Hattuşa

Hattuşa (- Boğazkale):
Hitit İmparatorluğu Başkenti

UNESCO Dünya Mirası
Yerkapı suru
Konum	Türkiye
Kriter	Kültürel: I, II, III, IV
Referans	377
Tescil	1986 (10. oturum)
Bölge	Anadolu
Koordinatlar	40°01′11″K 34°36′55″D

Hattuşa ya da Hattuşaş, Hititler'in Geç Tunç Çağı dönemindeki başkentidir. Çorum il merkezinin 82 km güneybatısındaki Boğazkale ilçesinde bulunmaktadır.

Hattuşaş Antik Kenti

Kent, tarih sahnesinde, Hitit İmparatorluğu'nun MÖ 17. ile 13. yüzyıllar arasında başkenti olarak yer almıştır. Hattuşaş, 1986 yılında UNESCO Dünya Mirasları listesine dahil edilmiştir. Hattuşaş Çorum'un Sungurlu ilçesinin güneydoğusunda Boğazkale ilçesinin 4 km doğusundadır.

Kentin tarihi

Kentte yerleşime dair ilk bulgular MÖ 6. binyıla kadar gitmektedir. MÖ 3. binyılda Hattiler bölgeye yerleşmeye başlar. Yerleşime bu dönemde Hattuş denilir. MÖ 19. ve 18. yüzyıllarda bölgeye gelen ve Kültepe merkezli ticaret kolonisi kuran Asurlular burada bir yerleşim yeri oluşturmuş, kentin aşağı kısmına yerleşmişlerdir. Kentin MÖ 1700 civarında Kuşşara kralı Anitta tarafından yakılıp yıkıldığı bilinmektedir. İlerleyen dönemde Hitit Kralı I. Hattuşili başkenti buraya taşımıştır. Kent kuzeyden gelen ve Asur-Mısır arşivlerinde Kaşkalar adı verilen kavimin saldırısına uğramıştır. Hititler tarafından başkent olarak bu dönemde Sapinuwa kullanılmıştır. MÖ 13. yüzyılda kral III. Murşili başkenti yeniden Hattuşa yapmıştır. Kent imparatorluğun yıkılışına kadar devletin merkezi olmuştur.

Kent yaklaşık olarak 2 kilometrekarelik dağlık bir arazide inşa edilmiştir. Ketnin etrafında MÖ 1344-1322 arasında hüküm sürmüş I. Şuppiluliuma döneminde inşa edilen surlar mevcuttur. Kentin içinde devletin idarî merkezi, asillerin ikamet ettiği evler, tapınaklar ve askeri yapılar mevcuttur. Kraliyet mensupları kentin yukarı kısmında ikamet ederken tahkimatların içinde iç kale de mevcuttur. Kentin alt kısımlarında daha çok ahşaptan ve kerpiçten evler bulunurken kentin ihtiyaçları için tarımsal faaliyet alanları ve erzak depoları da buunuyordu. Günümüze ancak taş temelli tapınak ve sarayların kalıntıları kalmıştır.

Kent imparatorluğun Bronz Çağı Çöküşüyle beraber ortadan kalkmasıyla yıkılmış ve Frig dönemine kadar toplumsal hayat kesintiye uğramıştır. Sonra kısmen Galatlar tarafından kullanılan yerleşim Hititler dönemindeki önemini bir daha kazanamamıştır.

Hattuşaş'ta bulunan Nişantaş'ta Luviler dönemine ait hiyeroglif.

Hattuşaş'ın kısmen onarılan Hisarları.

Güneyde yer alan Yerkapı Bayırı.

Boğazkale sitesinden bir manzara: Yenicekale.

Hattuşaş'ta Ortaya Çıkarılan Şehir Katmanları

Hitit Devleti'nin başkenti olan Hattuşaş sanat ve mimarlık alanında gelişmeler göstermiştir. Hattuşaş sözcüğü Hattus sözcüğünden yani Hatti insanlarının verdiği orijinal addan gelir. Hattuşaş çok geniş bir alana yayılmıştır. Yapılan kazılarda 5 kültür katı ortaya çıkmıştır. Bu katlarda Hatti, Asur, Hitit, Frig, Galat, Roma ve Bizans dönemlerinden kalma kalıntılar bulunmuştur. Kalıntılar Aşağı Kent, Yukarı Kent, Büyük Kale (Kral Kalesi), Yazılıkaya'dan oluşmaktadır.

Aşağı Şehir

Hattuşaş'ın konumu ve Anadolu'daki Başlıca Hitit yerleşim brimleri.

