Marina Cwietajewa

Marina Cwietajewa

Марина Ивановна Цветаева

Fotografia Cwietajewej (1925)
Imię i nazwisko	Marina Iwanowna Cwietajewa
Data i miejsce urodzenia	8 października 1892 Moskwa
Data i miejsce śmierci	31 sierpnia 1941 Jełabuga
Narodowość	rosyjska
Język	rosyjski, francuski, niemiecki
Alma Mater	Uniwersytet Paryski
Dziedzina sztuki	proza, liryka modernistyczna, dramat, esej, korespondencja, wspomnienia
Muzeum artysty	Dom-muzeum M.I. Cwietajewej w Moskwie
Strona internetowa

Marina Iwanowna Cwietajewa (ros. Марина Ивановна Цветаева; ur. 26 września^?/8 października 1892 w Moskwie, zm. 31 sierpnia 1941 w Jełabudze) – rosyjska pisarka, uważana za jedną z najważniejszych i najoryginalniejszych rosyjskich poetek XX wieku Jej utwory były kontynuacją sprzeczności prądów akmeizmu i symbolizmu. Wśród poruszanych przez nią tematów była m.in. kobieca seksualność oraz namiętność. Jej spuścizna literacka zaczęła być doceniana dopiero w latach 60. XX w., a wiele utworów zaginęło.

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Urodziła się w moskiewskiej rodzinie profesora Iwana Władimirowicza Cwietajewa, filologa i historyka sztuki, założyciela Muzeum Sztuk Plastycznych w Moskwie oraz Marii Aleksandrowny Meyn, pianistki mającej korzenie polsko-niemieckie. Jej babcią ze strony matki była Polka, Maria Biernacka (Мария Лукинична Бернацкая), córka Łukasza Biernackiego (Лука Александрович Бернацкий) i hrabiny Marianny Ledóchowskiej (Марианна Станиславовна Ледуховская). Rosyjska poetka była spokrewniona ze świętą Kościoła katolickiego Urszulą Ledóchowską, założycielką zakonu żeńskiego urszulanek. Pradziad Mariny Cwietajewej, Łukasz Biernacki żył 94 lata, a swoją długowieczność odziedziczył po ojcu, Aleksandrze (1696–1814), polskim szlachcicu, który dożył sędziwego wieku 118 lat. Do rodziny należał też Dmitrij Iłowajski, rosyjski historyk, który był teściem Iwana Cwietajewa.

W 1902 matka zachorowała na gruźlicę, w związku z czym Marina podróżowała po wielu krajach Europy: Włoszech, Szwajcarii i Niemczech. Częściowo też odbywała nauki za granicą, w tym na pensjach w Lozannie i Fryburgu. W 1909 uczestniczyła w kursie literatury francuskiej na Sorbonie.

Od 6 roku życia pisała wiersze (także w języku francuskim i niemieckim). W 1910 wydała debiutancki tomik poezji pt. Album wieczorny, pokrywając koszta z własnych środków. Publikacja została dość ciepło przyjęty przez krytykę. Jej wiersze zostały dostrzeżone przez krytyków i poetów rosyjskiego „Srebrnego wieku”, m.in. Walerija Briusowa, Wołoszyna i Nikołaja Gumilowa. W 1911 porzuciła liceum, nie uzyskując matury.

W styczniu 1912 wyszła za Siergieja Efrona, a we wrześniu urodziła córkę, Ariadnę. Również w 1912 wydała własnym kosztem tom poezji pt. Latarnia czarnoksięska, który jednak zyskał słabe recenzje, gdyż uznano te wiersze za mocno infantylne. Młode małżeństwo żyło na koszt ojca Cwietajewej, a po jego śmierci w 1913 ze spadku. Od 1915 w praktyce sama wychowywała córkę, gdyż mąż zgłosił się jako sanitariusz do armii, a od 1917 walczył w armii białych. W kwietniu 1917 urodziła drugą córkę, Irinę.

Rewolucję październikową przyjęła z wrogością, widząc w niej powstanie „sił szatańskich”. Jednocześnie czas ten był okresem powstania znakomitych wierszy, opublikowanych w tomiku Wiorsty (1921). Nie mając zawodu ani praktycznych umiejętności, utraciwszy w wyniku rewolucji oszczędności, żyła w Moskwie w nędzy. Ponieważ córka Irina okazała się upośledzona umysłowo, oddała ją do przytułku, gdzie po paru miesiącach, nieodwiedzana przez matkę zmarła z wycieńczenia.

