S-65 Staliniec
 S-65 w Archangielsku | |
| Inne nazwy |
Staliniec-65 (Сталинец-65) |
|---|---|
| Producent | |
| Okres produkcji |
1937–1941 |
| Miejsce produkcji | |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Dane techniczne | |
| Segment |
ciągnik gąsienicowy |
| Silniki | |
| Skrzynia biegów |
manualna: 3/1 biegów |
| Napęd |
gąsienicowy |
| Długość |
4086 mm[1] |
| Szerokość |
2416 mm[1] |
| Wysokość |
2151 mm (do wierzchu chłodnicy)[1] |
| Masa własna |
11 200 kg[2] |
| Zbiornik paliwa |
300 l[1] |
| Liczba miejsc |
2 |
| Dane dodatkowe | |
| Modele bliźniacze |
|
S-65 Staliniec (ros. С-65, Сталинец-65) – ciągnik gąsienicowy produkowany w latach 1937–1941 w ZSRR w zakładach CzTZ w Czelabińsku, używany jako rolniczy i artyleryjski podczas II wojny światowej. Był pierwszym radzieckim ciągnikiem napędzanym silnikiem wysokoprężnym.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Ciągnik S-65 (Staliniec-65) stanowił bezpośrednie rozwinięcie ciągnika S-60 produkowanego w Czelabińskiej Fabryce Traktorów (CzTZ), będącego kopią amerykańskiego ciągnika Caterpillar Sixty[2]. Główną zmianą było zastosowanie silnika wysokoprężnego zamiast gaźnikowego ligroinowego, co pozwoliło na zwiększenie ekonomiki pracy, dzięki znacznie mniejszemu zużyciu paliwa[3]. Rozwijał też nieco większą moc 65 KM, od której pochodziło oznaczenie traktora[2]. Celowość przestawienia gospodarki narodowej na ciągniki z silnikami wysokoprężnymi dostrzeżono już w 1930 roku, lecz dopiero latem 1934 roku przeprowadzono próby porównawcze 17 ciągników zagranicznych z różnych państw, pozwalające na zaznajomienie się z nowymi konstrukcjami[4]. Próbowano również podjąć współpracę przy rozwijaniu silnika z firmą Caterpillar, jednak Amerykanie odmówili z uwagi na możliwą konkurencję[a]. Ostatecznie silnik o oznaczeniu M-17 został skonstruowany w ZSRR, na podstawie prac prowadzonych od lutego 1935 roku w CzTZ i instytucie NATI, jako rozwinięcie wcześniejszego prototypowego silnika M-75[2].
Już 15 lipca 1935 roku zbudowano prototyp silnika, a 14 sierpnia prototyp traktora[2]. Poza silnikiem, zmiany techniczne w stosunku do S-60 były niewielkie i obejmowały przeniesienie zbiornika paliwa za silnik, zmianę przełożenia przekładni głównej i wydłużenie gąsienicy o jedno ogniwo dla zwiększenia jej długości oporowej[4]. Wizualną różnicą stało się natomiast pełne okapotowanie silnika (często zdejmowane z boków) oraz cztery pionowe żebra chroniące poszerzoną chłodnicę, zamiast dwóch w formie „X”[b]. Ciągnik mógł być także wyposażony w zamkniętą kabinę kierowcy[2]. W 1935 roku zbudowano 5 doświadczalnych ciągników[5]. Planowano już w 1936 roku wyprodukować 1000 sztuk[3], lecz dopracowanie i próby silnika zajęły więcej czasu i trwały do listopada 1936 roku[4]. W marcu 1937 roku zakończono produkcję S-60, a 20 czerwca 1937 roku rozpoczęto seryjną produkcję S-65[2]. W maju tego roku przedseryjny ciągnik otrzymał nagrodę Grand Prix na wystawie „Sztuka i technika we współczesnym życiu” w Paryżu[2].
Ciągniki S-65 produkowano do 1941 roku, a następnie po ataku Niemiec na ZSRR zakłady CzTZ przeszły na produkcję bardziej potrzebnych czołgów[1]. Ciągników wyprodukowano ogółem 37 626 sztuk[2]. Powstało też 7365 ciągników SG-65 z napędem na gaz drzewny[2].
Eksploatacja
[edytuj | edytuj kod]S-65 był pierwszym produkowanym w ZSRR ciągnikiem z silnikiem wysokoprężnym[2]. Używane były w charakterze ciągników rolniczych w wielkoobszarowych gospodarstwach ZSRR (kołchozy i sowchozy). Oprócz użycia w ZSRR, już w lutym 1938 roku wyeksportowano pierwsze 60 sztuk[2].
Ciągniki Staliniec-65 używane były także bez żadnych modyfikacji w charakterze ciągników artyleryjskich w Armii Czerwonej, zwłaszcza po jej mobilizacji po ataku Niemiec na ZSRR[1]. Jedynie w dużym przybliżeniu ich liczbę w tym zastosowaniu szacuje się na ok. 11 tysięcy[1]. Z uwagi na swoją siłę pociągową, używane były zwłaszcza do holowania najcięższych dział, jak haubicoarmaty 152 mm MŁ-20[6]. Mogły holować wszystkie systemy artyleryjskie, łącznie z najcięższymi haubicami 203 mm B-4[6].
Duża liczba ciągników została zdobyta przez Niemcy podczas wojny, zwłaszcza w 1941 roku. Zdobyte ciągniki były licznie używane przez wojsko niemieckie jako artyleryjskie i transportowe, głównie na tyłach[7]. W niemieckiej nomenklaturze otrzymały oznaczenie Raupenschlepper (ciągnik gąsienicowy) St(r) Typ Stalinez-65[7]. Mogły one ciągnąć po kilka przyczep lub ciężarówek, co było istotne na błotnistych drogach frontu wschodniego[7].
