Brudzew (gmina)

Brudzew
	gmina wiejska
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Powiat	turecki
TERC	3027022
Wójt	Cezary Krasowski (od 2006)
Powierzchnia	112,72 km²
Populacja (30.06.2016); • liczba ludności	; 5 961
• gęstość	52,9 os./km²
Nr kierunkowy	(+48) 63
Tablice rejestracyjne	PTU
	Adres urzędu:ul. Turkowska 29; 62-720 Brudzew
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba sołectw	23
	Położenie na mapie powiatu;
	52°05′58″N 18°36′15″E/52,099444 18,604167
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa
	Biuletyn Informacji Publicznej

Brudzew – gmina wiejska w województwie wielkopolskim, w powiecie tureckim. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie konińskim.

Siedziba gminy to Brudzew.

Historia

Na mocy Najwyższego Ukazu carskiego z grudnia 1866 roku o nowym podziale administracyjnym Królestwa Polskiego, został utworzony powiat kolski, który wówczas składał się z 14 gmin wiejskich oraz dziewięciu miast (w tym Brudzew). 31 maja 1870^[2] do gminy przyłączono pozbawiony praw miejskich Brudzew^[3].

Według Wykazu Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1 lipca 1952 roku gmina Brudzew składała się z 24 gromad: Bierzmo-Nowa Wieś, Bogdałów, Bogdałów-Kolonia, Bratuszyn, Brudzew, Brudzyń, Chrząblice, Cichów, Dąbrowa, Galewo-Huta Józefów, Głowy, Izabelin, Janiszew, Janów, Kalinowa, Kolnica, Kozubów, Koźmin, Koźmin A cz. II, Krwony, Kuźnica Janiszewska, Kwiatków, Marulew, Olimpia, Tarnowa oraz Wincentów^[4]^[a].

Analiza przyrodniczo-geograficzna

Położenie

Geograficznie gmina Brudzew leży na Wysoczyźnie Tureckiej, stanowiącej północno-wschodnią część Niziny Południowowielkopolskiej. Przez wschodnią część gminy przepływa rzeka Warta, stanowiąca również granicę gminy. Jej lewym dopływem jest przepływająca przez Brudzew rzeka Kiełbaska.

Złoża naturalne

Na tych terenach przeważają gleby słabe, głównie bielicowe (lekkie i średnie), wytworzone z glin zwałowych, piasków i żwirów. Znacznie rzadziej występują gleby brunatne, czarne i torfowe.

Głównym bogactwem naturalnym jest węgiel brunatny, wykorzystywany jako surowiec energetyczny. Na terenie gminy funkcjonuje Kopalnia Węgla Brunatnego odkrywka Koźmin.

W bliskiej okolicy Galewa znajdują się złoża piasków, przydatnych do produkcji mas bitumicznych i betonu cementowego. Udokumentowane zasoby tego kruszywa przekraczają 2,6 mln ton.

Natura

Oprócz terenów rolniczych łatwo znaleźć lasy iglaste, najczęściej sosnowe, z domieszką brzozy, buku, olszy czarnej, dębu, świerku oraz wierzby. W strefie podszytu występuje jałowiec, czarną porzeczkę, leszczynę, maliny, a także jeżyny. Runo leśne obfituje w borówki, poziomki i grzyby.

Kompleksy leśne nie są zbyt duże, częściej spotyka się małe lasy i bory, poprzecinane polami uprawnymi i łąkami, które jednak – głównie z powodu spadku opłacalności rolnictwa – coraz częściej zarastają lasem lub są sztucznie zalesiane. Stąd też nie występują tu gatunki zwierząt potrzebujące do rozwoju dużych obszarów leśnych, takie jak łoś czy jeleń. Najpospolitsze gatunki fauny to: sarna, dzik, lis, zając szarak, wiewiórka, gawron, wrona, sroka i wiele innych gatunków ptactwa, które ostatnio zostało mocno przerzedzone (przez kilka lat nie można było spotkać tu bardzo częstych dawniej dzikich kaczek, kuropatw i bażantów), przede wszystkim z powodu osuszenia terenu przez kopalnię i odstrzały.

Najciekawsze i najpiękniejsze obiekty przyrodnicze gminy Brudzew znajdują się na czterech szlakach Pieszych i rowerowych ścieżek dydaktycznych "Bogdałów".

Komunikacja

Przez północną część gminy (w miejscowości Janów) przebiega niewielki odcinek autostrady A2. Przez gminę przebiega również odcinek drogi wojewódzkiej nr 470 (Kalisz – Kościelec).

