Tolkmicko

Tolkmicko
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Plac Wolności w Tolkmicku
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	elbląski
Gmina	Tolkmicko
Prawa miejskie	1296
Burmistrz	Józef Zamojcin
Powierzchnia	2,29 km²
Wysokość	4 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016); • liczba ludności; • gęstość	; 2731; 1192,6 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 55
Kod pocztowy	82-340
Tablice rejestracyjne	NEB
	Położenie na mapie Polski Tolkmicko
	Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Tolkmicko
	Położenie na mapie powiatu elbląskiego Tolkmicko
	Położenie na mapie gminy Tolkmicko Tolkmicko
	54°19′12,79″N 19°31′38,33″E/54,320219 19,527314
TERC (TERYT)	2804094
SIMC	0933000
	Urząd miejskiPlac Wolności 3; 82-340 Tolkmicko
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa

Tolkmicko (niem. Tolkemit) – miasto w Polsce położone województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie elbląskim, nad Zalewem Wiślanym. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Tolkmicko.

Ośrodek usługowy i turystyczno-wypoczynkowy. Miasto jest ośrodkiem przemysłu spożywczego (rybnego oraz przetwórstwa owoców i warzyw). Na terenie miasta funkcjonuje port morski, będący jednym z największych portów nad Zalewem Wiślanym^[3].

Położenie

Miasto królewskie Tolkmicko położone było w II połowie XVI wieku w województwie malborskim^[4]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa elbląskiego.

Pod względem historycznym Tolkmicko leży w Prusach, we wschodniej części ziemi malborskiej, jak i również na terenie dawnej Lanzanii^[5], leżącej na pograniczu Pogezanii^[6] i Warmii plemiennej^[7]. Etnograficznie stanowi także część Powiśla^[8].

Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski miasto położone jest na pograniczu dwóch mezoregionów: Wybrzeża Staropruskiego i Wysoczyzny Elbląskiej, stanowiących część makroregionu Pobrzeża Gdańskiego^[9].

Nazwa

Pierwszy pisemny zapis nazwy miasta Tolkemit pochodzi z 1326 roku. Według legendy nazwa miejscowości miałaby się wywodzić od księcia pruskiego Tolka i jego córki Mity (według innych wersji Tolko miał być grodem należącym do pruskiego księcia Hoggo, zaś Mita miała być jego córką^[10]), która miała władać grodem położonym na Wałach Tolkmita. Z kolei Tolko miał być jednym z 12 synów Widewuta, potężnego władcy Prusów, a kraj którym władał, miał zajmować przestrzeń pomiędzy Druznem a Pasłęką^[5].

Do 1945 roku miejscowość nosiła nazwę Tolkemit. Po wojnie wobec miasta używano następujących nazw: Tolkemity, Tolemko, Tolkemicko oraz Świteź. Po 1947 roku przemianowano nazwę miasta na Tolkmicko^[5].

Historia

Starożytność

W najbliższej okolicy miasta istniał wczesnośredniowieczny gród Prusów, którego pozostałości się zachowały w postaci Wałów Tolkmita. Wykopaliska wskazują na powstanie grodu we wczesnej epoce żelaza (około 650–400 p.n.e.). Z tego okresu pochodzą ślady pobytu w okolicy ludności kultury łużyckiej oraz cztery grodziska znajdujące się na terenie gminy.

Od XIII do 1772 roku

Do XIII wieku tereny położone nad Zalewem Wiślanym zamieszkiwały plemiona pruskie Pogezan i Warmów. W 1210 roku Lanzanię, rejon dzisiejszego Tolkmicka, zajął król duński Waldemar II. W 1215 roku Lanzania i Pogezania decyzją wodza Prusów Waporta przyjęła chrzest i uznała religijne zwierzchnictwo biskupa Chrystiana. W następnym roku papież Innocenty III zatwierdził ten chrzest^[5].

W tym samym czasie Lanzanię próbowali bezskutecznie zająć Krzyżacy^[5]. Po II powstaniu pruskim w 1273 roku Zakon Krzyżacki podbił te tereny^[11]. W latach 1296–1300 na wzgórzu, gdzie dawniej istniała pruska osada handlowa, Krzyżacy zbudowali obronny dwór, obok którego założyli miasto lokowane na prawie chełmińskim^[7]^[5]^[12]. W roku 1330 istniał tutaj kościół. 21 marca 1351 roku Wielki Mistrz krzyżacki Heinrich Dusemer von Arfberg odnowił przywilej miejski, a w 1359 roku Tolkmicko wraz z wsią Nowinka otrzymało przywilej rybołówstwa.

