Wąsosz (województwo podlaskie)
53°31′15″N 22°19′04″E/53,520833 22,317778
| wieś | |
.jpg?lang=pl) Wąsosz | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2020) |
1123[2] |
| Strefa numeracyjna |
86 |
| Kod pocztowy |
19-222[3] |
| Tablice rejestracyjne |
BGR |
| SIMC |
0991137[4] |
Położenie na mapie gminy Wąsosz  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |
Położenie na mapie powiatu grajewskiego  | |
| 53°31′15″N 22°19′04″E/53,520833 22,317778[1]
| |
| Strona internetowa | |
Wąsosz – wieś (1436–1870 miasto; 1980–2002 jako wsie: Wąsosz Pierwszy i Wąsosz Drugi) w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie grajewskim, w gminie Wąsosz[4][5]. Wieś jest siedzibą gminy Wąsosz.
Dawniej miasto; uzyskał lokację miejską w 1436 roku, zdegradowany w 1870 roku[6]. Jako miasto królewskie Korony Królestwa Polskiego leżało w województwie mazowieckim[7]. W latach 1975–1980 miejscowość należała administracyjnie do województwa łomżyńskiego. W 1980 funkcjonowały dwie wsie: Wąsosz Pierwszy i Wąsosz Drugi, które 1 stycznia 2003 połączono ponownie w wieś Wąsosz[8].
Miejscowość historycznie położona jest w mazowieckiej ziemi wiskiej[9].
Wąsosz jest miejscowością typowo rolniczą.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Ziemie na których leży Wąsosz, należały do księstwa płockiego i znalazły się pod bezpośrednim zarządem króla Kazimierza Wielkiego pod koniec 1358 r., kiedy to upłynęły trzy lata, na które Siemowit III otrzymał Wiznę i Zakroczym w zarząd od Kazimierza Wielkiego. W roku 1382 książę Siemowit IV zastawił Wiznę z całą kasztelanią Krzyżakom za 7000 florenów, którą wykupił od nich w roku 1401. Miejscowość założono przy ujściu dwóch rzek przez miernika książęcego Jaśka z Roman w 1428 r., nosiła pierwotnie nazwę Wąsosze. Niedługo później w 1436 r., otrzymała prawa miejskie, gdy książę płocki Władysław I nadał miastu prawo chełmińskie, wolną łaźnię, wagę oraz postrzygalnię sukna. Książęta mazowieccy zbudowali tu także zamek obronny.
W 1471 roku utworzenie powiatu wąsoskiego z siedzibą sądu ziemskiego i grodzkiego, przyczyniło się do rozwoju miasta. Od około 1508 do 1540 roku prowadzono budowę murowanego kościoła parafialnego[10]. W 1509 roku miasto spłonęło[10]. W 1564 roku było tu 300 domów. W 1605 roku mieszczanin Andrzej Rogala ufundował klasztor karmelitów. W 1656 roku przez Wąsosz przeszły wojska szwedzkie, które ograbiły miasto i zniszczyły kościół parafialny, o naprawę którego prosiła króla na sejmiku w 1659 roku miejscowa szlachta[11]. Upadek miasta rozpoczął się na początku XVIII wieku w wyniku wojny północnej w czasach panowania Augusta II Mocnego[12]. W XIX wieku miasto odczuło regres spowodowany rozwojem prywatnego miasta Szczuczyna i poprowadzeniem przez niego nowej drogi z Warszawy do Kowna[12]. W 1870 roku w wyniku reformy administracyjnej Wąsosz utraciła prawa miejskie[13]. Po 17 września 1939 roku Wąsosz zajęła Armia Czerwona i rozpoczęła się okupacja sowiecka. W czerwcu 1941 roku Wąsosz zajęły wojska niemieckie.
W lipcu 1941 w miejscowości doszło do wymordowania prawie całej społeczności żydowskiej[14].
Zabytki i obiekty historyczne
[edytuj | edytuj kod]- Cmentarz żydowski z mogiłą pomordowanych[15]
- Kościół Przemienienia Pańskiego przy ul. Sienkiewicza, który został wybudowany w latach 1508–1532 w stylu późnogotyckim. Murowany z cegły w wątku wendyjskim i polskim, trójnawowy, pseudobazylikowy. W kościele znajdują się trzy murowane ołtarze.
- obraz Przemienienia Pańskiego,
- obraz św. Rozalii namalowany w 1908 roku.
- epitafium wykonane z białego marmuru przez małżeństwo Bzurów w drugiej połowie XIX wieku.
- epitafium z białego marmuru wmurowane 15 sierpnia 1997 roku na uroczystej mszy św. przez wojewodę łomżyńskiego i parafian wąsoskich.
