Refuxiado ambiental

Refuxiados pola seca de Oklahoma acampando xunto á estrada, Blythe, California, 1936.

Un refuxiado ambiental, refuxiado climático ou emigrante ambiental é unha persoa obrigada a migrar ou ser evacuada da súa rexión de orixe por cambios rápidos ou a longo prazo do seu hábitat local, o cal inclúe secas, desertificación, a subida do nivel do mar (é dicir, as consecuencias do cambio climático). Segundo varias fontes, aínda non é posible identificar ben leste subtipo de migración forzosa, en que aínda non se definiu dunha maneira que permita distinguir aos inmigrantes ambientais de emigrantes económicos ou refuxiados políticos.

Na década de 1990 estimábase o número de refuxiados ambientais en ao redor de 25 millóns (os refuxiados ambientais non están incluídos na definición oficial dos refuxiados, que só inclúe aos migrantes que foxen da persecución). O Grupo intergobernamental sobre o cambio climático (GICC) estima que existirán 150 millóns de refuxiados no ano 2050, debido principalmente aos efectos das inundacións costeiras, a erosión costeira e os trastornos agrícolas (150 millóns significa o 1,5% da poboación mundial estimada para o ano 2050 (uns 10 mil millóns).

A pesar dos problemas de definición e a ausencia de probas claras, a migración ambiental aumentou, na primeira década do século XXI converténdose en tema de preocupación dos responsables políticos, científicos sociais e ambientais, os cales están a realizar un intento de conceptualizar as posibles ramificacións sociais do cambio climático e en xeral do impacto ambiental.

Historia do concepto

Comezou a usar esta denominación de refuxiado ambiental Lester Brown en 1976, tempo despois deuse unha proliferación no uso do termo, e máis tarde xurdiron os termos "emigrante ambiental", e toda unha rama de similares categorías, tales como "emigración forzosa ambiental", "emigración motivada polo medio ambiente", "refuxiado climático", "refuxiado do cambio climático", "persoa desprazada polo clima (EDP na súa denominación inglesa), "refuxiado de desastre", "desprazado ambiental", "eco-refuxiado" e "persoa ecoloxicamente desprazada". As diferenzas entre estes termos son menos importantes que o que teñen en común: todos eles suxiren que existe unha relación determinable entre os factores condicionantes ambientais e a migración humana, son motivos útiles para a análise, relevantes para a política e, posiblemente, para a expansión da rama legal coñecida como Dereito do refuxiado.

A Organización Internacional para as Migracións propón a seguinte definición para os inmigrantes do medio ambiente:

Os Migrantes ambientais son persoas ou grupos de persoas que, por razóns imperiosas de cambios repentinos ou progresivos no medio ambiente que afectan negativamente á vida ou as condicións de vida, ven obrigados a abandonar os seus fogares habituais, ou deciden facelo, xa sexa de forma temporal ou permanentemente, e que se moven xa sexa dentro do seu país ou cara ao estranxeiro.

Predicións e intentos de cuantificación

Houbo varios intentos nas últimas décadas do século XX de enumerar a "os inmigrantes do medio ambiente/refuxiados". Jodi Jacobson é citado como o primeiro investigador en enumerar o tema, indicando que xa hai até 10 millóns de "refuxiados ambientais". Sobre a base de «os peores escenarios» sobre o ascenso do nivel do mar, argumentou que os "refuxiados ambientais" serán seis veces máis numerosos que os refuxiados políticos. En 1989, Mustafa Tolba, o director executivo do PNUMA, afirma que «até 50 millóns de persoas poderían converterse en refuxiados ambientais» se o mundo non actúa para apoiar o desenvolvemento sustentable. En 1990, o Panel Intergobernamental de observadores do Cambio climático declararon que a máis grande e simple consecuencia deste sería as migracións, «con millóns de persoas desprazadas pola erosión da liña de costa, as inundacións costeiras e a grave seca». A mediados da década dos 90 do século XX, Norman Myers converteuse no defensor máis prominente desta escola "maximalista", que indica que había 25 millóns de refuxiados ambientais na década de 1990, e afirmando que esta cifra podería duplicarse para o ano 2010, cun límite superior de 200 millóns en 2050. Myers argumentou que as causas que provocan os desprazamentos por causas ambientais inclúen a desertificación, a falta de auga, a salinización das terras de regadío e o esgotamento da biodiversidade. Tamén lanzou unha hipótese sobre a cantidade de futuros refuxiados, que estimou de 30 millóns na China, 30 millóns na India, 15 millóns en Bangladesh, 14 millóns en Exipto, 10 millóns noutras zonas dos deltas e zonas costeiras, 1 millón nos Estados insulares, e 50 millóns de desprazados do mundo agrícola para 2050. Máis recentemente, Myers suxeriu que a cifra para 2050 podería ser tan alta como 250 millóns.