3 kwietnia 1440 roku Tolkmicko przystąpiło do Związku Pruskiego. Czternaście lat później burmistrz miasta złożył przysięgę wierności królowi polskiemu a mieszczanie zburzyli znajdujący się w mieście zamek krzyżacki. Po zakończeniu wojny trzynastoletniej w 1466 roku Tolkmicko znalazło się w granicach I Rzeczypospolitej i stanowiło część Prus Królewskich w województwie malborskim do 1772 roku. W tym okresie miasto miało status miasta powiatowego^[13].

Podczas wojny polsko-szwedzkiej, w dniach 11–12 czerwca 1626 roku, w Tolkmicku zatrzymał się król szwedzki Gustaw II Adolf. W XVII wieku nawiedziły miasto dwa wielkie pożary, które strawiły jego zabudowania (w 1634 i 1694 r.). W roku 1710 z powodu epidemii dżumy zmarła połowa mieszkańców Tolkmicka. W 1720 roku otwarto browar, funkcjonujący do 1851 r. Kolejny wielki pożar wybuchł 29 lipca 1767 roku, strawił dom piwny, budynek ratusza oraz kościół, które zostały w późniejszym czasie odbudowane.

Od 1772 do 1945 roku

Po I rozbiorze Polski w 1772 roku miasto znalazło się w granicach Królestwa Prus. W 1785 roku zbudowano pierwszą szkołę, w 1793 ukończono nowy ratusz, a w latach 1803–1828 funkcjonował Sąd Ziemski i Miejski. W 1818 roku Tolkmicko włączono do utworzonego powiatu elbląskiego. Podczas powstania listopadowego w mieście stacjonowało 240 żołnierzy. W tym samym roku w miejscowości wybuchła epidemia cholery. W 1832 roku w mieście otwarto pierwszą aptekę. W latach 1831–1832 w Tolkmicku przebywali polscy żołnierze z pułku lekkiej artylerii pieszej, 2 baterii artylerii lekkiej konnej oraz batalionu saperów, będący uczestnikami powstania listopadowego^[5].

W drugiej połowie XIX wieku miasto intensywnie się rozwijało. W latach 1862–1883 wybudowano port rybacki, a w roku 1873 poprowadzono szosę z Tolkmicka do Elbląga. W roku 1899 zakończono budowę Kolei Nadzalewowej ze stacją w Tolkmicku. W latach 1925–1928 miasto wyposażono w sieć kanalizacji burzowej. W 1939 roku rozpoczęto budowę fabryki marmolady, jednak została ona zamknięta już w 1940 roku.

26 stycznia 1945 roku miasto zostało zajęte przez Armię Czerwoną. Dokonały tego oddziały 47 brygady zmechanizowanej, 91 brygady pancernej i 1 gwardyjski pułk motocyklowy 5 armii pancernej wchodzące w skład 2 Frontu Białoruskiego^[14]. Podczas II wojny światowej miejscowość została zniszczona w 50%^[13]. Wraz z końcem wojny z miasta uciekła połowa mieszkańców.

Po 1945

Po II wojnie światowej miasto nie odzyskało dawnej świetności. Pierwszym powojennym burmistrzem Tolkmicka był Bolesław Żytyński^[15].

W czasach PRL-u powstały w Tolkmicku dwa wielkie zakłady przetwórstwa spożywczego. W 1946 roku utworzono bosmanat portu. Kolejne inwestycje to budowa oczyszczalni ścieków i kanalizacji sanitarnej, a także budowa szkoły, ośrodka kultury i innych obiektów użytku publicznego.

Przynależność miasta do stowarzyszeń

Miasto Tolkmicko należy do trzech stowarzyszeń propagujących współpracę regionalną^[16]:

Komunalny Związek Gmin Nadzalewowych^[17]
Stowarzyszenie Gmin RP Euroregion Bałtyk
Związek Gmin Zlewni Jeziora Druzno i Zalewu Wiślanego

Komunikacja i transport

Przez miasto przebiega droga wojewódzka nr 503
Kolej Nadzalewowa z dworcem w Tolkmicku – linia kolejowa Elbląg – Frombork – Elbląg (obecnie nieczynna)
Port w Tolkmicku z bosmanatem i jednostką ratownictwa morskiego.

