Niĝerkonga lingvaro

Ĉi tiu artikolo bezonas poluradon, ĉar ĝi montras stilajn kaj/aŭ gramatikajn kaj/aŭ strukturajn problemojn, kiuj ne konformas al stilogvido.

La priskribo de la problemo troviĝas ĉi tie. Bonvolu ŝanĝi la enhavon por plibonigi la artikolon.

La Niĝerkonga lingvaro aŭ Kongo-kordofana lingvaro apartenas al la Kongo-Kordofana lingvofamilio. Ĝi dividiĝas je subgrupoj: (1) Okcident-Atlantika - 20 mln, (2) Mandea - 24,6 mln, (3) Volta - 13,4 mln, (4) Kva - 63 mln, (5) Adamaua - 7 mln, (6) Benue-Kongo - 65,7 mln, (7) Niĝera, (8) Kameruna, (9) Bantua.

La Niĝerkonga lingvaro estas la lingvofamilio de popoloj, kiuj loĝas en vasta teritorio inter Atlantika kaj Hinda oceanoj, de Senegalo kaj Centrafrika Respubliko en nordo, ĝis Sudafrika Respubliko en sudo de la kontinento. Ĉi tiu grandega familio dividiĝas je du etnolingvaj grupoj (1) Kordofana kaj (2) Niĝero-Konga. En la unua grupo eniras preskaŭ la tuta loĝantaro de okcident-tropika, centra-tropika, orient-tropika kaj sudafrika regionoj. La dua grupo estas kompare malgranda kaj unuigas popolojn loĝantajn en Sudano. Totala kvanto: 306 mln. Etnogeografia distribuo de la familio estas jena (mln):

Lingvogrupo	SU	Eŭropo	Azio	Afriko	Ameriko	Oceanio
Kordofana	-	-	-	0.57	-	-
Niĝerkonga	-	0.11	0.16	304.71	0.13	-
Totalo	-	0.11	0.16	305.28	0.13	-

SU - Teritorio de iama Sovetunio sen baltaj landoj.

La plej multnombraj etnoj kies lingvoj apartenas al la lingvaro, estas joruboj, julboj, iboj, njaruandoj, akanoj, rundoj, makuoj, kongoj kaj zuluoj.

La Niger-Kongo-lingvoj kaj iliaj subgrupoj

La Niger-Kongo-lingvoj - antaŭe nomataj niger-kordofanaj lingvoj - formas familion el preskaŭ 1.400 lingvoj parolataj de proksimume 400 milionoj da homoj en la okcidenta, centra, orienta kaj suda Afriko. La disvastiĝa regiono etendiĝas de la okcidenta pinto de Afriko ĉe Dakaro orienten ĝis Mombaso kaj suden ĝis Kaburbo.

La Niger-Kongo-grupo estas unu el la kvar de Joseph Greenberg establitaj lingvofamilioj en Afriko. La aliaj estas la afrikaziaj, la nilo-saharaj kaj la kojsan-lingvoj (superrigardo troviĝas en la artikolo listo de afrikaj etnoj). La Niger-Kongo-lingvoj limas en la nordokcidento kaj la ekstrema nordoriento al afrikaziaj, en la centra kaj orienta sudanregiono al nilosaharaj lingvoj. En la sudokcidento la kojsan-lingvoj formas enklavon en la Niger-Kongo-regiono. La plej granda subgrupo de la Niger-Kongo-lingvoj estas la bantuaj lingvoj, kiuj estas parolataj en la suda parto de la Niger-Kongo-regiono de orientniĝerio ĝis Sudafriko (vidu la mapon).

Okcident-Atlantika subgrupo

FULBOJ

Nomoj: [m] afuli, fulani, pjol; [f] Foulbe, Peuls; [r] fulbe
Popolo en Niĝerio, Gvineo, Senegalo, Malio, Niĝero, Kameruno, Burkino, Benino, Gvineo-Bisauok.a. Entute 22,7 mln (1992), inter ili en Niĝerio 14 mln
Lingvo: fula; uzas ankaŭ la francan.
Plejparto apartenas al negra raso.
Kredantoj: precipe muzulmanoj-sunaistoj.

VOLOFOJ

Nomo: [f] Oulofs; [r] volof, uolof
Popolo en Senegalo (4,1 mln). Loĝas ankaŭ en Maŭritanio, Gambio, Malio k.a. Totala kvanto: 4,36 mln (1992).
Lingvo: volofa.
Kredantoj: precipe muzulmanoj-sunaistoj.

