Prehistoria ziem rosyjskich

Prehistoria ziem rosyjskich to okres dziejów ziem rosyjskich od pojawienia się na nich pierwszych człowiekowatych i samego człowieka współczesnego (Homo sapiens sapiens) do pojawienia się pisma. Ze względu na zróżnicowanie kulturowe ziem rosyjskich w okresie prehistorycznym (np. pojawienie się pisma następowało po upływie wielu lat w różnych regionach Rosji) wyróżnia się cztery zasadnicze obszary badań: Rosję europejską, Północny Kaukaz, Syberię i Daleki Wschód. Za koniec prehistorii europejskiej części Rosji przyjmuje się tradycyjnie VIII wiek naszej ery.

Epoka kamienia

Około 2 miliony lat temu Homo erectus wyemigrował z Azji Zachodniej na Północny Kaukaz (stanowisko archeologiczne Kermek (Кермек) na półwyspie Tamański^[1]). Do finału średniego Villafranca (2,1—1,97 mln L. N.) należy kość wielbłąda z gatunku Paracamelus alutensis ze śladami sterówki i piłowania-cięcie kamiennym narzędziem znalezionym w kamieniołomie Liventsovka (Ливенцовка) na obrzeżach Rostowa nad Donem^[2]. Na parkingu archeologicznym Bogatyri/Niebieski Balka (Богатыри/Синяя балка) w czaszce Elasmotherium caucasicum, która żyła 1,5-1,2 miliona lat, znaleziono kamienne narzędzie^[3].

Skamielina człowieka Denisowskie ma około 110 000 lat^[4]. DNA fragmentu kości, znanego w jaskini Denisowej, zmarłego około 90 000 lat nastolatka, wskazuje, że była to hybryda matki neandertalskiej i ojca denisowskiego (Denisovan 11)^[5].

Najstarszy Homo sapiens na tym dużym terytorium (kość udowa z Ust-Ishim) pochodzi z 45 000 lat temu w Środkowej Syberii (Усть-ишимский человек^[6]).

W czasach prehistorycznych szerokie stepy południowej Rosji były zasiedlone przez pasterskich nomadów. Według teorii kurhanowej ludność praindoeuropejska uformowała się na południu dzisiejszej Rosji (ok. 10 000 lat temu) a następnie migrując do Europy i Azji dała początek m.in. Grekom, Germanom, Celtom, Bałtom, Słowianom i ludom indo-irańskim. Przypuszczalnie po zakończeniu epoki lodowcowej w europejskiej części Rosji uformowały się plemiona ugrofińskie. Nowo przybyłe ludy wkrótce zdominowały ludność paleoeuropejską, która uległa całkowitej asymilacji z migrantami.

Epoka żelaza

Okres wpływów greckich i rzymskich

Starożytni Grecy założyli wiele kolonii na rosyjskim wybrzeżu Morza Azowskiego i Czarnego (m.in. Tanais, Fanagoria, Hermonassa, Gorgippia) przynosząc ze sobą zdobycze cywilizacji klasycznej. W wyniku zjednoczenia się greckich kolonii powstało nad Morzem Azowskim Królestwo Bosporańskie (ok. 480 p.n.e. – II wiek n.e.)^[7], które wkrótce stało się zależne od Cesarstwa rzymskiego a następnie Bizancjum.

Wędrówka ludów

W epoce żelaza na terytorium Rosji wędrowały liczne ludy różnego pochodzenia, m.in. Hunowie, Alanowie, Awarowie, Bułgarzy, Chazarowie, Połowcy i Węgrzy. Ok. 632 roku powstało na południu Rosji pierwsze państwo bułgarskie, tzw. Stara Wielka Bułgaria, które upadło ok. 671 r. na skutek poniesionej klęski w wojnie z Chazarami. Bułgarzy emigrowali wówczas do Europy dając początek dzisiejszemu państwu bułgarskiemu oraz nad Wołgę, gdzie utworzyli Bułgarię Kamską (VII-XIII w.). W starożytnym Rzymie Step Pontyjski był znany jako Scytia a jego kresy zachodnie również jako Sarmacja. Dorzecze Dniepru było zasiedlone przez Słowian już w V w. n.e.^[8] Niektóre ziemie późniejszego Wielkiego Księstwa Moskiewskiego, zwłaszcza obszary północno-wschodnie, zostały zasiedlone przez ludność słowiańską po 1000 r. W poł. VII w. na terenach Północnego Kaukazu powstał Kaganat Chazarski (ok. 650-969) – jedyne znane państwo judaistyczne, którego mieszkańcy nie byli etnicznymi Żydami^[9]^[10]. Chazarowie opanowali w VIII w. znaczne obszary południowej Rosji i Ukrainy podporządkowując sobie część wschodniej Słowiańszczyzny (m.in. plemię Polan).

