Chanty-Mansyjski Okręg Autonomiczny – Jugra
| okręg autonomiczny | |||||
| |||||
| Hymn: Гимн Ханты-Мансийского автономного округа | |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Obwód | |||||
| Siedziba | |||||
| Kod ISO 3166-2 |
RU-KHM | ||||
| Gubernator |
Natalia Komarowa | ||||
| Powierzchnia |
534 801 km² | ||||
| Populacja (2021) • liczba ludności |
| ||||
| • gęstość |
3,16 os./km² | ||||
| Tablice rejestracyjne |
86; 186 | ||||
Położenie na mapie Rosji_-_Khanty-Mansi_Autonomous_Okrug_(Crimea_disputed).svg?lang=pl)
| |||||
| Strona internetowa | |||||
.svg?lang=pl)
Chanty-Mansyjski Okręg Autonomiczny – Jugra (ros. Ханты-Мансийский автономный округ – Югра, Chanty-Mansijskij awtonomnyj okrug – Jugra) – jednostka podziału administracyjnego w obrębie Federacji Rosyjskiej, wchodząca w skład obwodu tiumeńskiego.
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Chanty-Mansyjski OA – Jugra położony jest w zachodniej Syberii, na kontynencie azjatyckim, tuż przy granicy z Europą. Okręg leży w północnej Rosji, na wschód od Uralu, na równinnym terenie wchodzącym w skład środkowej części Niziny Zachodniosyberyjskiej. Jugra leży między 58° a 66° szerokości geograficznej północnej. Kraj z północy na południe rozciąga się na długości 900 km, a ze wschodu na zachód – na 1400 km.
Od północy Okręg graniczy z Jamalsko-Nienieckim Okręgiem Autonomicznym, od północnego zachodu – z Republiką Komi, od południowego zachodu – z obwodem swierdłowskim, od południa – z wchodzącymi w skład obwodu tiumeńskiego rejonami: tobolskim i uwackim. Na wschodzie Jugra graniczy z Krasnojarskim Krajem, zaś na południowym wschodzie – z obwodem tomskim.
Łączna długość granic Chanty-Mansyjskiego OA wynosi 4750 km.
Strefa czasowa
[edytuj | edytuj kod]Chanty-Mansyjski OA – Jugra należy do jekaterynburskiej strefy czasowej (YEKT): do 25 października 2014 UTC+06:00 przez cały rok, od 26 października 2014 UTC+05:00 przez cały rok. Jeszcze wcześniej, przed 27 marca 2011 roku, obowiązywał czas standardowy (zimowy) strefy UTC+05:00, a czas letni – UTC+06:00.
Powierzchnia
[edytuj | edytuj kod]Ponad połowę obszaru Okręgu porasta tajga. Przez terytorium Jugry płyną liczne rzeki i strumienie. Na terenie obwodu znajdują się niezliczone jeziora oraz zajmujące wielkie obszary bagna.
Ukształtowanie terenu
[edytuj | edytuj kod]Chanty-Mansyjski OA w przeważającej części leży na Nizinie Zachodniosyberyjskiej. Na powierzchnię tę składają się obszary na których wysokości wynoszą 100–300 m n.p.m. W pobliżu rzek wysokości bezwzględne osiągają jeszcze niższe wartości: 10–50 m n.p.m.
W zachodniej, skrajnej części okręgu znajdują się niezbyt wysokie góry, stanowiące część pasma górskiego Uralu. W granicach Jugry ciągną się one na długości 450 km pasem szerokim na 30–45 km. Najwyższym punktem na mapie kraju jest szczyt Narodnaja – 1894 m n.p.m., leżący w Uralu Subpolarnym.
Stosunki wodne
[edytuj | edytuj kod]Rzeki
[edytuj | edytuj kod]
Na terenie okręgu znajdują się liczne rzeki, stanowiące dopływy głównej rzeki Chanty-Mansyjskiego OA – Obu i jego głównego dopływu – Irtyszu. Najważniejsze z płynących przez teren Okręgu dopływy Obu to: Wach, Agan, Tromiegan, Wielki Juran, Pim, Wielki Sałym, Nazym, Sośwa Północna i Kazym, zaś głównymi dopływami Irtysza są: Konda i Sogom. Łączna długość rzek w granicach okręgu przekracza 30 000 km.
Rzeki Okręgu, podobnie jak rzeki w innych północnych krainach charakteryzuje wysoki poziom wód w okresie wiosenno-letnim, związany z topnieniem pokrywy śniegowej i spływaniem powstałej w wyniku tego wody do cieków wodnych.