SEREROJ

Nomoj: [f] Serer
Popolo en Senegalo (1,32 mln, 1992) kaj Gambio (pli ol 10 mil).
Lingvo: serera. Konservas tradiciajn konfesojn.

Mandea subgrupo

BAMBAROJ

Nomoj: [f] Bambaras; [r] bambara, bamana
Popolo de grupo mandingo en Malio (2,7 mln), Ebur-Bordo, Gvineo, Gambio k.a. Totala kvanto: 3,49 mln (1992).
Lingvo: bamana.
Laŭ religio precipe muzulmanoj-sunaistoj, parto - konservas tradiciajn konfesojn.

MALINKOJ

Nomo: [f] Malinke; [r] malinke
Popolo Niĝero de Kordofana lingvofamilio en Okcidenta Afriko. Loĝas en Gvineo 37%, Malio 18%, Ebur-Bordo 15%, Senegalo 14%, Gambio 8%. Totala kvanto: 3,270 mil.

MENDEOJ

Nomoj: [f] Mende; [r] mende
Popolo en oriento de Sieraleono (ĉ. 1, 32 mln, 1987) kaj ĉelimaj regionoj de Liberio (pli ol 10 mil).
Lingvo: de mandea grupo.
Plimulto estas de tradiciaj konfesoj, estas ankaŭ muzulmanoj-sunaistoj kaj protestantoj.

SUSUOJ

Nomoj: [m] soso; [f] Soussou; [r] susu
Popolo de mandinga grupo en Gvineo, Sieraleono; ĉirkaŭ 1,16 mln (1992).
Lingvo: susua.
Kredantoj: muzulmanoj-sunaistoj.

Volta subgrupo

MOREOJ

Nomoj: [m] mossi; [f] Mossis; [r] mosi
Popolo en Burkino (4,9 mln, 1992), Ganao (2,5 mln) kaj Ebur-Bordo (150 mil). Totala kvanto: 7,6 mln
Lingvo: de gura subfamilio.
Plimulto estas de tradiciaj konfesoj, parto - muzulmanoj-sunaistoj.

SENUFOJ

Nomoj: [f] Senoufos; [r] senufo
Popolo en Malio, Burkino kaj Ebur-Bordo; 3,8 mln (1992).
Lingvo: senufa.
Konservas tradiciajn konfesojn, estas ankaŭ muzulmanoj-sunaistoj.

Kvaa subgrupo

AKANOJ

Nomo: [f] Akans; [r] akani - Grupo de popoloj, ĉefloĝantoj de Ganao. Dividiĝas je multaj subgrupoj. Totala kvanto: 7,580 mil, inter ili en Ganao 76%, Ebur-Bordo 22%.
Lingvoj: de akana subgrupo de Kongo-Kordofana familio.
Apartenas al negra branĉo de negroida raso.

EVEOJ

Nomoj: [m] evegbe; [f] Eves; [r] eve
Popolo en Ganao (1,9 mln, 1992), Togolando (1,71 mln) kaj Niĝerio (50 mil).
Lingvo: evea. Proksima estas la Adja-gbe.
Tradiciaj konfesoj, estas ankaŭ kristanoj kaj muzulmanoj-sunaistoj.

IBOOJ

Nomo: [m] ibo; [f] Ibos; [r] igbo
Popolo en Niĝerio, konsistas el dekoj de subetnaj grupoj. Totala kvanto: 21,6 mln (1992).
Lingvo: iboa.
Kredantoj: kristanoj (protestantoj kaj katolikoj), parto de tradiciaj konfesoj.

IĜOJ

Nomo: [m] iĝau; [f] Idjo; [r] iĝo
Popolo en Niĝerio (2,15 mln). Totala kvanto: 2,17 mln (1992).
Lingvo: el la kvaa lingvaro.
Kredantoj: precipe kristanoj (protestantoj, parto - katolikoj).

JORUBOJ

Nomo: [f] Yorubas; [r] ioruba
Popolo Niĝerio (25,5 mln, 1992). Loĝas ankaŭ en Benino, Ganao, Togolando kaj aliaj afrikaj landoj. Ekzistas multaj subetnaj grupoj, parolantaj en diversaj lingvoj de Niĝera-Konga lingvogrupo. Totala kvanto: 26,2 mln (1992). Literatura
Lingvo: joruba (surbaze de ojoa dialekto).
Raso: negroida.
Laŭ religio kristanoj, estas ankaŭ muzulmanoj-sunaistoj kaj adeptoj de tradiciaj konfesoj.