Opis techniczny
[edytuj | edytuj kod]Napęd stanowił czterocylindrowy czterosuwowy silnik wysokoprężny z wtryskiem pośrednim M-17, z komorą wstępną[2]. Silnik miał pojemność skokową 13,5 l, średnicę cylindra 145 mm, skok tłoka 205 mm i stopień sprężania 15,5[3]. Moc wynosiła 65 KM, a maksymalnie 75 KM[c]. Silnik rozwijał 850 obr./min[4]. Zużycie oleju napędowego wynosiło do 230 g na koń mechaniczny na godzinę pracy, w porównaniu z 320 g ligroiny w ciągniku S-60[3]. Silnik uruchamiany był przy pomocy silnika startowego W-20 o mocy 20 KM, uruchamianego korbą lub rozrusznikiem[1][2]. Silnik miał wspólny odlewany żeliwny blok z silnikiem startowym i pompą paliwa[2]. Skrzynia biegów miała trzy biegi do przodu i jeden do tyłu[2]. Skręty były wykonywane za pomocą sprzęgieł poślizgowych po każdej ze stron, rozłączanych poprzez ciągnięcie dźwigni w kabinie[2].
Konstrukcja ciągnika była oparta na ramie, do której w tylnej części była przymocowana skrzynia biegów, znajdująca się pod nogami kierowcy[2]. Z przodu na ramie spoczywał silnik[2]. Układ jezdny tworzyła rama po każdej ze stron ciągnika. Ciężar ciągnika był przenoszony na ramy poprzez wahliwie zawieszenie z tyłu na osi kół napędowych, a z przodu poprzez resorowanie sprężynami śrubowymi na poprzeczną wahliwą belkę, a z niej na ramę korpusu ciągnika[3][2]. Na ramie układu jezdnego zamocowane było pięć podwójnych kół jezdnych, koło napinające z przodu i dwa podwójne koła podtrzymujące górną część gąsienicy. Uzębione koło napędowe z tyłu przenosiło napęd na gąsienicę[3]. Gąsienice miały po 34 ogniwa o szerokości 500 mm[1]. Ciągnik rozwijał prędkość od 3,6 (na I biegu) do 6,97 km/h (na III biegu)[2].
Ciągnik był wyposażony w dwa reflektory z przodu po bokach maski oraz dwa reflektory z tyłu; instalacja elektryczna miała napięcie 6 V[1].
Na osłonie chłodnicy ciągnik miał z przodu u góry wypukły napis cyrylicą: STALINIEC (СТАЛИНЕЦ), takie same napisy, tylko pionowe, były po bokach obudowy. Pod chłodnicą z przodu był natomiast wypukły napis cyrylicą: DIZEL (ДИЗЕЛЬ)[2].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Jewsiejew 1975 ↓, s. 43. Publikacje nie wyjaśniają, jak firma Caterpillar odnosiła się do produkcji ich skopiowanego ciągnika S-60 – przy tym od 1934 roku sama produkowała wersje z silnikiem Diesla (Michael Williams, Traktory świata, Parragon, 2007, s. 129).
- ↑ Wygląd chłodnicy wraz z jej osłoną i okapotowania silnika był ponownie podobny do dieslowskich ciągników Caterpillar (por. Michael Williams, Traktory świata, Parragon, 2007, s. 129).
- ↑ Według Siergiejew 2004 ↓, s. 2, moc wynosiła 65 KM, a maksymalna krótkotrwała 75 KM. Jewsiejew 1975 ↓, s. 43 podaje moc maksymalną 75 KM. Według Nowaja pobieda traktorostrojenija w SSSR („Za Rulom” nr 1/1936, s.1-2) prototypowy ciągnik rozwijał nawet moc do 78 KM zamiast projektowanej 75 KM.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j P. Siergiejew: Gusjenicznyje tjagaczi Krasnoj Armii. Czast 2. Kirow: 2004, s. 2, seria: Wojennyje maszyny. nr 75. (ros.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v Gusjenicznyj traktor «Staliniec-65». „Traktory. Istorija, ludi, maszyny”. Nr 5/2015. s. 3–7. (ros.).
- ↑ a b c d e f D. Czudakow. Traktor „Staliniec-65”. „Za Rulom”. Nr 1/1936. s. 11. (ros.).
- ↑ a b c d Jewsiejew 1975 ↓, s. 42–43.
- ↑ Nowaja pobieda traktorostrojenija w SSSR. „Za Rulom” nr 1/1936, s. 1–2.
- ↑ a b P. Siergiejew: Gusjenicznyje tjagaczi Krasnoj Armii. Czast 2. Kirow: 2004, s. 5–15, seria: Wojennyje maszyny. nr 75. (ros.).
- ↑ a b c P. Siergiejew: Gusjenicznyje tjagaczi Krasnoj Armii. Czast 2. Kirow: 2004, s. 26, seria: Wojennyje maszyny. nr 75. (ros.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- D. Czudakow. Traktor „Staliniec-65”. „Za Rulom”. Nr 1/1936, s. 11, 1936. (ros.).
- Gusjenicznyj traktor «Staliniec-65». „Traktory. Istorija, ludi, maszyny”. Nr 5/2015, s. 3–7. Hachette Collections. ISSN 2311-2131. (ros.).
- Leonid Jewsiejew. Pierwyj dizelnyj. „Tiechnika Mołodioży”. Nr 4/1975, s. 11, 1975. (ros.).
- P. Siergiejew: Gusjenicznyje tjagaczi Krasnoj Armii. Czast 2. Kirow: 2004, seria: Wojennyje maszyny. nr 75. (ros.).