Na emigracji

W 1922 bolszewicy pozwolili jej na emigrację. W maju wyjechała do Berlina, gdzie połączyła się z żyjącym na emigracji mężem i przeniosła się z nim do Pragi, gdzie żyli głównie ze stypendium wypłacanego emigrantom rosyjskim przez miejscowy rząd. Tu w lutym 1925 urodziła ostatnie dziecko, Gieorgija (być może ojcem był Borys Pasternak, jednak oficjalnie uznał dziecko S. Efron). Jeszcze w Berlinie emigracyjne wydawnictwa wydały dwa tomy poezji Cwietajewej: Wiersze do Błoka i Rozłąka, pozytywnie przyjęte przez krytykę. W czasie pobytu w Czechosłowacji ukazał się kolejny tom wierszy pt. Rzemiosło, cieszący się wielką popularnością. W sumie w tym okresie wczesnej emigracji powstały poematy manifestujące namiętny stosunek do życia, o kunsztownej retoryce. Na emigracji tworzyła także eseje oraz wspomnienia, zwłaszcza w późniejszym okresie, gdy jej poezje były coraz gorzej przyjmowane przez czytelników.

W 1925 Efronowie osiedlili się we Francji, początkowo w Paryżu, potem, głównie ze względów finansowych, na prowincji. Jednocześnie zaczął się upadek kariery literackiej Cwietajewej. Nowe wiersze poetki cechowały się nowoczesnością formy i agresywnością stylu, co wzbudziło negatywne uczucia u wielu wydawców i czytelników. Co więcej, były tam wypowiedzi, które uraziły praktycznie wszystkie kręgi rosyjskiej emigracji, a także władze sowieckie. Monarchistów oburzała krytyka roli caratu w złamaniu kariery Puszkina, bolszewików drażniły wiersze sławiące męstwo białych, a także krytyka stosunków panujących w Rosji sowieckiej, a wszystkich emigrantów uraziło uznanie przez Cwietajewą wysokiego poziomu artystycznego bolszewickich pisarzy, np. Gorkiego i Majakowskiego. Dodatkowo Cwietajewa zaczęła silnie krytykować wyalienowaną i pozbawioną nadziei postawę całej emigracji. Przede wszystkim jednak, do izolacji Cwietajewej doprowadziła działalność jej męża, który od połowy lat 20. zaczął głosić coraz bardziej lewicowe poglądy, a następnie zbliżać się do bolszewików i działać na rzecz wyjazdu emigrantów do ZSRR. Ostatecznie został agentem OGPU.

W 1937 do ZSRR wyjechała córka Cwietajewej Ariadna. Parę miesięcy później do tego kraju zbiegł też Siergiej, ścigany przez policję za współorganizację z ramienia OGPU morderstwa Ignacego Reissa (Poreckiego). Uwikłany też był we współpracę z INO NKWD (podobnie jak gen. Nikołaj Skoblin czy żona generała Nadieżda Plewicka).

Ostatnie lata życia

W 1939 postanowiła połączyć się z mężem, zwłaszcza że niemal pełna izolacja w środowisku emigracyjnym pozbawiła ją środków do życia. Jeszcze przed jej powrotem, we wrześniu 1937, aresztowana została jej siostra Anastazja (uwolniona dopiero w połowie lat 50. XX wieku). W czerwcu 1939 Cwietajewa wraz z synem przybyła do ZSRR. Z mężem i dziećmi otrzymali mieszkanie w daczy należącej do NKWD w podmoskiewskim Bolszewie. W sierpniu tego roku aresztowano córkę Cwietajewej, a w październiku tegoż roku męża Siergieja (oboje oskarżono i skazano za szpiegostwo i działalność w organizacjach emigracyjnych). Pomimo tego, że Cwietajewa była „żoną wroga ludu”, wbrew typowym praktykom tych czasów, Cwietajewej nie aresztowano i nie pozbawiono pracy. Musiała się wyprowadzić z daczy NKWD, otrzymała jednak od państwowego Funduszu Literatury mieszkanie w podmoskiewskim Golicynie, bezpłatne wyżywienie oraz zlecenia na tłumaczenia z języków obcych. Pomimo listów Cwietajewej do Berii, w których powoływała się na prosowiecką działalność szpiegowską męża i jego poglądy komunistyczne, mąż pozostał w więzieniu (został rozstrzelany 16 sierpnia 1941), podobnie jak córka, przebywająca w łagrach, a potem na zesłaniu do 1955. Próbowała też wydać swoje wiersze, jednak uzyskały one bardzo niskie opinie recenzentów (zgodne zresztą z wcześniejszymi opiniami czołowych sowieckich literatów, m.in. Majakowskiego, Gorkiego, a nawet Achmatowej).

Z powodów finansowych musiała zamienić mieszkanie na tańsze, ale dalej mieszkała w Moskwie albo jej okolicach. Po wybuchu wojny Cwietajewa z synem, jak inni literaci, została ewakuowana do Jełabugi w Tatarstanie, gdzie samotność, poczucie bezsilności, nędza oraz konflikt z synem sprawiły, że popełniła samobójstwo, wieszając się.

Została pochowana na tamtejszym cmentarzu, choć dokładne miejsce jest nieznane. W tej części cmentarza, w której znajduje się jej domniemany grób, siostra poetki, Anastazja Cwietajewa, postawiła w 1960 krzyż, a w 1970 wybudowano granitowy nagrobek. W domu, w którym mieszkała, znajduje się teraz poświęcone jej muzeum.