Adamaua subgrupo

AZANDEOJ

Nomo: [m] azande; [f] Azande; [r] zande
Popolo en Kongo (Kinŝasa) kaj ĉelimaj regionoj de Centrafrika Respubliko kaj Sudano; 3,52 mln (1992), inter ili 2,5 mln en Kongo (Kinŝasa).
Lingvo: azandea.
Konservas tradiciajn konfesojn.

BANDOJ

Nomo: [f] Bandas; [r] banda
Popolo en Centrafrika Respubliko (950 mil) kaj Kongo (Kinŝasa) (600 mil, 1992).
Lingvo: banda.
Konservas tradiciajn konfesojn.

Benuekonga subgrupo

KONGOJ

Nomo: [m] bakongo; [f] Congos; [r] kongo
Popolo de Bantua grupo, en Kongo (Kinŝasa) (6,6 mln) kaj najbaraj regionoj de Kongo (Brazavila) (1,23 mln) kaj Angolo (1,3 mln). Loĝas ankaŭ en Ugando, Gabono k.a. Totala kvanto: 9,2 mln (1987).
Lingvo: konga.
Kredantoj: precipe kristanoj (katolikoj, parto - protestantoj), estas ankaŭ adeptoj de tradiciaj kaj sinkretismaj kultoj.

LUBOJ

Nomoj: [m] baluba; [f] Louba; [r] luba
Popolo en Kongo (Kinŝasa) (7,1 mln). Loĝas ankaŭ en nordo de Zambio, en Tanzanio kaj Ruando. Totala kvanto: 7,15 mln (1992).
Lingvo: luba.
Kredantoj: precipe katolikoj, estas ankaŭ muzulmanoj-sunaistoj kaj adeptoj de tradiciaj konfesoj.

RUANDANOJ

Nomoj: [m] njaruanda, banjaruanda; [f] Nyaruanda; [r] ruanda
Popolo de Bantua grupo, ĉefloĝantoj de Ruando (7,1 mln). Loĝas ankaŭ en Kongo (Kinŝasa) (pli ol 3,9 mln), Ugando (1,1 mln) k.a. Totala kvanto: 12,35 mln (1992).
Kredantoj: precipe katolikoj, parto de tradiciaj konfesoj.

KIKUJOJ

Nomo: [m] gikuju, agikuju; [f] Kikuyus; [r] kikuju
Popolo de Bantua grupo en Kenjo, 6 mln (1992).
Lingvo: kikuja.
Plimulto estas de tradiciaj konfesoj, parto - katolikoj kaj adeptoj de sinkretismaj kultoj.

ZULUOJ, Zulusoj

Nomo: [m] amazulu; [f] Zoulous; [r] zulu, zulusi
Popolo en Sud-Afriko. Loĝas ankaŭ en Lesoto, Mozambiko kaj Svazilando; 8,22 mln, inter ili en Sud-Afriko 7,9 mln (1992).
Lingvo: zulua.
Kredantoj: tradiciaj konfesoj, estas ankaŭ adeptoj de sinkretismaj kultoj.

Niĝera subgrupo

IBIBIOJ

Nomo: [m] agbiŝera; [f] Ibibios; [r] ibibio
Popolo en sudoriento de Niĝerio (6,75 mln). Totala kvanto: 6,77 mln (1992).
Lingvo: ibibia.
Laŭ religio - kristanoj, estas ankaŭ adeptoj de tradiciaj konfesoj.

TIVOJ

Nomoj: [m] munŝi; [f] Tiv; [r] tiv
Popolo en Niĝerio (2,7 mln, 1992) kaj Kameruno (300 mil).
Lingvo: tiva.
Plimulto konservas tradiciajn konfesojn, estas ankaŭ kristanoj kaj muzulmanoj-sunaistoj.

Kameruna subgrupo

BAMILEKE

BUTE

Bantua subgrupo

BANTUOJ

Nomo: [f] Bantous; [r] bantu - grupo de negraj gentoj de Centra kaj Suda Afriko (Ruandoj, makuoj, ŝonoj, kongoj, malavoj, rundoj, zuluoj, kosoj k.a.), ĉirkaŭ 200 mln (1992).
Lingvoj: bantuaj.
Vaste dislokiĝis (de la 1 jarmilo a.K. ĝis XIX jc.), asimilantaj aborigenajn loĝantojn (pigmeoj, portantoj de koisanaj lingvoj).

