Kontent qismiga oʻtish

Mehmed IV

Vikipediya, erkin ensiklopediya
Mehmed IV
Usmonlilar imperiyasi podshohi
Hukmronligining boshlanishi: 1648
Hukmronligining tugashi: 1687
Oʻtmishdosh: Ibrohim I
Voris:Sulaymon II
Tugʻilgan sanasi: 2-yanvar 1642-yil
Tugʻilgan joyi:Istanbul, Usmonlilar imperiyasi
Vafot sanasi:1-iyun 1693-yil(1693-06-01)
(51 yoshda)
Vafot joyi:Edirne
Turmush oʻrtogʻi:Rabia Gulnush Sulton
Afife Hotun
Siyovush Hotun
Gülbeyaz Hotun

Mehmed IV (usmonli turkcha: محمد رابع; turkcha: IV. Mehmed ; 1642-yil 2-yanvar – 1693-yil 6-yanvar), Ovchi Mehmed (turkcha: Avcı Mehmed nomi bilan ham tanilgan) – 1648-yildan 1687-yilgacha Usmonli imperiyasining sultoni boʻlgan. U taxtga olti yoshida otasi toʻntarish natijasida agʻdarilganidan soʻng kelgan. Mehmed Usmonlilar tarixida Sulaymondan keyin eng uzoq hukmronlik qilgan ikkinchi sultonga aylandi[1]. Uning hukmronligining dastlabki va oxirgi yillari harbiy magʻlubiyat va siyosiy beqarorlik bilan tavsiflangan boʻlsa, keyingi yillarida Koʻprülü davri bilan bogʻliq boʻlgan imperiyaning boyligini qayta tiklashni nazorat qildi[2]. Mehmed IV zamondoshlari tomonidan ayniqsa taqvodor hukmdor sifatida tanilgan va oʻzining uzoq hukmronligi davrida amalga oshirilgan koʻplab istilolari uchun „muqaddas jangchi“ deb atalgan[3].

Mehmed IV hukmronligi davrida imperiya Yevropada hududiy kengayish choʻqqisiga chiqdi. U yoshligidanoq ovga qiziqib qolgan, buning uchun uni „Ovchi“ deb atashadi[4]. 1687-yilda Mehmed Muqaddas Liganing davom etayotgan urushi natijasida askarlar tomonidan agʻdarildi. Keyinchalik Edirnaga surgun qilindi. 1693-yilda vafot etdi[4].

Biografiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mehmed 1642-yilda Konstantinopoldagi Topkapi saroyida tugʻilgan. Sulton Ibrohimning (1640–48) asli rus boʻlgan Turxon Sultondan oʻgʻli va asli yunon boʻlgan Koʻsem Sultonning nabirasi edi[5][6]. Tugʻilganidan koʻp oʻtmay Ibrohim chaqaloqni sardobaga tashlab yubordi. Mehmedni haram xizmatkorlari qutqardi. Biroq bu Mehmedning boshida bir umrlik chandiq qoldirdi.

Mehmed taxtga 1648-yilda olti yoshida, Usmonlilar sulolasi uchun juda beqaror bir davrda oʻtirdi. 1649-yil 21-oktyabrda Mehmed akalari Sulaymon va Ahmad bilan birga sunnat qilindi.

Mehmedning buvisi va regenti Koʻsem Sulton isyonchilarni qoʻllab-quvvatlaganlikda va sultonni zaharlab, uning oʻrniga uning oʻgay ukasi Sulaymonni qoʻyish niyatida gumon qilingan. Natijada Mehmed 1651-yil sentabrida buvisining oʻlim haqidagi farmonini imzolashga rozi boʻladi[7].

Imperiya saroy fitnalari bilan bir qatorda Anadoludagi qoʻzgʻolonlarga duch keldi. Usmonli dengiz flotining Dardanel boʻgʻozi tashqarisida venetsiyaliklar tomonidan magʻlubiyatga uchragani va Konstantinopoldagi gʻalayonlarga sabab boʻlgan oziq-ovqat tanqisligi tufayli ogʻir vaziyat yuzaga kelgan. Aynan shu sharoitda Mehmedning onasi Köprülü Mehmed Poshoga Sadr vazir sifatida toʻliq ijro etuvchi vakolatlarni berdi[8]. Köprülü 1656-yil 14-sentyabrda lavozimga kirishdi.

Mehmed hukmronligi Usmonlilar boyligining jonlanishi bilan ajralib turadi. Krit urushi (1645-1669) paytida ular Venetsiya va Kritdan Egey orollarini qaytarib oldilar[9]. Shuningdek, ular Transilvaniya (1660) va Polshaga (1670–1674) qarshi muvaffaqiyatli yurish qildi. Mehmed IV Pyotr Doroshenkoning vassalligini qabul qilganda, Usmonlilar hukmronligi Podoliya va Ukrainaning oʻng qirgʻogʻiga yoyildi. Bu voqea Usmonlilarni Rus-Turkiya urushiga (1676-1681) olib keldi. Uning keyingi vaziri Koʻprülü Mehmedning asrandi oʻgʻli Merzifonlu Qora Mustafo 1678-yilda 70000 askar bilan Chihyrinni qamal qilib, Rossiyaga qarshi yurishlarni boshqargan[10]. Keyinchalik 1683-yilda Avstriya hukmronligiga qarshi Imre Tokoli Vengriya qoʻzgʻolonini qoʻllab-quvvatladi. Vengriya boʻylab katta qoʻshin bilan yurish qildi va Venani qamal qildi. Kalenberg tepaligidagi Vena jangida Usmonlilar mashhur qirol Ioann III Sobieski (1674-1696) boshchiligidagi Polsha-Litva qoʻshinlari va uning ittifoqchilari, xususan, Imperator armiyasi tomonidan halokatli magʻlubiyatga uchratildi[11].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Börekçi, Günhan „Mehmed IV“, . Encyclopedia of the Ottoman Empire Ágoston: , 2009 — 370–371-bet. 
  2. ↑ http://www.theottomans.org/english/index.asp
  3. ↑ http://www.osmanli700.gen.tr/english/engindex.html
  4. ↑ 4,0 4,1 Börekçi, Günhan „Mehmed IV“, . Encyclopedia of the Ottoman Empire Ágoston: , 2009 — 370–371-bet. 
  5. ↑ Afyoncu. Turhan Sultan. Istanbul: Yeditepe Yayınevi, 2015 — 27-bet. ISBN 978-605-9787-24-6. 
  6. ↑ Finkel, Caroline. Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire, 1300–1923. New York: Basic Books, 2005 — 197-bet. ISBN 978-0-465-02396-7. 
  7. ↑ Zarinebaf, Fariba. Crime and Punishment in Istanbul: 1700–1800. University of California Press, 2010 — 159-bet. ISBN 978-0520262218. 
  8. ↑ Streusand, Donald E., Islamic Gunpowder Empires: Ottomans, Safavids, and Mughals (Boulder, Colo.: Westview Press, 2011), p. 57.
  9. ↑ Faroqhi, Suraiya. The Ottoman Empire and the World Around It (en). Bloomsbury, 2006 — 22-bet. ISBN 978-0857730237. 
  10. ↑ Davies, Brian. Empire and Military Revolution in Eastern Europe: Russia's Turkish Wars in the Eighteenth Century (en). Bloomsbury Publishing, 2011 — 9-bet. ISBN 978-1-4411-6880-1. 
  11. ↑ Finkel, Caroline. Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire, 1300–1923. Basic Books, 2006 — 286–287-bet. ISBN 978-0-465-02396-7.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Mehmed_IV&oldid=5130986" dan olindi