Oliwczyk

Oliwczyk
	Sapayoa aenigma
	E. Hartert, 1903
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	tyrankowce
Rodzina	Sapayoidae; Irestedt, Ohlson, Zuccon, Källersjö & Ericson, 2006
Rodzaj	Sapayoa; E. Hartert, 1903
Gatunek	oliwczyk
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Oliwczyk^[5] (Sapayoa aenigma) – gatunek ptaka z rodziny oliwczyków (Sapayoidae), której jest jedynym przedstawicielem. Mały ptak zamieszkujący Amerykę Centralną i Południową. Gatunek niezagrożony wyginięciem.

Systematyka i taksonomia

Takson po raz pierwszy opisany przez Harterta w 1903 roku pod obecną nazwą^[2]. Jako lokalizację holotypu autor wskazał rzekę Sapayo w prowincji Esmeraldas w Ekwadorze^[2]. Takson ten dawniej był umieszczany w rodzinie Tyrannidae^[5], Eurylaimidae^[6] lub Pipridae^[7], ale obecnie wydzielany jest do osobnej, monotypowej rodziny Sapayoidae^[5]^[8]. Najbliżej spokrewniony jest z kurtaczkami (Pittidae), według dwóch różnych badań oddzielił się 27,5 miliona lub prawie 36 milionów lat temu^[9]. Gatunek monotypowy – nie wyróżniono podgatunków^[8]^[10]^[7].

Nazwa rodzajowa odnosi się do rzeki Sapayo w Ekwadorze w prowincji Esmeraldas^[11], natomiast nazwa gatunkowa pochodzi od wyrazu αινιγμα ainigma oznaczającego w języku greckim tajemniczy, zagadkowy^[12].

Występowanie

Oliwczyk występuje w Panamie (wschodnia część od Strefy Kanału Panamskiego), zachodniej Kolumbii (wybrzeże Oceanu Spokojnego i na wschód do środkowej części doliny Magdaleny) i na południe do skrajnie północno-zachodniego Ekwadoru (Esmeraldas, północno-zachodnia Pichincha)^[7]^[4]^[13].

Morfologia

Mały ptak o długości ciała 13,5–15 cm oraz masie ciała wynoszącej 20,8 g^[7]. Gatunek o szerokim i płaskim dziobie, u którego nasady występują długie, czarne, podobne do szczeciny pióra (ang. rictal bristle)^[7]. Ogon długi podobnie jak u gorzykowatych. Samiec ma na czubku głowy żółty, podłużny czub, który zazwyczaj jest ukryty (u samicy czub nie występuje)^[7]. Upierzenie głównie w kolorze jasnooliwkowym, skrzydła i ogon bardziej ciemne, natomiast gardło i brzuch bardziej w odcieniu żółtym. Tęczówki czerwonawo-brązowe, dziób czarny, nogi szare^[7]. Ubarwienie osobników młodocianych nieopisane, ale prawdopodobnie przypominają samice^[7].

Głos

Głosy wydawane przez te ptaki są słabo poznane. Dwa nagrane głosy opisane jako miękkie, nieco nosowe trele i nieco głośniejsze czip, ch-ch-ch^[7].

Ekologia

Środowisko

Ptak ten zamieszkuje niższe i średnie strefy wilgotnych lasów, często w pobliżu strumieni i wąwozów^[7]. Obserwowany do wysokości 1100 m n.p.m.^[7]

Pożywienie

Ptak ten żywi się małymi owocami i owadami^[7]. Na owady poluje czatując często przez dłuższy czas na gałęziach, rozglądając się wokoło. Owady są łapane zarówno z powietrza, jak i zbierane z liści^[7]. Regularnie tworzy na czas żerowania mieszane stada z innymi gatunkami^[7].

Rozród

Okres rozrodczy pod koniec kwietnia i na początku maja, w Panamie zaobserwowano gniazdo z pisklętami w maju^[7]. W zachodniej Kolumbii obserwowano ptaki w kondycji rozrodczej w okresie od lutego do kwietnia^[7]. Jedyne znalezione gniazdo miało kształt gruszki, zwężając się na górze^[7]. Na dole było nieco bardziej zaokrąglone, zbudowane było z długich pasków włóknistej kory. Wejście do gniazda znajdowało się bliżej dna^[7]. Gniazdo zawieszone było na drzewie z rodzaju Perebea dwa metry nad leśnym strumieniem^[7]. W środku znajdowały się dwa pisklęta, karmione przez oboje rodziców^[7].

Migracje

Najprawdopodobniej gatunek osiadły^[7].

Status

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody został zaliczony do kategorii LC (najmniejszej troski)^[4]. Stan populacji słabo poznany ze względu na skryty tryb życia^[7]. Trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy ze względu na utratę siedlisk^[4].