Mapa que mostra os desastres naturais causados/agravados polo quecemento global futuros, e por tanto onde se xerasen refuxiados ambientais

Estas afirmacións gañaron aceptación significativa, en gran parte polas cifras de refuxiados estimadas para o 2050. Variantes desta afirmación tamén apareceron nos influentes informes sobre o cambio climático do IGCC e o Informe Stern sobre a Economía do Cambio Climático, así como por organizacións non gobernamentais como Amigos da Terra, Greenpeace de Alemaña e organizacións intergobernamentais como o Consello de Europa, IOM e UNHCR.

A pesar destes intentos de enumeración, de feito hai unha falta de evidencia empírica que apoie o concepto de "migración por motivos ambientais". Norman Myers é quizais o máis citado, e a autoridade das súas afirmacións a miúdo atribúese ao feito de que a súa principal contribución ao campo utiliza preto de 1000 fontes. Con todo, se se accede á súa bibliografía, faise evidente que destas fontes a gran maioría só constitúen un repaso bastante inconexo da ciencia ambiental sen ningunha conexión obvia cos debates sobre os impactos sociais ou a migración. De feito, só 121 fontes conteñen unha remota conexión cos grandes temas da migración, os refuxiados ou o desprazamento da poboación. Só 25 destas fontes presentan a relación entre a migración e o medio ambiente de forma explícita, e vale a pena sinalar que este número non é moi diferente das fontes de calquera outro documento sobre "migración ambiental", e componse principalmente de material de estudo de casos illados. Vikram Kolmannskog declarou que "o traballo" de Myers pode ser criticado por ser inconsistente, imposible de verificar e non tomar debidamente en conta as oportunidades de adaptación. Por outra banda, Myers recoñeceu que as súas cifras se basean "na extrapolación heroica". En termos máis xerais, Black argumentou que hai «moi pouca evidencia científica» que indique que o mundo se está enchendo de refuxiados ecolóxicos». De feito, Francois Gemenne declarou que «cando se trata de predicións, as cifras baséanse xeralmente no número de persoas que viven en rexións en risco, e non na cantidade de xente que se espera que emigre. As estimacións non teñen en conta as estratexias de adaptación nin os diferentes niveis de vulnerabilidade»..

Tipos

A Organización Internacional para as Migracións propón tres subtipos:

• Inmigrantes por emerxencia ambiental: son persoas que foxen temporalmente debido a un desastre ambiental ou a eventos ambientais bruscos. (Por exemplo: alguén obrigado a abandonar o seu fogar debido a un furacán, tsunami, terremoto, etc)
• Inmigrantes forzosos ambientais: migrantes forzados: as persoas que teñen que abandonar o seu fogar debido á deterioración das condicións ambientais. (Por exemplo: alguén obrigado a emigrar debido a unha lenta deterioración ambiental como a deforestación, a deterioración da costa, etc)
• Inmigrantes motivados polo ambiente: tamén coñecidos como migrantes económicos inducidos polo ambiente, as persoas que optan por deixar os seus fogares para evitar posibles problemas futuros. (Por exemplo: alguén que emigra debido á diminución da produtividade dos cultivos causados pola desertificación)

Problemas conceptuais e críticas

Refuxios en Kenya para os desprazados pola Seca de 2011 no Corno de África.