Wybrana twórczość

Zbiory wierszy 1910 – Wieczernyj albom (ros. Вечерний альбом) – debiut literacki 1912 – Wołszebnyj fonar' (ros. Волшебный фонарь) 1913 – Iz dwuch knig (ros. Из двух книг) 1913–1915 – Junoszeskije stichi (ros. Юношеские стихи) 1920 – Car'-diewica (ros. Царь-девица) 1916–1921 – Stichi k Błoku (ros. Стихи к Блоку) 1921: Wiorsty (ros. Вёрсты) Lebiedinyj stan (ros. Лебединый стан) 1922: Razłuka (ros. Разлука) Koniec Kazanowy (ros. Конец Казановы) 1923: Riemiesło (ros. Ремесло) Psicheja. Romantika (ros. Психея. Романтика) 1924 – Mołodiec (ros. Молодец) 1928 – Posle Rossii (ros. После России) Cykle wierszy Podruga (ros. Подруга) Lebiedinyj stan (ros. Лебединый стан) Majakowskomu (ros. Маяковскому) Poematy 1914 – Czarodiej (ros. Чародей) 1921 – Na Krasnom Konie (ros. На Красном Коне) 1924, 1939 – Poema Gory (ros. Поэма Горы) 1924 – Poemat końca (ros. Поэма Конца) 1925 – Krysołow (ros. Крысолов) 1926: S moria (ros. С моря) Popytka komnaty (ros. Попытка комнаты) Poema Lestnicy (ros. Поэма Лестницы) 1927: Nowogodnieje (ros. Новогоднее) Poemat powietrza (ros. Поэма Воздуха) 1928 – Krasnyj byczok (ros. Красный бычок) 1929 – Pieriekop (ros. Перекоп) 1930 – Sibir' (ros. Сибирь) Poematy-bajki 1920 – Car'-Diewica (ros. Царь-Девица) 1922: Pierieułoczki (ros. Переулочки) Mołodiec (ros. Молодец)

Dramaty 1928: Czerwonnyj walet (ros. Червонный валет) Mietiel (ros. Метель) Fortuna (ros. Фортуна) 1918–1919 – Prikluczenije (ros. Приключение) 1919: Kamiennyj Amgieł (ros. Каменный Ангел) Fieniks (ros. Феникс) 1924 – Ariadna (ros. Ариадна) 1927 – Fiedra (ros. Федра) Proza eseistyczna 1910 – Wołszebstwo w stichach Briusowa (ros. Волшебство в стихах Брюсова) 1933 – Żywoje o żywom (ros. Живое о живом) 1934: Plennyj duch (ros. Пленный дух) Dom koło Starego Pimena: Szkice i wspomnienia (ros. Дом у Старого Пимена) 1935 – Mat' i muzyka (ros. Мать и музыка) 1936 – Niezdziesznij wieczer (ros. Нездешний вечер) 1937 – Moj Puszkin (ros. Мой Пушкин) 1938 – Powiest' o Sonieczkie (ros. Повесть о Сонечке) Puszkin i Pugaczow (ros. Пушкин и Пугачёв) Iskusstwo pri swietie sowiesti (ros. Искусство при свете совести) Poet i wriemia (ros. Поэт и время) Epos i lirika sowriemiennoj Rossii (ros. Эпос и лирика современной России) Memuary (ros. Мемуары) Skazka matieri (ros. Сказка матери) Istorija odnogo poswiaszczenija (ros. История одного посвящения) Nieukończone Jegoruszka (ros. Егорушка) Niesbywszajasia poema (ros. Несбывшаяся поэма) Piewica (ros. Певица) Awtobus (ros. Автобус) Poema o Carskoj Siemje (ros. Поэма о Царской Семье) Pjesa o Meri(ros. Пьеса о Мэри)

Bibliografia

Źródła w języku angielskim

• Biografia i informacja o pochówku Cwietajewej na portalu Find A Grave. [dostęp 2014-09-16]. (ang.).
• Biografia Cwietajewej w Encyklopedii Pisarzy Radzieckich. [dostęp 2014-09-16]. (ang.).
• Marina Ivanovna Tsvetayeva, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2014-09-16]  (ang.).

Źródła w języku rosyjskim

• Biografia Cwietajewej na portalu Chronos. [dostęp 2014-09-16]. (ros.).
• Biografia Cwietajewej na portalu Krugoswiet. [dostęp 2014-09-16]. (ros.).

Źródła w języku polskim

• Maria Biełkina: Losy pokrzyżowane (przekład Rozalii Lasotowej). Wrocław: Ossolineum, 1997. ISBN 83-04-04167-7. Brak numerów stron w książce

• Henri Troyat: Marina Cwietajewa: wieczna buntownica. Warszawa: Twój Styl, 2004. ISBN 83-7163-223-1. Brak numerów stron w książce

• Acta Polono-Ruthenica (Tomy 12–13) (Str. 59–63)
• Zbigniew Maciejewski „Proza Maryny Cwietajewej jako program i portret artysty" (1982, str. 84)
• Marina Cwietajewa — wybór prac poetki
• Elena Janczuk, Język poetycki Mariny Cwietajewej, Warszawa 2013.