Przypisy

↑ Sapayoa aenigma, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d E. Hartert. On a remarkable new oligomyodian genus and species from Ecuador. „Novitates Zoologicae”. 10, s. 117, 1903. (ang.).
↑ M. Irestedt, J.I. Ohlson, D. Zuccon, M. Källersjö, P.G.P. Ericson. Nuclear DNA from old collections of avian study skins reveals the evolutionary history of the Old World suboscines (Aves, Passeriformes). „Zoologica Scripta”. 35 (6), s. 576–580, 2006. DOI: 10.1111/j.1463-6409.2006.00249.x. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Sapayoa aenigma, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b ^c Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Sapayoidae Irestedt, Ohlson, Zuccon, Källersjö & Ericson, 2006 - oliwczyki - Sapayoa (wersja: 2019-04-15). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-11-22].
↑ Frank Gill, David Donsker (red.): NZ wrens, broadbills & pittas. IOC World Bird List: Version 5.3. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-10-04)]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v D. Snow: Family Pipridae (Manakins). W: Josep del Hoyo, Andrew Elliott, David A. Christie: Handbook of the Birds of the World. Cz. 9: Cotingas to Pipits and Wagtails. Barcelona: Lynx Edicions, 2004, s. 167. ISBN 84-87334-69-5. (ang.).
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v13.2). [dostęp 2023-10-28]. (ang.).
↑ John H. Boyd III: Sapayoidae: Sapayoa. [w:] Aves—A Taxonomy in Flux 3.03 [on-line]. John Boyd's Home Page. [dostęp 2023-10-28]. (ang.).
↑ Denis Lepage: Oliwczyk (Sapayoa aenigma) Hartert, 1903. Avibase. [dostęp 2015-01-31].
↑ Sapayoa, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-02-18] (ang.), [archiwum].
↑ Aenigma, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-02-18] (ang.), [archiwum].
↑ Species factsheet: Sapayoa aenigma. BirdLife International, 2021. [dostęp 2021-11-08]. (ang.).

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Sapayoa aenigma, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[autor-2] E. Hartert. On a remarkable new oligomyodian genus and species from Ecuador. „Novitates Zoologicae”. 10, s. 117, 1903. (ang.).

[autor1-3] M. Irestedt, J.I. Ohlson, D. Zuccon, M. Källersjö, P.G.P. Ericson. Nuclear DNA from old collections of avian study skins reveals the evolutionary history of the Old World suboscines (Aves, Passeriformes). „Zoologica Scripta”. 35 (6), s. 576–580, 2006. DOI: 10.1111/j.1463-6409.2006.00249.x. (ang.).

[iucn-4] Sapayoa aenigma, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-5] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Sapayoidae Irestedt, Ohlson, Zuccon, Källersjö & Ericson, 2006 - oliwczyki - Sapayoa (wersja: 2019-04-15). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-11-22].

[iocold-6] Frank Gill, David Donsker (red.): NZ wrens, broadbills & pittas. IOC World Bird List: Version 5.3. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-10-04)]. (ang.).

[hbw9-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v D. Snow: Family Pipridae (Manakins). W: Josep del Hoyo, Andrew Elliott, David A. Christie: Handbook of the Birds of the World. Cz. 9: Cotingas to Pipits and Wagtails. Barcelona: Lynx Edicions, 2004, s. 167. ISBN 84-87334-69-5. (ang.).

[ioc-8] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v13.2). [dostęp 2023-10-28]. (ang.).

[tif-9] John H. Boyd III: Sapayoidae: Sapayoa. [w:] Aves—A Taxonomy in Flux 3.03 [on-line]. John Boyd's Home Page. [dostęp 2023-10-28]. (ang.).

[avibase-10] Denis Lepage: Oliwczyk (Sapayoa aenigma) Hartert, 1903. Avibase. [dostęp 2015-01-31].

[hbwalive1-11] Sapayoa, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-02-18] (ang.), [archiwum].

[hbwalive2-12] Aenigma, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-02-18] (ang.), [archiwum].

[birdlife-13] Species factsheet: Sapayoa aenigma. BirdLife International, 2021. [dostęp 2021-11-08]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

barglikowce (Acanthisitti)	bargliki
tyrankowce (Tyranni)	brodawniki szerokodzioby nosoczuby oliwczyki kurtaczki gorzykowate bławatnikowate bekardowate ostrodzioby królówki krzykaczyki szerokodziobki tęczaki muchotyranikowate tyrankowate obrożniki mrówkożery chronkowate kusaczki krytonosowate mrówkowody liściarki tęgosterowate garncarzowate
śpiewające (Oscines)	lirogony gąszczaki altanniki korołazy chwostkowate kolcopiórki miodojady lamparciki buszówkowate ziemnodrozdy stadniaki pieszaki liszkojady maoryski kowaliczki trzaskacze koralniczki czubce górniki jagodniki wireonkowate fletówki wilgowate szuflodziobki ostroloty łuskowczyki krępaczki wangowate gołogłowy paskowniki dzierzbiki satynki wachlarzówki dziwogony monarki skałowrony modrogłówki cudowronki czarniaki kruczaki dzierzby białoczuby krukowate płatkonosy jagodziaki koralniki miodniki długobiegi sępowronki skałoskoczki skalinkowate aksamitniki owadówki remizy sikory wąsatki skowronki nikatory krótkosterki chwastówkowate trzciniaki świerszczaki mimiki madagaskarniczki skąpoogonki jaskółkowate świstunki pokrzewczyki raniuszki wierzbówkowate bilbile pokrzewki ogoniatki szlarniki tymaliowate dżunglaki sikorniki pekińczyki palmowce jemiołuszki jedwabniczki jagodówki persówki reliktowce mysikróliki pomurniki kowaliki pełźce pełzacze siwuszki strzyżyki perłopiórki bąkojady przedrzeźniacze szpakowate pluszcze muchołówkowate drozdowate dudkowce górodrozdy kwiatówki nektarniki turkuśniki zieleniki złotogłówki tybetańczyki wikłaczowate astryldowate wdówki płochacze wróble pliszkowate łuszczakowate tanagrzce poświerki trznadle pasówki lasówki słowikówki kacykowate hispaniole zeledonki platynki trelniki antyle hispaniolczyki kardynały tanagrzyki tanagrowate