Zabytki

W Tolkmicku znajduje się dwanaście obiektów wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych^[18]:

Układ urbanistyczny miasta (XIII – XX wiek),
Kościół parafialny pw. św. Jakuba Apostoła z XIV w.,
Kościół polskokatolicki pw. Matki Bożej Anielskiej,
Kaplica cmentarna z I poł. XVIII w.,
Baszta z końca XIV w., pozostałość dawnych murów obronnych^[19],
Dworzec kolejowy z 1867 r.,
Dom, ul. Jagiellońska 2,
Dom, ul. Młyńska 2, po 1870 r.,
Dom, ul. Młyńska 4, po 1870 r.,
Dom, ul. Portowa 5, z ok. 1900 r.,
Dom, ul. Portowa 8, z 1890 r.,
Budynek szkoły podstawowej i gimnazjum z początku XX w.

Wybrane zabytki miasta
Kościół św. Jakuba
Kościół Matki Bożej Anielskiej
Baszta
Budynek szkoły podstawowej
Kaplica cmentarna
Zabytkowy dworzec

Turystyka

Na południe od miasta na obszarze Parku Krajobrazowego Wysoczyzny Elbląskiej znajdują się pozostałości staropruskiego grodziska Wały Tolkmita.
Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej
Wieża widokowa^[20]
Wzgórze Starościńskie
Port w Tolkmicku – największy polski port nad Zalewem Wiślanym
Nadzalewowa kolej drezynowa

Kultura i rozrywka

Ośrodki kultury

Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury
Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy im. K.I. Gałczyńskiego
Oratorium św. Jana Bosko w Tolkmicku

Imprezy cykliczne

Dni Tolkmicka
Międzynarodowy Zlot Motocyklistów „Kardan”^[21]
Regionalny Przegląd Zespołów Tańca Nowoczesnego
Regaty żeglarskie
Festyn parafialny
Dożynki

Demografia

Dane z 31 grudnia 2017 roku^[22].

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	2 719	100	1 389	51,1	1 330	48,9
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²]	1 187		607		580

Piramida wieku mieszkańców Tolkmicka w 2014 roku^[2].

Sport

KS Barkas Tolkmicko – piłka nożna (V liga)
UKS Tolkmicko – sekcja żeglarska
Salezjańska Organizacja Sportowa „Salos”
Tolkmicko Elite Basketball – Koszykówka

Przemysł

MASFROST Sp. z o.o. – producent mrożonej żywności
Paula Fish

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół rzymskokatolicki:
- parafia św. Jakuba Apostoła
Kościół polskokatolicki:
- parafia Matki Bożej Anielskiej
Świadkowie Jehowy:
- zbór Tolkmicko (Sala Królestwa ul. Jagiellońska 15)^[23].

Miasta partnerskie i zaprzyjaźnione

Heringsdorf, Niemcy

Ludzie związani z Tolkmickiem‎

Z tym tematem związana jest kategoria: ‎‎Ludzie związani z Tolkmickiem‎.