BEMBOJ

Nomo: [f] Bembas; [r] bembe
Popolo de Bantua grupo en Zambio, loĝas ankaŭ en Kongo (Kinŝasa). Totala kvanto: 2,350 mil.
Lingvo: ĉibemba (kibemba).

CONGOJ

Nomoj: [m] batsonga; [f] Tsongas; [r] tsonga
Popolo de Bantua grupo en la sudo de Mozambiko (3,5 mln, 1992), en najbaraj regionoj de Sud-Afriko (1,4 mln) k.a. Totala kvanto: 5,3 mln
Lingvo: conga.
Parto - katolikoj, parto de tradiciaj konfesoj.

CVANOJ

Nomoj: [m] tsvana, cvana; [f] Tswanas; [r] tsvana, beĉuani
Popolo de Bantua grupo, ĉefloĝantoj de Bocvano, 1 mln (1992). Loĝas ankaŭ en najbaraj regionoj de Sud-Afriko (ĉ. 3,7 mln), en Zimbabvo kaj Namibio.
Lingvo: cvana.
Plimulto konservas tradiciajn konfesojn, estas ankaŭ kristanoj.

DUALOJ

Nomo: [m] divala, duela; [f] Doualas; [r] duala
Popolo de Bantua grupo en Kameruno; 1,4 mln (1992).
Konservas tradiciajn konfesojn, parto - katolikoj.

NJAMVEZOJ

Nomoj: [m] vanjamvezi; [f] Nyamwezi; [r] njamcezi
Popolo en Tanzanio. Kvanto: kun parencaj sukumoj kaj njaturoj 4,5 mln (1992).
Kredantoj: tradiciaj konfesoj, estas ankaŭ muzulmanoj-sunaistoj kaj kristanoj (precipe katolikoj).

GANDOJ

Nomo: [m] baganda; [f] Ganda; [r] ganda
Popolo de Bantua grupo, en Ugando (3,25 mln, 1992). Loĝas ankaŭ en Tanzanio.
Laŭ religio precipe kristanoj, estas ankaŭ muzulmanoj-sunaistoj, parto - konservas tradiciajn konfesojn.

FANGOJ

Nomoj: [m] pangve, pahuin; [f] Fangs; [r] fangi - grupo de bantuaj popoloj (mem fangoj, jaundoj, mveloj k.a.) en Kameruno (2,53 mln), Gabono kaj Ekvatora Gvineo. Totala kvanto: 3,25 mln (1992).
Precipe adeptoj de tradiciaj konfesoj, estas ankaŭ kristanoj.

HEREROJ

Nomo: [m] ovagerero; [f] Herero; [r] gerero
Popolo de Bantua grupo en Namibio (200 mil), Angolo, Bocvano kaj Sud-Afriko. Totala kvanto: 270 mil (1992).
Laŭ religio parto - protestantoj, parto - konservas tradiciajn konfesojn.

KOSAOJ

Nomo: [m] amakosa; [f] Xosa, Kossa; [r] kosa, sudaj zuluoj, kofri
Popolo de Bantua grupo en Sud-Afriko; 7,39 mln (1992).
Lingvo: kosaa.
Kredantoj: kristanoj.

MAKUOJ

Nomoj: [m] vamakua; [f] Makoua; [r] makua
Popolo de Bantua grupo en Mozambiko (pli ol 6,9 mln, 1992), najbaraj regionoj de Malavio (pli ol 1,3 mln) kaj Tanzanio (300 mil).
Lingvo: makua.
Konservas tradiciajn konfesojn, estas ankaŭ muzulmanoj-sunaistoj kaj kristanoj (precipe katolikoj).

MALAVOJ

Nomoj: [f] Malawi; [r] malavi - grupo de bantuaj popoloj, ĉefloĝantoj de Malavio (pli ol 6 mln). Loĝas ankaŭ en Mozambiko, Zambio k.a. Totala kvanto: 9,35 mln (1992).
Lingvo: malava.
Kredantoj: tradiciaj konfesoj, estas ankaŭ kristanoj, muzulmanoj-sunaistoj kaj adeptoj de sinkretismaj kultoj.