Gran parte da literatura producida acerca da "migración ambiental" asume o feito como auto-evidente. A categoría é á vez emotiva e de sentido común, e por tanto xeneralizouse o seu uso nos medios e entre os responsables políticos, científicos non-sociais e científicos sociais neo-malthusianos. Con todo, non hai evidencia de que o concepto poida ser utilizado para alcanzar as verdades xerais. En resumo, isto é porque o grao en que calquera factor ambiental dado é significativo no nivel da sociedade - e moito menos a calquera aspecto da actividade humana, como a migración - esta totalmente condicionado ás continxencias socio-económicas e políticas. Noutras palabras, é imposible illar un factor ambiental como unha variable independente da que deducir o seu impacto nunha determinada (ou xeral) forma de actividade social, para que sexa aceptable de forma xeral, a relación será diferente en función de cada circunstancia específica.

Houbo pouco traballo que reforce a integridade conceptual do concepto. O concepto carece dunha definición consensuada, e como consecuencia, tamén carece de probas claras, polo que os modelos de predición teñen moi difícil alcanzala, a pesar do alto perfil dos "estudos preliminares", dando lugar a unha ampla gama de estimacións, como a levada a cabo pola Comisión Europea no seu financiamento do proxecto EACH-FOR. A investigación levada a cabo nas áreas de "degradación ambiental", que trata de demostrar unha correlación estatisticamente significativa entre a migración e a degradación ambiental (incluído o cambio climático) non tiveron até a data éxito, e caracterizáronse pola ausencia de probas de contraste que fixo imposible sacar conclusións xerarizables a partir dos resultados.

Perspectivas políticas e legais

A Organización Internacional para as Migracións (OIM) espera que aumente a escala de migracións globais como resultado da aceleración do cambio climático. Recoméndase, por tanto aos políticos de todo o mundo adoptar unha postura proactiva na materia.

A Fundación de Xustiza Medioambiental (FJM) argumentou que as persoas que se verán obrigados a desprazarse debido ao cambio climático na actualidade non teñen un adecuado recoñecemento no dereito internacional. A FJM sostén que se require dun novo instrumento xurídico multilateral para atender especificamente as necesidades dos "refuxiados climáticos" a fin de outorgar protección ás persoas que foxen da degradación do medio ambiente e o cambio climático. En 2020, o Comité de Dereitos Humanos da ONU declarou nunha decisión histórica que sentará precedente que os países non poden deportar ás persoas que enfrontan condicións inducidas polo cambio climático.

Tamén afirmaron que os países en desenvolvemento necesitan financiamento adicional para adaptarse ao cambio climático. Sujatha Byravan e Sudhir Chella Rajan avogaron polo uso de "exiliados do clima" e a firma de acordos internacionais para darlles dereitos políticos e xurídicos, incluída a cidadanía noutros países, tendo en conta as responsabilidades deses países e as súas capacidades.

Nalgúns casos, o cambio climático pode conducir a conflitos que xurdan entre os países que, como consecuencia das inundacións ou outras condicións produzan un gran número de refuxiados, e os países limítrofes a estes, que poderían construír valos para manter afastados a estes refuxiados. A fronteira entre India e Bangladesh cada vez esta máis delimitada pola Barreira indo-bangladesí en construción pola India, e os estudos de casos suxiren a posibilidade de conflitos violentos que xurdan debido ás persoas que foxen das zonas afectadas pola destrución da terra cultivable. A migración actual xa deu lugar a conflitos de baixa escala.

Cultura popular

Campo Mundial de Refuxiados Climáticos do artista alemán Hermann Josef Hack en Hannover amosando 600 pequenas tendas de campaña.

A pesar das preocupacións con respecto á súa capacidade de dicir algo significativo sobre a complexa relación entre os condutores do ambiente e a migración humana, a noción de "emigrantes ambientais", e sobre todo de 'refuxiado climático', gañou forza na cultura popular. Un documental titulado Climate Refugees, foi producido e dedícase, sen sentido crítico, ás interpretacións neo-malthusianas do cambio climático, ofrecendo un nexo entre o clima e a migración. "Climate Refugees" estivo na selección oficial de filmes para o Sundance Filme Festival de 2010.