W okresie zimowym rzeki pokryte są grubą warstwą lodu. Utrzymuje się ona przez okres ok. 6 miesięcy.
Jeziora
[edytuj | edytuj kod]Na obszarze obwodu położona jest ogromna liczba większych i mniejszych jezior, w tym ponad 29 000 o powierzchni przekraczającej 1 ha, a także 4 zajmujące obszar ponad 100 km². Są nimi: Kondinskij Sor, Leuszynskij Tuman, Bandemtor i Tromemtor.
Klimat
[edytuj | edytuj kod]Chanty-Mansyjski OA – Jugra leży w obszarze klimatów umiarkowanych wybitnie kontynentalnych, co charakteryzuje się dużymi różnicami temperatur pomiędzy latem a zimą.
Klimat Jugry charakteryzuje się m.in. szybką i gwałtowną zmianą warunków pogodowych, zarówno w ciągu doby, jak i w przypadku pór roku – zima nagle przechodzi w wiosnę, a jesień w zimę.
Temperatura
[edytuj | edytuj kod]Średnia temperatura stycznia w Jugrze wynosi od −18 °C na zachodzie do −24 °C wschodzie Okręgu. W rzeczywistości zimą w nocy temperatury potrafią spadać poniżej −45 °C. Najniższą zarejestrowaną temperaturę −59,3 °C zanotowano w 1973 r.
Zima na terytorium Okręgu jest surowa i długa, z grubą pokrywą śnieżną, zaś lato – krótkie i ciepłe. Przymrozki utrzymują się do późnej wiosny (do połowy czerwca) i pojawiają się już wczesną jesienią.
Klimat Okręgu charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem regionalnym. Najniższe temperatury w okresie zimowym rejestruje się w basenie rzeki Wach (rejon niżniewartowski).
Najcieplejszym miesiącem jest lipiec. Średnia temperatura w tym okresie waha się od +15,7 °C na północy do +18,4 °C na południu regionu. W okresie letnim zdarza się, że temperatury przekraczają 30 °C.
Opady
[edytuj | edytuj kod]
Roczna suma opadów wynosi 400–550 mm. Najwięcej opadów przypada na miesiąc lipiec, kiedy to spada ok. 15% tej sumy. Zalegająca zimą przez 180–200 dni pokrywa śnieżna osiąga grubość od 50 do 80 cm. Utrzymuje się ona od około końca października do początków maja.
Ciśnienie
[edytuj | edytuj kod]W okresie zimowym ciśnienie atmosferyczne na terenie Okręgu ma znacznie niższe wartości niż w innych częściach Azji północnej. Osłabienie działania wyżu azjatyckiego jest spowodowane napływem mas powietrza znad Atlantyku, powodującym także większe średnie opady śniegu i wyższe temperatury powietrza, niż na obszarach położonych na tej samej szerokości geograficznej, lecz bardziej na wschód. W lipcu ciśnienie przyjmuje średnie wartości 1005–1008 hPa, i jest wyższe niż w Azji Środkowej, lecz niższe niż w Arktyce.
Nasłonecznienie
[edytuj | edytuj kod]Dla Jugry charakterystyczna jest duża liczba dni ze słońcem, średnio terytorium Okręgu notuje się 1600–1900 godzin nasłonecznienia. Długość okres wegetacyjnego wynosi od 80 do 115 dni (dla porównania: w Polsce 180–210 dni).
Zimą przeważają wiatry południowe, zaś w okresie letnim – północne.
Fauna
[edytuj | edytuj kod]
Świat zwierzęcy w Chanty-Mansyjskim OA – Jugrze reprezentują liczne gatunki ssaków, spośród których wiele ma lokalne znaczenie gospodarcze dla życia myśliwych, dostarczając futer i mięsa. Należą do nich głównie drapieżne: lisy, pieśce, wiewiórki, sobole, kuny, norki, gronostaje, łasice, wydry i tchórze. Z innych gatunków mających gospodarcze znaczenie wymienić należy m.in. zające, krety, łosie i dzikie renifery. Ponadto na terenie Jugry żyją liczne gatunki gryzoni, nietoperze i inne ssaki.
Z ptaków w Jugrze występują m.in. dzikie gęsi i kaczki, kuliki, kuropatwy, głuszce, cietrzewie i jarząbki.
Na terenie regionu występują 42 gatunki ryb, m.in. jesiotr, sterlet, nelma (łosoś syberyjski) i sieja.
Charakterystyczną cechą Jugry, podobnie jak innych podmokłych krain jest występowanie w ciepłym okresie roku licznych gatunków owadów, z których wiele, pojawiających się w olbrzymich ilościach, jest dokuczliwych dla człowieka z powodu odżywiania się krwią ssaków.
