bahasa Sesotho pula memiliki letusan dwibibir-lelangit-gusi [pʃ] dan [bʒ].