Parafie katolickie

Na terenie gminy znajdują się trzy kościoły parafialne obrządku rzymskokatolickiego. Wszystkie one wchodzą w skład diecezji włocławskiej.

Wierni kościoła rzymskokatolickiego w kilku miejscowościach (Janowa, Kwiatkowa, Głów, Dąbrowy) należą do parafii pw. Świętej Trójcy w Dobrowie.

Szkoły na terenie gminy

Na terenie gminy Brudzew znajdują się następujące placówki oświatowe:

Gminne Przedszkole w Brudzewie
Szkoła Podstawowa im. Wojciecha z Brudzewa w Brudzewie (dawniej Zespół Szkolno-Gimnazjalny im. Wojciecha z Brudzewa w Brudzewie)
Szkoła Podstawowa w Koźminie
- Filia w Krwonach
Szkoła Podstawowa w Galewie
Szkoła Podstawowa w Chrząblicach

Jednostki OSP

Na terenie gminy funkcjonuje 11 jednostek Ochotniczej Straży Pożarnej:

OSP Brudzew
OSP Brudzyń
OSP Chrząblice
OSP Cichów
OSP Dąbrowa
OSP Galew
OSP Janiszew
OSP Janów
OSP Koźmin
OSP Krwony
OSP Kwiatków.

Zabytki i ciekawe miejsca

Kościół pw. św. Mikołaja w Brudzewie

Brudzewski kościół parafialny został wybudowany w stylu gotyckim w roku 1455 z fundacji Stanisława i Jana Jarandów, na miejscu poprzedniego, wymienianego już w XIV wieku.

Zachodnia fasada po przebudowie została ozdobiona szczytem barokowym. Na dwuspadowym dachu przykrytym dachówką mieści się wieżyczka z sygnaturką. Dawne gotyckie okna i portal w czasie odbudowy zatraciły swój pierwotny styl. Jednonawowe wnętrze zakończone jest wielobocznym prezbiterium o tej samej szerokości. Pozostałości starego sklepienia mieszczą się w zakrystii (sklepienie krzyżowe) i skarbczyku (sklepienie beczkowe).

Ołtarze i ambona pochodzą z XVIII wieku. Natomiast najstarszymi zabytkami, które zachowały się do czasów obecnych są jedynie: gotycka kamienna kropielnica, barokowa monstrancja z 1688 roku fundacji Wojciecha Radolińskiego oraz kielich z końca XVI wieku.

Kaplica pogrzebowa pw. Ducha Świętego w Brudzewie

Stojąca na południe od placu targowego kaplica pogrzebowa pw. Ducha Świętego zbudowana została w stylu barokowym około 1680 roku z fundacji rodziny Radolińskich. Po zawaleniu się w II poł. XIX wieku zachodniej fasady odbudowano ją w ramach pozostałych murów. Jednonawowe wnętrze z płaskim drewnianym stropem posiada wczesnobarokowe wyposażenie. Z tego okresu pochodzi ołtarz z rzeźbami Matki Boskiej i innych świętych oraz ambona z malowidłami przedstawiającymi czterech ewangelistów, natomiast rokokowa chrzcielnica w kształcie wazy, z rzeźbą na pokrywie przedstawiającą scenę chrztu Chrystusa, pochodzi z końca XVIII wieku.

Kościół pw. Przemienienia Pańskiego w Galewie

Miejscowy kościół pw. Przemienienia Pańskiego i św. Walentego zbudowany został w 1845 roku. Ze starszych zabytków zachowały się dwa krucyfiksy, kielich oraz cynowe lichtarze i krzyż w ołtarzu, wykonane w stylu barokowym. Na ścianie szczytowej widnieją dwie tablice pamiątkowe, mówiące o Rafale Kalinowskim oraz Albercie Chmielowskim. We wnętrzu, przy wejściu na chór, mieszczą się dwie tablice rodziny Przychodzkich i Petrykowskich z połowy XIX wieku.

Kościół pw. św. Jadwigi w Janiszewie

Pierwsze potwierdzone wzmianki z 1415 roku. Drewniana świątynia została wybudowana w roku 1712 z fundacji ówczesnego proboszcza Piotra Szymańskiego. Kościół rozebrali hitlerowcy w czasie II wojny światowej (1939–1945). Po wojnie istniał drewniany, prowizoryczny kościół, a w 15 lat po zakończeniu wojny, w latach 1958-1960 postawiono nową, murowany kościół. Najcenniejszymi elementami budowy i sztuki są: obraz Matki Boskiej Szkaplerznej (XVIII wiek), ołtarzowe rzeźby śś. Piotra i Pawła (połowa XIX wieku) oraz kielich z tegoż samego okresu.

