Untzeko gaztelua

Untzeko gaztelua
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Probintzia	Nafarroa Garaia
Udalerria	Donamartiri Untz
Koordenatuak	42°31′35″N 1°33′40″W

Untzeko gaztelua Nafarroa Garaiko Erdialdea eskualdeko Donamartiri Untz edo San Martin Unx udalerrian kokatutako gaztelu zahar bat da. Hiribilduaren goiko aldean, San Martin elizatik gertu, Erdi Aroan gaztelu bat zegoen, Ferrate izenekoa. 1516an, Cisneros kardinalaren aginduz, eraisteko agindua eman zioten, Nafarroaren independentzia saihesteko Gaztelako estrategiaren zati gisa, nahiz eta harresien zati bat zutik geratu.

Historia

Tibalt II.a Nafarroakoaren erregealdian, 1256an, Martin Ximenez Oibarkoaren ardurapean zegoen. 1276an, Antso Lopitz Ollokik Joana I.a Nafarroakoa erreginari omenaldia egin zion gotorleku honengatik, Frantziako Imbert de Belpuc kondestablearen aurrean. Geroago, 1295ean, Roi Peritz Etxalatz alkaidea izan zen, 12 libera eta 60 kahitzeko atxikipenarekin.

1320 inguruan, Joan Arrosa alkaide zela, 8 libera eta 40 kahitze besterik ez ziren esleitu. Ia gaztelu guztiek bezala, presondegi gisa ere erabiltzen zuten; 1340an Piarres Lekunberri zegoen han giltzapetuta, txanpona faltsutzeagatik. 1355etik aurrera, Karlos II.a Nafarroakoaren erregealdian, Eneko Peritz Artetak zuen alkatetza. Orduan, kontzejuak konponketak egin zituen gotorlekuan, harrera-lekua ordainduz. Urte horietan (1362) bost gizoneko zaintza bat zegoen, ustekabekoa, antza. Halaber, hornidura indartu egin zen 1363an, Aragoiko gerraren ondorioz. 1366an, Konpainia Handien beldur, kontzejura bidali zuten janariak eta gainerako ondasunak gaztelura eramateko, eta kortijoa gotortzeko, konfiskatzeko zigorrarekin mehatxatuz, baita desobeditzekotan hiribilduari su ematearekin ere. Orduan setio zaharra gotortu zen, gazteluaren azpian, eta etxeak egokitu ziren bere barrutiaren barruan bizilagunen babeserako, hauek beharturik egon gabe beren pobrezia ikusita laguntzera. 1370ean Joan Peritz Nobarte alkaide gisa agertzen da.

Joana II.a Nafarroakoa erreginak, Karlos II.aren emazteak, 1372an eman zion gotorlekua Martin Santzitz Erespuru ezkutariari, 1388an Karlos III.a Nafarroakoak postua berretsiko ziona. Hurrengo urtean, erregeak berak Semeno Martinitz Erespururi, aurrekoaren semeari, eman zion zaintza. 1391n, biziarteko dohaintza egin zion Karlos Beaumontekoari, erresumako alferezari, Untzeko gaztelutik, herriko errentekin. Lehenago, 1378an, Karlos II.ak gazteluko bizkonde Roger Bernart Foixkoari eman zion jaurerria. 1413an, Benaventeko kondea preso gisa iritsi zenean, egokitze-lanak egin ziren gazteluko zenbait tokitan.

Joan II.ak Remoi Agaramont izendatu zuen alkaide 1450ean; urte horietan, gainera, Antso Erbiti agertu zen herriko kapitain, eta 1452an herritar ospetsu batzuk bota zituen bertatik, liskar zibilak zirela eta. 1457an erregeak hiribilduaren eta gazteluaren dohaintza egin zion, bere jurisdikzioarekin, Mosen Bernart Ezpeletakoari, Erriberriko merinoari, bere bizitza arriskuan jarri baitzuen koroaren defentsan. Leonor I.a Nafarroakoak 1475ean berretsi zuen dohaintza. Nafarroako konkistaren urteetan, 1512an, gaztelua Petri Nafarra mariskalaren esku zegoen, eta handik gutxira itzuli zen koroara. 1516an eraisteko agindua eman zuten, baina harresien zati bat zutik geratu zen. 1783an, oraindik ere, Ondarea herriaren aurka margotu zuen, harria aprobetxa ez zezaten.

Erreferentziak

• Nafarroako Entziklopedia Handia | DONAMARTIRI UNTZ. (Noiz kontsultatua: 2022-01-09).

Ikus, gainera

• Donamartiri Untz/San Martin Unx
• Erdialdea
• Nafarroako Erresuma

Kanpo estekak

• Datuak: Q111894358