OVAMBOJ

Nomoj: [m] ambo; [f] Owambo; [r] ovambo
Popolo de Bantua grupo en Namibio (750 mil, 1992) kaj Angolo (240 mil).
Kredantoj: kristanoj (precipe luteranoj).

OVIMBUNDOJ

Nomoj: [m] mbundu; [f] Ovimboundous; [r] ovimbundu
Popolo de Bantua grupo en Angolo; 3,7 mln (1992).
Kredantoj: katolikoj kaj protestantoj, parto - konservas tradiciajn konfesojn.

PEDIOJ

Nomoj: [m] bapedi; [f] Pedli; [r] pedi, nordaj sutoj
Popolo de Bantua grupo en Sud-Afriko kaj najbaraj regionoj de Zimbabvo kaj Bocvano. Kvanto: 2,85 mln (1987), inter ili en Sud-Afriko ĉirkaŭ 2,76 mln
Kredantoj: tradiciaj konfesoj, parto - kristanoj (protestantoj).

RUNDOJ

Nomoj: [m] barundi; [f] Rundi; [r] rundi
Popolo de Bantua grupo, ĉefloĝantoj de Burundio (4,5 mln). Loĝas ankaŭ en Kongo (Kinŝasa), Ugando kaj Ruando. Totala kvanto: 8 mln (1992).
Parto konservas tradiciajn konfesojn, parto - kristanoj (precipe katolikoj).

SUTOJ

Nomoj: [m] basuto; [f] Southos; [r] suto
Popolo de Bantua grupo, ĉefloĝantoj de Lesoto kaj najbaraj regionoj de Sud-Afriko. Kvanto: pli ol 4 mln (1992), inter ili en Sud-Afriko 2,44 mln, Lesoto 1,6 mln Loĝas ankaŭ en Bocvano.
Lingvo: suta.
Kredantoj: kristanoj, parto de tradiciaj konfesoj.

SVAHILOJ

Nomoj: [m] basuahila; [f] Souahelis; [r] suaĥili
Popolo de Bantua grupo en Tanzanio (2,06 mln), Mozambiko, Kongo (Kinŝasa) k.a. Totala kvanto: 2,4 mln (1992).
Lingvo: svahila.
Kredantoj: muzulmanoj-sunaistoj.

SVAZIOJ

Nomoj: [m] ama-svazi, ama-ngvane; [f] Swazi; [r] svazi
Popolo de Bantua grupo, ĉefloĝantoj de Svazilando (660 mil) kaj najbaraj regionoj de Sud-Afriko (1,2 mln). Loĝas ankaŭ en Mozambiko. Totala kvanto: 1,87 mln (1992).
Lingvo: svazia.
Konservas tradiciajn konfesojn, parto - baptistoj.

ŜONOJ

Nomoj: [m] maŝona; [f] Chona; [r] ŝona
Popolo de Bantua grupo en Zimbabvo (7,5 mln), Mozambiko (ĉ. 1 mln), Bocvano kaj Sud-Afriko. Totala kvanto: 8,68 mln (1992).
Lingvo: ŝona.
Kredantoj: tradiciaj konfesoj, estas ankaŭ kristanoj.

TEMNOJ

Nomoj: [m] atemne; [f] Temne, Kissi; [r] temne
Popolo en Sieraleono; 1,55 mln (1992).
Lingvo: de Niĝero-kongola branĉo.
Plimulto estas de tradiciaj konfesoj.

TONGOJ

Nomoj: [f] Tongas; [r] tonga
Popolo de Bantua grupo en Zambio kaj Zimbabvo; 1,65 mln (1992).
Plimulto de kredantoj konservas tradiciajn konfesojn, estas ankaŭ kristanoj kaj muzulmanoj-sunaistoj.

VENDOJ

Nomo: [m] bavenda; [f] Wenda; [r] venda
Popolo de Bantua grupo en Sud-Afriko (910 mil) kaj Zimbabvo (320 mil, 1992).
Kredantoj: precipe protestantoj, estas ankaŭ adeptoj de tradiciaj konfesoj.

Vidu ankaŭ

Kategorio Niĝerkonga lingvaro en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)
Niĝerkonga lingvaro en la Vikivortaro (Universala vortaro)
Niĝerkonga lingvaro en Vikinovaĵoj (Liberaj novaĵoj)