Pakt wschodni

Pakt wschodni – niezrealizowany pakt bezpieczeństwa zbiorowego w Europie Środkowej i Wschodniej, skierowany faktycznie przeciw III Rzeszy, zaproponowany wiosną 1934 przez ministra spraw zagranicznych Francji (w rządzie Gastona Doumergue’a) Louisa Barthou.

Geneza

Gdy Niemcy opuściły konferencję rozbrojeniową Ligi Narodów, nastąpiło ożywienie rozmów Francji z ZSRR. W 1933 doszło do ważnych rozmów między Paul-Boncourem a Walerianem Dowgalewskim. Następne rozmowy miały miejsce w 1934 r., a podjął je nowy minister spraw zagranicznych Francji Louis Barthou. Po konsultacjach w Genewie, Londynie i Warszawie sformułowano projekt paktu wschodniego^[1].

Założenia paktu

Wstępnie miał się składać z trzech układów: pierwszego regionalnego – z udziałem ZSRR, Niemiec, Polski, Czechosłowacji i państw bałtyckich, zobowiązywał on sygnatariuszy do wzajemnej pomocy, a w razie agresji do postępowania według paktu Ligi Narodów, który mówił o współdziałaniu na rzecz pokoju w Europie. Drugi układ to porozumienie radziecko-francuskie, w którym to ZSRR przyłączał się do postanowień traktatu z Locarno. Trzeci to akt, który miał być podpisany przez wszystkich sygnatariuszy, wzywający uczestników dwóch pierwszych układów do współdziałania na rzecz pokoju europejskiego.

Oddźwięk w Europie

Louis Barthou odbył wiosną 1934 podróż po Europie propagując założenia swego paktu. Polska uznała inicjatywę za niepożądaną, gdyż rozwadniała istniejący antyniemiecki sojusz polityczno-wojskowy polsko-francuski, ponadto za niemożliwe uznano znalezienie się w jednym układzie polityczno-wojskowym z ZSRR, stanowiącym geopolityczne zagrożenie dla państwa polskiego, a tym bardziej uczynienie z ZSRR jednego z głównych gwarantów paktu. Czechosłowacja, której kierunki polityki zagranicznej wyznaczał wciąż Tomáš Masaryk (zm. 1937^[2]), nie chciała angażować się w obronę granicy polsko-niemieckiej przed rewizjonizmem niemieckim. W konsekwencji projekt upadł.

Józef Beck, który stał na czele dyplomacji polskiej, miał poważne zastrzeżenia co do paktu. Wysuwał pretensje do Czechosłowacji w związku ze sprawą Śląska Cieszyńskiego. Ponadto chciał znormalizować stosunki z Niemcami, z którymi właśnie podpisał deklarację o niestosowaniu przemocy. Niemcy też nieprzychylnie odnosiły się do paktu, gdyż ich polityka w 1934 zbliżała się do Włoch (por. pakt czterech)^[3].

Wrogo nastawiony wobec Niemiec Louis Barthou zginął w zamachu na króla Jugosławii Aleksandra I w Marsylii 9 października 1934. Jego następcy uprawiali politykę appeasementu wobec III Rzeszy^[4]. Choć idea paktu wschodniego została pogrzebana, Francja kontynuowała rozmowy z ZSRR, zakończone 2 maja 1935 podpisaniem układu o wzajemnej pomocy^[5]. Został on ratyfikowany przez Francję 27 lutego 1936 r. (Hitler uznał to za pretekst do remilitaryzacji Nadrenii)^[6]. Z układem tym powiązany został układ czechosłowacko-radziecki, podpisany w Pradze 16 maja 1935, w którym rządy zobowiązały się do wzajemnej pomocy jedynie w wypadku, gdy Francja przyjdzie z pomocą stronie napadniętej^[7]. Do podobnych rozstrzygnięć dążył także rumuński MSZ pod kierownictwem Nicolae Titulescu, czemu przeszkodziła sowiecka niechęć do uznania rumuńskiej suwerenności nad Besarabią^[8].

Zobacz też

Pakt o nieagresji Polska – ZSRR (1932)

Przypisy

↑ Le projet de pacte oriental (février 1934 – mai 1935). [dostęp 2016-06-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-29)].
↑ Janusz Gruchała: Tomasz G. Masaryk s. 230 Wrocław: Wyd. Ossolineum, 1996. ISBN 83-04-04294-0.
↑ W 1933 ZSRR zawarł układ również z Włochami (Italy and Union of Soviet Socialist Republics - Pact of Friendship, Non-Aggression and Neutrality. Signed at Rome, September 2nd, 1933)
↑ Jan Palmowski Słownik najnowszej historii świata 1900–2007, wyd. 2008, tom 1, s. 76
↑ Treaty of Mutual Assistance between the French Republic and the Union of Soviet Socialist Republics, Signed at Paris, May 2nd, 1935
↑ WładysławW. Kozaczuk WładysławW., Wehrmacht 1933–1939, rozbudowa sił zbrojnych Trzeciej Rzeszy jako narzędzia presji, ekspansji terytorialnej i wojny, Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1985, s. 195–197, ISBN 83-11-07118-7, OCLC 835911667 .
↑ Treaty of Mutual Assistance between the Czechoslovak Republic and the Union of Soviet Socialist Republics. Signed at Prague, 16 May 1935
↑ StanisławS. Żerko StanisławS., Kryzys w stosunkach między Polską a Rumunią w latach 1934–1936 w świetle polskich dokumentów dyplomatycznych, „Dzieje Najnowsze” (2), 2016, s. 3–24 .

Bibliografia

Dobrzycki W., Historia stosunków międzynarodowych, Warszawa 1996.

[1] Le projet de pacte oriental (février 1934 – mai 1935). [dostęp 2016-06-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-29)].

[2] Janusz Gruchała: Tomasz G. Masaryk s. 230 Wrocław: Wyd. Ossolineum, 1996. ISBN 83-04-04294-0.

[3] W 1933 ZSRR zawarł układ również z Włochami (Italy and Union of Soviet Socialist Republics - Pact of Friendship, Non-Aggression and Neutrality. Signed at Rome, September 2nd, 1933)

[4] Jan Palmowski Słownik najnowszej historii świata 1900–2007, wyd. 2008, tom 1, s. 76

[5] Treaty of Mutual Assistance between the French Republic and the Union of Soviet Socialist Republics, Signed at Paris, May 2nd, 1935

[6] WładysławW. Kozaczuk WładysławW., Wehrmacht 1933–1939, rozbudowa sił zbrojnych Trzeciej Rzeszy jako narzędzia presji, ekspansji terytorialnej i wojny, Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1985, s. 195–197, ISBN 83-11-07118-7, OCLC 835911667 .

[7] Treaty of Mutual Assistance between the Czechoslovak Republic and the Union of Soviet Socialist Republics. Signed at Prague, 16 May 1935

[Żerko2016-8] StanisławS. Żerko StanisławS., Kryzys w stosunkach między Polską a Rumunią w latach 1934–1936 w świetle polskich dokumentów dyplomatycznych, „Dzieje Najnowsze” (2), 2016, s. 3–24 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]