Piesze i rowerowe ścieżki dydaktyczne Bogdałów

Osobny artykuł: Piesze i rowerowe ścieżki dydaktyczne Bogdałów.

Wiodą przez najciekawsze pod względem przyrodniczym i krajobrazowym tereny powiatu tureckiego (gminy: Brudzew, Turek, Władysławów i Przykona). Jednocześnie łączą te obszary z przekształconymi przez przemysł wydobywczy – Kopalnię Węgla Brunatnego "Adamów". Wszystkie trasy mają swój początek i koniec na parkingu leśnym w Bogdałowie, położonym nad 10-hektarowym zbiornikiem wodnym Bogdałów, powstałym w dawnym wyrobisku pokopalnianym. Na trasach czterech szlaków turystycznych urządzono 13 punktów dydaktycznych.

Fragmenty ziemne dawnych fortyfikacji w Brudzewie

W północno-wschodnim krańcu Brudzewa zachowały się fragmenty ziemne dawnych fortyfikacji w postaci wałów z bastionami w narożach. Pod jednym z nich mieszczą się kazamaty. Usypane zostały prawdopodobnie przez Radolińskich w XVII wieku na planie regularnego prostokąta. Od wschodu i zachodu przerwane są wjazdami. Od strony zachodniej i południowej widnieją ślady fosy.

Dworek w Brudzewie

W Brudzewie stoi także tzw. eklektyczny dwór z 1900 roku. Przy nim usytuowano park o powierzchni 6,5 ha.

Wozownia w Kolnicy

W Kolnicy stoi zabytkowa wozownia (błędnie zwana przez mieszkańców pałacykiem), którą postawiono w drugiej połowie XIX wieku za czasów ówczesnych dziedziców, Kępińskich. Przy wozowni umiejscowiono park. Obecnie budynek należy do gminy Brudzew, która w najbliższym czasie zamierza przeprowadzić gruntowny remont podupadającego obiektu.

Pomnik Powstańców Styczniowych w Sacałach

W lesie sacalskim stoi pomnik powstańców styczniowych, walczących w 1863 roku w lesie pod Krwonami. Autorem projektu pomnika jest dr Stanisław Szymański, zaś jego wykonawcą W. Opas. Co roku, w dniu 11 listopada, pod pomnikiem odprawiana jest uroczysta msza święta w intencji Ojczyzny, sprawowana przez proboszcza parafii Janiszew.

Obiekty znajdujące się w rejestrze zabytków

Obiekt zabytkowy

W gminie Brudzew znajduje się 15 obiektów wpisanych do Rejestr zabytków nieruchomych Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków^[5]. Są to:

Brudzew
- kościół par. pw. św. Mikołaja, 1435, 1730, nr rej.: 69 z 25.09.1930
- plebania, przy kościele pw. św. Mikołaja, pocz. XIX, nr rej.: 47/429 z 21.12.1953
- kościół pw. Świętego Ducha, ob. kaplica, 1680, nr rej.: 46/428 z 21.12.1953
- fortyfikacje ziemne, XVII, nr rej.: 245 z 17.09.1968
- zespół dworski, ul. Goleszczyzna, nr rej.: 290/32 z 30.04.1984:
- dwór, 1900, 1945
- park, 2 poł. XIX
- spichrz, XIX, nr rej.: 291/33 z 30.04.1984
Brudzyń
- zespół pałacowy, nr rej.: 292/34 z 30.04.1984:
- pałac, 1869, 1905, 1938
- park, poł. XIX
Galew
- kościół par. pw. Przemienienia Pańskiego i św. Walentego, 1845, 1927-30, nr rej.: 293/35 z 30.04.1984
Kolnica
- park dworski, 2 poł. XIX, nr rej.: 628/Wlkp/A z 30.04.1984
- wozownia, 1912, nr rej.: 594/Wlkp/A z 15.01.2008
Smolina
- zespół dworski, poł. XIX, nr rej.: 295/37 z 30.04.1984.

W rejestrze znajdował się także:

Janiszew
- kościół par. pw. św. Jadwigi, drewn., nr rej.: 10/253, l. rej. 73 z 25.09.1930 (nie istnieje).