- Kościół filialny pw. Narodzenia NMP (dawniej karmelitów) usytuowany przy rynku (zwany przez mieszkańców klasztorkiem) jest jedną z cenniejszych pamiątek regionu. Kościół filialny, pierwotnie karmelitów trzewiczkowych powstał około 1625 roku. Karmelici trzewiczkowi zjawili się w Wąsoszu na początku XVII wieku. Legenda głosi, że dwóch zakonników zatrzymało się na wypoczynek w Wąsoszu, podczas podróży z Krakowa do Wilna. Szlachta i mieszczanie zwrócili się do nich z prośbą o założenie w Wąsoszu klasztoru. Obiecali cenne darowizny. Prośba mieszkańców została wysłuchana. Klasztor powstał w 1605 roku. Zaczątkiem jego siedziby była kamienica podarowana przez bogatego mieszczanina Andrzeja Rogalę. Przez prawie dwa stulecia, do powstania styczniowego karmelici byli błogosławieństwem dla Wąsosza i okolic. Założyli pierwszą szkołę, uczyli uprawy roli i leczyli mieszkańców. Po rozbiorach stali się ostoją polskości. Wspierali uczestników kolejnych powstań. W podziemiach klasztoru przechowywali broń, chronili rannych powstańców. Po upadku powstania, na rozkaz rosyjskiego gubernatora klasztor został zlikwidowany.
- trumna rycerza znajdująca się w podziemiach kościoła, przypisywana według legendy, Rzędzianowi z Wąsoszy.
- obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, pochodzący z XVI wieku, przesłonięty srebrną sukienką pochodzącą z około 1740 roku, zaś korony są z 1659 roku.
- sgraffito, ozdoba charakterystyczna dla architektury renesansowej, odkryte podczas remontu kościoła. Sgraffito umieszczone było nad jednym z dawnych okien elewacji frontowej i przedstawia Ostatnią wieczerzę.
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
-
Fasada fary -
Kościół Narodzenia NMP (Karmelitów) -
Kościół poklasztorny -
Park w Wąsoszu
.jpg?lang=pl)
.jpg?lang=pl)
Ludzie związani z Wąsoszem
[edytuj | edytuj kod]Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 144764
- ↑ Strona gminy, demografia. Stan w dn. 31.12.2020 [dostęp 2021-08-05].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1442 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT.
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 80–81.
- ↑ Adolf Pawiński, Mazowsze, Warszawa 1895, s. 39.
- ↑ Zarządzenie nr 15 Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 10 lipca 1980 r. w sprawie ustalenia wykazu miejscowości w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. Urz. MAGTiOŚ z 1980 r., nr 4, poz. 9); Wykaz urzędowych nazw miejscowości w Polsce, t. 3, Warszawa 1982, s. 524; Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 17 grudnia 2002 r. w sprawie ustalenia i zmiany urzędowych nazw niektórych miejscowości w województwach: dolnośląskim, kujawsko-pomorskim, lubelskim, lubuskim, mazowieckim, opolskim, podlaskim, pomorskim, śląskim, świętokrzyskim, warmińsko-mazurskim, wielkopolskim i zachodniopomorskim oraz obiektu fizjograficznego w województwie podkarpackim (Dz.U. z 2002 r. nr 233, poz. 1964).
- ↑ Małe miasta. Przestrzenie, red. Mariusz Zemło. „Acta Collegii Suprasliensis”, tom III, Collegium Suprasliense, Supraśl 2003, s. 267. ISBN 83-916520-2-5.
- ↑ a b Robert M. Kunkel, Architektura gotycka na Mazowszu, Warszawa: Wyd. „DiG”, 2006, s. 353, ISBN 978-83-7181-390-0 [dostęp 2024-09-04].
- ↑ Mirosław Nagielski i inni red., Zniszczenia szwedzkie na terenie Korony w okresie potopu 1655-1660, Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2015, s. 303, ISBN 978-83-7181-732-8 [dostęp 2024-09-04].
- ↑ a b Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom XIII – wynik wyszukiwania – DIR [online], dir.icm.edu.pl [dostęp 2024-09-04].
- ↑ Wąsosz [online], Lokalna Grupa Działania Biebrzański Dar Natury [dostęp 2024-09-04] (pol.).
- ↑ J.J. Milewski, Zagłada Żydów w Wąsoszu w świetle akt sprawy karnej Mariana Rydzewskiego, „Biuletyn Historii Pogranicza”, 2002, nr 3, s. 91.
- ↑ Wąsosz – miejsce pogromu w 1941 r.. [w:] Wirtualny Sztetl [on-line]. sztetl.org.pl. [dostęp 2018-01-30].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Oficjalna strona Gminy Wąsosz
- Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Gminy Wąsosz
- Wąsosz (8), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 177.