Hattuşaş'ın kuzeyde kalan kısımına "Aşağı şehir", güneyde kalan kısımına "Yukarı Şehir" denir. Hattuşaş'daki kalıntıları ilk olarak Fransız arkeolog Charles Texier keşfetmiştir. 1893-1894 yıllarında kazılar başlatılmıştır ve bu kazılardan sonra 1906'da Alman Hugo Winckler ile İstanbul Arkeoloji Müzesi'nden Thedor Makridi Bey çivi yazısı ile yazılmış büyük bir Hitit arşivi bulmuşlardır. Hattuşaş'da MÖ III. binden itibaren yerleşim görülmektedir. Bu dönemdeki yerleşmeler genellikle Büyükkale çevresinde oluşmuştur. MÖ 19. ve 18. yüzyıllarda Aşağı Şehir'de Asur Ticaret Kolonileri Çağı yerleşmeleri görülmektedir ve şehrin adına ilk kez bu çağa ait yazılı belgelerde rastlanmıştır. Ortaya çıkan yazıtlardan Hattuşaş'ın MÖ 18. yüzyılda Kuşşara kralı Anitta tarafından tahrip edildiği ortaya çıkmaktadır. Bu tarihten sonra M.Ö 1700 yıllarında Hattuşaş yeniden yerleşime açıldı ve MÖ 1600'lerde Hitit Devleti'nin başkenti olmuştur. Kurucusu Anitta gibi Kuşşara kökenli olan I. Hattuşili'dir.

Yukarı Şehir

Hattuşaş'ın "Yukarı Şehir" denilen bölgesi 1 km² alana yayılmıştır ve eğimli bir arazi şekli vardır. Yukarı Şehir genellikle tapınaklar ve kutsal alanlardan oluşur. Yukarı Şehir güneyden çevrilen bir surla donatılmıştır. Bu sur üzerinde 5 tane kapı vardır. Kentin en yüksek noktasında bastion ile "Sfenksli Kapı" yer almaktadır. Güney surunun doğu ve batı ucunda karşılıklı "Kral Kapısı" ve "Aslanlı Kapı" yer almaktadır.

Hattuşaş'ın Kapıları

• 
  Aslanlı Kapı.
• 
  Sfenksli Kapı.
• 
  Kral Kapısı.
• 
  Aslanlı Kapı.
• 
  Kentin muhasarası esnasında halkın gizlice şehir dışıyla temasını sağlayan Yerkapı.

Aşağı ve Yukarı Şehir Tapınakları

• 
  Aşağı Şehir: Büyük Tapınak kalıntıları.
• 
  Aşağı Şehir: Büyük Tapınak kalıntıları.
• 
  Büyük Tapınak'ta ele geçen küp.
• 
  Büyük Tapınak'ta ele geçen Kadeş antlaşması.
• 
  Büyük Tapınak'taki Aslanlı Havuz.
• 
  Şehir duvarının kalıntıları.
• 
  Yukarı Şehir: tapınak bölgesinden kalıntılar.
• 
  Yukarı Şehir: tapınak kalıntıları.

Nişantepe'de II. Şuppiluliuma tarafından yaptırılan 2 numaralı oda

• 
  2 numaralı oda duvarına işlenmiş olan rölyef.
• 
  2 numaralı oda duvarına kazınan hiyeroglif yazılı kitabe.
• 
  Hitit İmparatorluğu'nun bilinen son hükümdarı II. Şuppiluliuma'nın rölyefi.

Büyük Kale

Kraliyet Sarayı, ikamet ve imparatorluğun yönetim merkezi de dahil olmak üzere 150 m, 250 m kayalık bir tepe üzerine inşa edilmiştir.

Büyük Kale

• 
  Hattuşaş'ın Kraliyet Kalesi Duvarlarının Kalıntıları.
• 
  Kraliyet Şatosunun güneyden görünümü.
• 
  Büyük Kale.

Yazılıkaya

Hattuşaş antik kentinin 2 km kuzeydoğusunda bulunan, kayalar arasındaki, galeri adı verilen iki girintiden oluşan, MÖ 13. yüzyılda yapılmış Hitit açık hava tapınağı.

Yazılıkaya

• 
  Yazılıkaya Kral IV. Tuthaliya kabartması.
• 
  Oda A.
• 
  Oda B'nin Girişi.
• 
  Oda B: On iki Cehennem tanrısının kafile halinde yürüyüşleri.
• 
  Kral IV. Tuthaliya Kabartması.
• 
  Yazılıkaya'da bulunan çivi yazısı örnekleri.
• 
  Yazılıkaya'da bulunan çivi yazısı örnekleri.
• 
  Yazılıkaya yakınlarındaki Mâbedde bulunan On iki Hitit Yeraltı Tanrısı Kabartması.

Hattuşaş'ta Tapınaklardan Ele Geçirilen Antik Eserler

Hattuşaş kazılarında tapınaklardan ele geçirilen malzemeler 5 gruba ayrılır;

• Seramikler
• Aletler
• Silahlar
• Kült objeleri
• Yazılı belgeler

Hattuşaş'ta yapılan kazılarda çıkarılan ve Ankara - Anadolu Medeniyetleri Müzesi'nde sergilenen Antik Eserler

• 
  Hatuşaş'ta ele geçirilen bronz çivi yazısı tablet.
• 
  Antik Eşyalar.
• 
  Ayinlerde Kullanılan Antik Eşyalar.
• 
  Boğazkale'de bulunan, Frig devrine ait olan bir heykel.

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Hattuşa ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.

• Boğazkale 21 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.