Zobacz też

Cmentarz żydowski w Tolkmicku

Przypisy

↑ Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.). [dostęp 2009-10-01].
↑ ^a ^b Tolkmicko w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Port w Tolkmicku | Pętla Żuławska [online] [dostęp 2023-07-30] (pol.).
↑ Prusy Królewskie w drugiej połowie XVI wieku: suplement. Cz. 1, Mapy, plany, Warszawa 2021, k. 1.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g SOFTEL, Historia okolic Elbląga: Tolkmicko (odcinek 36) [online], portelpl, 25 grudnia 2016 [dostęp 2023-07-30] (pol.).
↑ Jerzy Sikorski (red.), Stanisław Szostakowski (red.): Dzieje Warmii i Mazur w zarysie, tom 1: Od pradziejów do 1870 roku. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1981, s. 52. ISBN 83-01-02641-3.
↑ ^a ^b Tolkmicko do 1945 r. – Historia Wysoczyzny Elbląskiej [online], www.historia-wyzynaelblaska.pl [dostęp 2023-07-30] .
↑ MarianM. Biskup MarianM., GerardG. Labuda GerardG., Dzieje zakonu krzyżackiego w Prusach. Gospodarka, społeczeństwo, państwo, ideologia, Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1986, s. 439, ISBN 83-215-7220-0, OCLC 831220291 .
↑ Regiony fizycznogeograficzne Polski po zmianach w 2018 r. [online], warmaz.pl, 2018 [dostęp 2023-07-30] (pol.).
↑ Legenda o nazwie miasta. web.archive.org. [dostęp 2008-03-21]. [zarchiwizowane z [brak tego adresu] (2008-03-21)]. (pol.).
↑ Tolkmicko [online], Zamki znane i nieznane [dostęp 2023-07-30] (pol.).
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 78–79.
↑ ^a ^b Jerzy Kwiatek: Polska – Urokliwy świat małych miasteczek. Wyd. 3. Warszawa: Sport i Turystyka Muza SA, 2006, s. 418–419. ISBN 83-7319-993-4.
↑ Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945, Sport i Turystyka, 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 183.
↑ M.P. z 1947 r. nr 102, poz. 663.
↑ Związek Gmin Zlewni Jeziora Druzno i Zalewu Wiślanego – Urząd Miasta i Gminy w Tolkmicku [online], tolkmicko-umig.bip-wm.pl [dostęp 2017-11-27] .
↑ Biuletyn Informacji Publicznej – Urząd Miasta w Elblągu [online], um-elblag.samorzady.pl [dostęp 2020-10-26] .
↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo warmińsko-mazurskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 41 [dostęp 2015-10-05] .
↑ Piotr Skurzyński, Warmia, Mazury, Suwalszczyzna, Wyd. Sport i Turystyka – Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8, s. 70.
↑ Ela +E.+ Skipper Ela +E.+, Wysoczyzna Elbląska: 5 najpiękniejszych punktów widokowych | [online], Gdziekolwiek W Świat – blog podróżniczy, 12 lipca 2020 [dostęp 2020-10-26] (pol.).
↑ Kardan Tolkmicko [online], www.facebook.com [dostęp 2020-10-26] (pol.).
↑ Tolkmicko w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-01-15] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-15] .

Linki zewnętrzne

Oficjalna strona miasta Tolkmicko
Wspomnienia przedwojennych mieszkańców Tolkmicka [online], jugendzeit-ostpreussen.de [zarchiwizowane z adresu 2011-03-27] .
Tolkmicko, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 362 .

[gus-1] Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.). [dostęp 2009-10-01].

[populacja2016-2] Tolkmicko w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[3] Port w Tolkmicku | Pętla Żuławska [online] [dostęp 2023-07-30] (pol.).

[4] Prusy Królewskie w drugiej połowie XVI wieku: suplement. Cz. 1, Mapy, plany, Warszawa 2021, k. 1.

[:0-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g SOFTEL, Historia okolic Elbląga: Tolkmicko (odcinek 36) [online], portelpl, 25 grudnia 2016 [dostęp 2023-07-30] (pol.).

[6] Jerzy Sikorski (red.), Stanisław Szostakowski (red.): Dzieje Warmii i Mazur w zarysie, tom 1: Od pradziejów do 1870 roku. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1981, s. 52. ISBN 83-01-02641-3.

[:1-7] Tolkmicko do 1945 r. – Historia Wysoczyzny Elbląskiej [online], www.historia-wyzynaelblaska.pl [dostęp 2023-07-30] .

[8] MarianM. Biskup MarianM., GerardG. Labuda GerardG., Dzieje zakonu krzyżackiego w Prusach. Gospodarka, społeczeństwo, państwo, ideologia, Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1986, s. 439, ISBN 83-215-7220-0, OCLC 831220291 .

[9] Regiony fizycznogeograficzne Polski po zmianach w 2018 r. [online], warmaz.pl, 2018 [dostęp 2023-07-30] (pol.).

[10] Legenda o nazwie miasta. web.archive.org. [dostęp 2008-03-21]. [zarchiwizowane z [brak tego adresu] (2008-03-21)]. (pol.).

[:3-11] Tolkmicko [online], Zamki znane i nieznane [dostęp 2023-07-30] (pol.).

[12] Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 78–79.