Desde 2007, o artista alemán Hermann Josef Hack mostrou o seu Campamento Mundial de Refuxiados Climáticos nos centros de varias cidades europeas. O campamento modelo, feito de ao redor de 1000 tendas de campaña en miniatura, é unha intervención de arte pública que mostra os impactos sociais do cambio climático.

Véxase tamén

Outros artigos

• Alto Comisionado das Nacións Unidas para os Refuxiados
• Racismo ambiental
• Crise da auga
• Persoa desprazada
• Cambio climático
• Migración forzosa
• Pequenos Estados Insulares
• Choque de civilizacións

Bibliografía

• Adamo, Susana B. (2001): "Emigración y Ambiente: apuntes iniciales sobre un tema complejo", Papeles de Población, N.º 29, xullo-setembro.
• Borràs Pentinat, Susanna (2008): "Aproximación al concepto de refugiado ambiental: origen y regulación jurídica internacional", en "III Seminario sobre los agentes de la cooperación al desarrollo: refugiados ambientales, ¿refugiados invisibles?", Cádiz.
• Borràs Pentinat, Susanna (2006): "Refugiados Ambientales: El Nuevo Desafío del Derecho Internacional del Medio Ambiente", Revista de Derecho, Volume 19, No. 2, 86-108.
• Conisbee, Molly, e Andres Simms (2003): Environmental Refugees – The Case for Recognition. New Economics Foundation Pocket Book, Londres.
• Renaud, Fabrice, Janos J. Bogardi, Olivia Dun e Koko Warner (2007): Control, Adapt or Flee. How to Face Environmental Migration? UNU EHS, InterSecTions 5/07.
• Reuveny, Rafael, (2005): Environmental Change, Migration and Conflict: Theoretical Analysis and Empirical Explorations. Documento presentado no International Workshop "Human Security and Climate Change" en Asker, Noruega, 21-23 xuño.
• Oliveira, María José Galleno de Souza (2010): "Refugiados ambientais: uma nova categoría de pessoas na ordem jurídica internacional", Revista internacional de direito e cidadania, n.º 7, xuño.
• Orsi, Adriana (2008): "Desplazados ambientales", Revista Futuros, No.20, 2008 Vol. VI.
• Terminski, Bogumil (2012): Environmentally-Induced Displacement. Theoretical Frameworks and Current Challenges, Universidade de Liexa.

Ligazóns externas

• Climate Change, Environment, and Migration Alliance
• Sitio web do proxecto: Cambio Ambiental e Escenarios de Migración Forzosa, financiado pola Comisión Europea, primeira enquisa mundial do cambio ambiental e a migración (2007-2009)
• Resumo do equipo do alemán Fondo de Estudo Marshall estudo do Fondo sobre o Cambio Climático e Migración
• Three-year study begins on changing agro-climatic risks, hunger and human mobility.
• Summary of resources. Páxina que proporciona ligazóns a moitos recursos chave, sitios web e documentos relacionados co cambio climático, o cambio ambiental, os desastres e a migración forzosa. Migración forzosa en liña, 2008
• Cando a casa se pon demasiado quente, o desprazamento humano e o cambio climático no dereito internacional. Podcast gravado por Radio Holanda para todo o mundo no primeiro dos debates da Haia o 22 de maio de 2008.
• Future floods of refugees. Informe publicado polo Consello Noruegués para os Refuxiados, 2008.
• Unha guía do cidadán para os refuxiados climáticos. Publicado polos Amigos da terra Australia, 2005
• Fotos de ARGOS colectivo de fotoxornalismo
• Environmental Change and Forced Migration Scenarios (EACH-FOR)
• Providing new homes for climate exiles
• Climate Refugees Report Nov 2009 Destacando a difícil situación humanitaria duns 150 millóns de persoas cuxas casas se perderán como consecuencia do cambio climático en 2050
• Yet another threat to Jewish survival
• Fortress India: Why is Delhi building a new Berlin Wall to keep out its Bangladeshi neighbors?, de Scott Carney, Jason Miklian, Kristian Hoelscher en xullo/agosto de 2011.
• UNESCO (2011) 'Migración e cambio climático'
• Piguet, E., Pécoud, A. e de Guchteneire, P. (2010) Migration and Climate Change: an overview