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002^[6] gmina Brudzew ma obszar 112,72 km², w tym:

użytki rolne: 67%
użytki leśne: 18%.

Gmina stanowi 12,13% powierzchni powiatu.

Demografia

Według danych z 30 września 2006 gminę zamieszkiwało 6188 osób.

Dane z 30 czerwca 2004^[7]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	6147	100	3151	51,3	2996	48,7
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	54,5		28		26,6

Piramida wieku mieszkańców gminy Brudzew w 2014 roku^[1].

Sąsiednie gminy

od północy: Kościelec
od wschodu: Dąbie, Uniejów
od południa: Przykona, Turek
od zachodu: Władysławów

Uwagi

↑ Do 1954 roku w woj. łódzkim/poznańskim istniały równocześnie 2 gminy o nazwie Brudzew – drugą była gmina Brudzew w powiecie kaliskim

Przypisy

↑ ^a ^b Gmina Brudzew w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-17] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ 19 maja 1870 według kalendarza juliańskiego
↑ Postanowienie z 30 grudnia (11 stycznia) 1869/70, ogłoszone 19 (31) maja 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 241, s. 67)
↑ Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1.VII 1952 r., Polska Rzeczpospolita Ludowa, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 1952
↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2009-03-04] .
↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
↑ Baza demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).

Linki zewnętrzne

Oficjalna strona internetowa gminy Brudzew

[5] Do 1954 roku w woj. łódzkim/poznańskim istniały równocześnie 2 gminy o nazwie Brudzew – drugą była gmina Brudzew w powiecie kaliskim

[populacja2016-1] Gmina Brudzew w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-17] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[2] 19 maja 1870 według kalendarza juliańskiego

[3] Postanowienie z 30 grudnia (11 stycznia) 1869/70, ogłoszone 19 (31) maja 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 241, s. 67)

[4] Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1.VII 1952 r., Polska Rzeczpospolita Ludowa, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 1952

[zabytek-6] Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2009-03-04] .

[autonazwa1-7] Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).

[8] Baza demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[a]

[5]

[6]

[7]

Wsie	Bierzmo Bogdałów Bratuszyn Brudzew Chrząblice Cichów Dąbrowa Galew Głowy Izabelin Janiszew Janów Kolnica Kozubów Koźmin Krwony Kuźnica Janiszewska Kwiatków Marulew Olimpia Podłużyce Tarnowa Wincentów
Kolonia	Bogdałów-Kolonia
Osady	Brudzyń Smolina
Osada leśna	Sacały
Integralne części wsi	Bierzmo Duże Brudzew-Kolonia Halinów Krwony-Kolonia Kuźnica Koźmińska Poduchowne
Nieofic. cz. wsi	Goleszczyzna

Miasta	Dobra Tuliszków Turek
Gminy miejskie	Turek
Gminy miejsko-wiejskie	Dobra Tuliszków
Gminy wiejskie	Brudzew Kawęczyn Malanów Przykona Turek Władysławów

Przynależność wojewódzka	gubernia kaliska (1867–1915) woj. łódzkie (II RP) (1919–38) woj. poznańskie (II RP) (1938–39) woj. poznańskie (1945–75)
Miasta	Babiak (do 1870) Brdów (do 1870) Brudzew (do 1870) Dąbie Grzegorzew (do 1870) Izbica (Kujawska) (do 1870 i od 1973) Kłodawa (do 1870 i od 1925) Koło Sompolno (do 1870 i od 1973)
Osiedla (1954–72)	Izbica Kujawska (od 1958) Sompolno (od 1958)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Babiak (od 1973) Brudzew (do 1939 →) Budzisław (do 1954) Chełmno (do 1954) Czołowo (do 1954) Dąbie (od 1973) Drzewce (do 1954) Grzegorzew (od 1973) Izbica (Kujawska) (od 1870) Karszew (do 1954) Kłodawa Kłodawa (191?–2[5?]) Koło (od 1973) Kościelec Koźmin (do 1939) Krzykosy (do 1954) Lubotyń (do 1954) Lubstów (do 1874) Olszówka (od 1973) Osiek Mały (od 1973) Piotrkowice (do 1922 →) Sompolno (od 1874) Zagrodnica (do 1870)
Gromady (1954–72)	Babiak (1954–72) Bierzwienna Długa (1954–59) Błenna (1954–71) Bogusławice (1954–71) Boguszyniec (1954–58) Borysławice Kościelne (1954–71) Brdów (1954–71) Budzisław Stary (1954–61) Bylice Kolonia (1954–61) Chełmno (1954–72) Chruścin (1954–57) Dębina (1954–59) Dęby Szlacheckie (1954–59) Drzewce (1954–71) Dzierawy (1954–57) Grzegorzew (1954–72) Izbica Kujawska (osada) (1954–57) Izbica Kujawska (1954–72) Karszew (1954–59) Kiejsze (1954–61) Kłodawa (1960–72) Koło (1958–72) Kościelec (1954–72) Luboniek (1954–59) Lubstów (1954–71) Łuczywno (1954–59) Marianowo (1954–59) Mąkolno (1959–71) Mchówek (1954–59) Mieczysławowo (1954–61) Olszówka (1954–72) Osiek Mały (1960–72) Osiek Wielki (1954–71) Pomarzany Fabryczne (1954–71) Powiercie (1954–57) Przystronie (1954–58) Ruszków I (1954–61) Sokołówek (1954–59) Sompolno (1954–57) Sompolno (1971–72) Trzęśniew (1954–61) Umień (1954–61) Wiesiołów (1954–72) Wólka Komorowska (1954–57) Wrząca Wielka (1954–72) Zakrzewek (1954–58)