Przypisy

↑ Щелинский В. Е. и др. Раннеплейстоценовая стоянка Кермек в Западном Предкавказье (предварительные результаты комплексных исследований) // Краткие сообщения ИА РАН. Вып. 239, 2015.
↑ Саблин М. В., Гиря Е. Ю. К вопросу о древнейших следах появления человека на юге Восточной Европы (Россия) // Археология, этнография и антропология. № 2 (42) 2010
↑ Щелинский В. Е. Об охоте на крупных млекопитающих и использовании водных пищевых ресурсов в раннем палеолите (по материалам раннеашельских стоянок Южного Приазовья) // Краткие сообщения Института археологии. Вып. 254. 2019
↑ A fourth Denisovan individual, 2017
↑ Matthew Warren, «Mum’s a Neanderthal, Dad’s a Denisovan: First discovery of an ancient-human hybrid - Genetic analysis uncovers a direct descendant of two different groups of early humans», Nature, vol. 560, 23 août 2018, p. 417–418
↑ Кузьмин Я. В. Находка древнейшего человека современного типа в Евразии: Путь на север был открыт гораздо раньше, чем это считалось до сих пор
↑ Gocha R. Tsetskhladze: The Greek Colonisation of the Black Sea Area: Historical Interpretation of Archaeology. p. 48: F. Steiner, 1998. ISBN 3-515-07302-7.
↑ W 517 r. n.e. bizantyjscy kronikarze odnotowali, że Słowianie przekroczyli Dunaj od strony Niziny Czarnomorskiej. Jest to pierwszy niepodważalny dowód obecności słowiańskiej w Europie i pozwala wnioskować, że dorzecze Dniepru było zasiedlone już w V w. Porównaj z: Zdeněk Váňa, Świat dawnych Słowian (Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1985).
↑ Golden, "conversion" 141-145, 161; Brook passim; Graetz 139; Rossman 82; Pinkus, Benjamin. The Jews of the Soviet Union: The History of a National Minority, Cambridge University Press, 1988, p. 2. While anti-Jewish persecutions are known to have occurred in Byzantium, scholars differ on their specific extent, nature and consistency. E.g., Angold, Michael. Church and Society in Byzantium Under the Comneni, 1081-1261, Cambridge University Press, 1995, p. 508; Gil, Moshe. A History of Palestine, 634-1099, Cambridge University Press, 1992, p. 9; Haldon, John F. Byzantium in the Seventh Century: The Transformation of a Culture, Cambridge University Press, 1990, 345. ISBN 0-521-31917-X. See also Scharf 97-99; Whittow, Mark. The Making of Byzantium, 600-1025, University of California Press, 1996, p. 44; Bowman, Stephen B., Ankori, Zvi The Jews of Byzantium 1204-1453 Bloch Pub Co (December 2001); Starr, Joshua, The Jews in the Byzantine Empire 641-1204 Burt Franklin (1970); R. Jenkins "Byzantium"; Ostrogorski 161; Cohen 112; Norwich 89; Geanakoplos 268; The Oxford History of Byzantium 13.; Browning 54; Cameron 272-274.
↑ E.g., Brook; Dunlop; Golden, Khazar Studies passim; Christian 282-300.

[1] Щелинский В. Е. и др. Раннеплейстоценовая стоянка Кермек в Западном Предкавказье (предварительные результаты комплексных исследований) // Краткие сообщения ИА РАН. Вып. 239, 2015.

[2] Саблин М. В., Гиря Е. Ю. К вопросу о древнейших следах появления человека на юге Восточной Европы (Россия) // Археология, этнография и антропология. № 2 (42) 2010

[3] Щелинский В. Е. Об охоте на крупных млекопитающих и использовании водных пищевых ресурсов в раннем палеолите (по материалам раннеашельских стоянок Южного Приазовья) // Краткие сообщения Института археологии. Вып. 254. 2019

[4] A fourth Denisovan individual, 2017

[5] Matthew Warren, «Mum’s a Neanderthal, Dad’s a Denisovan: First discovery of an ancient-human hybrid - Genetic analysis uncovers a direct descendant of two different groups of early humans», Nature, vol. 560, 23 août 2018, p. 417–418

[6] Кузьмин Я. В. Находка древнейшего человека современного типа в Евразии: Путь на север был открыт гораздо раньше, чем это считалось до сих пор

[7] Gocha R. Tsetskhladze: The Greek Colonisation of the Black Sea Area: Historical Interpretation of Archaeology. p. 48: F. Steiner, 1998. ISBN 3-515-07302-7.

[8] W 517 r. n.e. bizantyjscy kronikarze odnotowali, że Słowianie przekroczyli Dunaj od strony Niziny Czarnomorskiej. Jest to pierwszy niepodważalny dowód obecności słowiańskiej w Europie i pozwala wnioskować, że dorzecze Dniepru było zasiedlone już w V w. Porównaj z: Zdeněk Váňa, Świat dawnych Słowian (Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1985).

[9] Golden, "conversion" 141-145, 161; Brook passim; Graetz 139; Rossman 82; Pinkus, Benjamin. The Jews of the Soviet Union: The History of a National Minority, Cambridge University Press, 1988, p. 2. While anti-Jewish persecutions are known to have occurred in Byzantium, scholars differ on their specific extent, nature and consistency. E.g., Angold, Michael. Church and Society in Byzantium Under the Comneni, 1081-1261, Cambridge University Press, 1995, p. 508; Gil, Moshe. A History of Palestine, 634-1099, Cambridge University Press, 1992, p. 9; Haldon, John F. Byzantium in the Seventh Century: The Transformation of a Culture, Cambridge University Press, 1990, 345. ISBN 0-521-31917-X. See also Scharf 97-99; Whittow, Mark. The Making of Byzantium, 600-1025, University of California Press, 1996, p. 44; Bowman, Stephen B., Ankori, Zvi The Jews of Byzantium 1204-1453 Bloch Pub Co (December 2001); Starr, Joshua, The Jews in the Byzantine Empire 641-1204 Burt Franklin (1970); R. Jenkins "Byzantium"; Ostrogorski 161; Cohen 112; Norwich 89; Geanakoplos 268; The Oxford History of Byzantium 13.; Browning 54; Cameron 272-274.

[10] E.g., Brook; Dunlop; Golden, Khazar Studies passim; Christian 282-300.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]