[Kwiatek2006s418-13] Jerzy Kwiatek: Polska – Urokliwy świat małych miasteczek. Wyd. 3. Warszawa: Sport i Turystyka Muza SA, 2006, s. 418–419. ISBN 83-7319-993-4.

[14] Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945, Sport i Turystyka, 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 183.

[15] M.P. z 1947 r. nr 102, poz. 663.

[16] Związek Gmin Zlewni Jeziora Druzno i Zalewu Wiślanego – Urząd Miasta i Gminy w Tolkmicku [online], tolkmicko-umig.bip-wm.pl [dostęp 2017-11-27] .

[17] Biuletyn Informacji Publicznej – Urząd Miasta w Elblągu [online], um-elblag.samorzady.pl [dostęp 2020-10-26] .

[18] Rejestr zabytków nieruchomych – województwo warmińsko-mazurskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 41 [dostęp 2015-10-05] .

[19] Piotr Skurzyński, Warmia, Mazury, Suwalszczyzna, Wyd. Sport i Turystyka – Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8, s. 70.

[20] Ela +E.+ Skipper Ela +E.+, Wysoczyzna Elbląska: 5 najpiękniejszych punktów widokowych | [online], Gdziekolwiek W Świat – blog podróżniczy, 12 lipca 2020 [dostęp 2020-10-26] (pol.).

[21] Kardan Tolkmicko [online], www.facebook.com [dostęp 2020-10-26] (pol.).

[22] Tolkmicko w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-01-15] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[23] Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-15] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

Miasta na prawach powiatu	Elbląg Olsztyn
Miasta powiatowe	Bartoszyce Braniewo Działdowo Ełk Giżycko Gołdap Iława Kętrzyn Lidzbark Warmiński Mrągowo Nidzica Nowe Miasto Lubawskie Olecko Ostróda Pisz Szczytno Węgorzewo
Miasta gminne	Barczewo Biała Piska Biskupiec Bisztynek Dobre Miasto Frombork Górowo Iławeckie Jeziorany Kisielice Korsze Lidzbark Lubawa Mikołajki Miłakowo Miłomłyn Młynary Morąg Olsztynek Orneta Orzysz Pasłęk Pasym Pieniężno Reszel Ruciane-Nida Ryn Sępopol Susz Tolkmicko Wielbark Zalewo

Wsie	Brzezina Chojnowo Kadyny Kamionek Wielki Łęcze Nowinka Pogrodzie Przybyłowo Suchacz
Kolonie	Janówek Wysoki Bór
Osady	Biała Leśniczówka Bogdaniec Pagórki Wodynia
Przysiółki	Nadbrzeże Pęklewo Połoniny
Integralne części wsi	Kikoły Ostrogóra Przylesie Rangóry Święty Kamień
Nieofic. cz. wsi	Kamienica Elbląska

Miasta	Młynary Pasłęk Tolkmicko
Gminy miejsko-wiejskie	Młynary Pasłęk Tolkmicko
Gminy wiejskie	Elbląg Godkowo Gronowo Elbląskie Markusy Milejewo Rychliki

Przynależność wojewódzka	woj. gdańskie (1946–75)
Miasta	Elbląg (do 1948 →) Tolkmicko
Osiedla (1954–72)	Krynica Morska (1959–72)
Gminy wiejskie (1945–54 i 1973–75)	Bierutowo (Pomorska Wieś) (do 1954) Elbląg (od 1973) Gronowo (Elbląskie) (← od 1949) Jegłownik (do 1954) Komorowo Żuławskie (od 1973) Łęcze (do 1954) Markusy (od 1973) Milejewo Nowakowo (do 1954) Tolkmicko Zwierzno (← od 1949) Żurawiec (← od 1949)
Gromady (1954–72)	Bogaczewo (1954–57) Gronowo (1954–72) Jegłownik (1954–72) Kazimierzowo (1954–59) Komorowo Żuławskie (1958–72) Krynica Morska (1958) Łęcze (ok. 1960–72) Łysica (1954–58) Markusy (1954–72) Milejewo (1954–72) Nowakowo (1954–72) Pogrodzie (1954–72) Pomorska Wieś (1954–71) Próchnik (1954–60) Przezmark (1954–57) Suchacz (1954–60) Zwierzno (1954–71) Żurawiec (1954–71)