Przynależność wojewódzka	gubernia kaliska (1867–1915) woj. łódzkie (II RP) (1919–38) woj. poznańskie (II RP) (1938–39) woj. poznańskie (1945–75)
Miasta	Dobra (do 1870, 1919–4? i od 194?) Tuliszków (← od 1939) Turek Uniejów (do 1870, 1919–4? i 194?–55 →) Warta (do 1886 →)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Bartochów (do 1886 →) Biernacice (do 1937) Brudzew (← od 1939) Dobra (1870–1919) Dobra (od 1937) Dziadowice (1937–54) Goszczanów Grzybki (do 1937) Jeziorsko (1937–54) Kawęczyn (od 1973) Kościelnica (do 1937) Kowale Pańskie (do 1954) Lubola (do 1937) Malanów (do 1937 i od 1973) Niemysłów (do 1937) Niewiesz (do 1954) Orzeszków (1937–54) Ostrów Wartski (do 1937) Pęcherzew (do 1937) Pęczniew (1937–54) Piekary (do 1937) Piętno (do 1937) Przykona (od 1937) Skarżyn (do 1937) Skotniki (do 1937) Strzałków (do 1922 →) Świnice (1937–54) Tokary (do 1937) Tuliszków (← od 1939) Turek (od 1973) Uniejów (1870–1919) Ustków (od 1973) Wichertów (do 1937) Władysławów (← od 1939) Wola Świniecka (do 1937) Zelgoszcz (do 1937)
Gromady (1954–72)	Biernacice (1954–55 →) Brudzew (1954–72) Chlebów (1954–59) Chlewo (1954–71) Cielce (1954–72) Cisew (1954–58) Człopy (1954–56 →) Dąbrowica (1954–59) Dobra (1954–72) Dominikowice (1954–55 →) Dziadowice (1954–71) Galew (1954–59) Goszczanów (1954–72) Grzymiszew (1954–71) Jeziorsko (1954–72) Kaczki Średnie (1954–59) Karolina (1954–59) Kawęczyn (1954–59) Kowale Pańskie (1954–72) Koźmin (1954–71) Krwony (1954–59) Lubola (1954–55 →) Ładawy (1954–55 →) Malanów (1954–72) Międzylesie (1954–59) Miniszew (1954–55 →) Natalia (1954–59) Niemysłów (1954–55 →) Niewiesz (1954–55 →) Orzeszków (1954–55 →) Pęczniew (1954–55 →) Piaski (1954–55 →) Piekary (1954–71) Poniatów (1954–59) Przykona (1954–72) Saków (1954–55 →) Siedlątków (1954–55 →) Skarżyn (1954–59) Słodków (1954–71) Słomów Kościelny (1954–71) Smaszew (1954–59) Smulsko (1954–59) Strachocice (1954–59) Szadów Pański (1960–71) Świnice Warckie (1954–55 →) Tarnowa (1954–58) Tokary (1954–72) Tuliszków (1954–72) Turek (1971–72) Ustków (1954–71) Wilamów (1954–55 →) Wilczków (1954–55 →) Władysławów (1954–72) Wyszyna (1954–71) Ziemięcin (1954–72)