Flora
[edytuj | edytuj kod]Pokrywa roślinna Jugry charakteryzuje się wielką różnorodnością.
Na terenie Okręgu występuje głównie tajga, a także roślinność bagienna i dzikie łąki. W pobliżu licznych jezior występuje typowa dla tego ekosystemu roślinność, zaś w rejonach górskich – także roślinność wysokogórska o charakterze tundrowym.
Obszary leśne stanowią 52,1% powierzchni regionu. Składają się na to głównie średnia tajga, złożona głównie z drzew iglastych, z domieszką liściastych. Z gatunków iglastych najliczniej występują: sosna, świerk, modrzew i jodła.
Na przybrzeżnych obszarach, zalewanych niekiedy przez rzeki, znajduje się typowa roślinność łąkowa.
Na północy regionu, gdzie tajga stopniowo zaczyna przechodzić w lasotundrę, występują liczne gatunki porostów, stanowiące pokarm dla reniferów.
W poszyciu lasów oraz wśród błot rosną liczne jadalne gatunki roślin. Niegdyś pełniły one ważną rolę gospodarczą, obecnie odgrywają one jedynie rolę w tradycyjnej gospodarce części rdzennej ludności Okręgu. Z gatunków mających znaczenie w tym zakresie najliczniej występują żurawiny, borówki, dzikie porzeczki, moroszki, czeremcha, maliny, głóg i jarzębina.
Na terenie okręgu znajdują się dwa ściśłe rezerwaty przyrody (zapowiedniki): Rezerwat przyrody „Juganskij” i Rezerwat przyrody „Małaja Sośwa”[2].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Prehistoria
[edytuj | edytuj kod]Pierwsze ślady osadnictwa ludzkiego na terytorium Jugry pochodzą z mezolitu. Zamieszkujące je ludy najprawdopodobniej stanowiły ludność protouralską, zanim jeszcze uległa ona podziałowi na Ugrofinów i Samojedów. W neolicie na terenie Okręgu mieszkały już ludy ugrofińskie, m.in. Chantowie. W epoce żelaza pojawiły się pierwsze organizmy państwowe, rodzaj księstw, obejmujących gród (czasem kilka) i jego bliskie otoczenie. W I tys. n.e. ludność Okręgu utrzymywała sporadyczne kontakty zarówno ze wschodem, jak i zachodem.
X w. – koniec XVI w
[edytuj | edytuj kod]Od XI w. ziemie Jugry stały się terenem rosyjskiej ekspansji handlowej prowadzonej z terenu Nowogrodu. Od XI w. w zachodniej części dzisiejszego terenu Okręgu zaczęły osiedlać się napływające z zachodu plemiona Mansów, wypierane ze swych dotychczasowych siedzib przez Rosjan i Komiaków. Ugrofińskie ludy zamieszkujące teren dzisiejszego OA (Chantowie i Mansowie) określane były przez Rusinów mianem Jugrowie (od komijskiego Jögra.), a kraj przez nich zamieszkany – Jugrą.
Od XIII w. większość ziem dzisiejszego Okręgu znajdowała się w dość luźnej zależności od Republiki Nowogrodzkiej. Od 1478, czyli od podbicia Nowogrodu przez Moskwę, ziemie Jugry weszły w skład Wielkiego Księstwa Moskiewskiego.
Na początku XVI w. ziemie Jugry zajęte zostały przez Tatarów i wchodziły w skład Chanatu Syberyjskiego. Stanowiły one jedną z ważniejszych części tego państwa.
W 1555 r. Rosja ponownie rozciągnęła nad Jugrą władzę zwierzchnią, gdyż władca Chanatu Syberyjskiego stał się wasalem carów rosyjskich. Wyrazem owej podległości była m.in. coroczna danina płacona w skórach sobolich, pozyskiwanych w dużej części na terenie Jugry. Gdy w 1563 r. chan Kuczum zerwał ową zależność i najechał ziemie cara, odwetowe wyprawy rosyjskie rozbiły chanat, a jedna z nich, pod dowództwem Jermaka, w 1582 r. ostatecznie przyłączyła większość terenu Chanty-Mansyjskiego OA do Rosji. Reszta terytorium została przyłączona wkrótce potem, do końca XVI w.
Kolonizacja rosyjska
[edytuj | edytuj kod].jpg?lang=pl)
Wkrótce po przyłączeniu tych ziem rozpoczęła się rosyjska kolonizacja Jugry: w 1593 r. na miejscu starego chantyjskiego grodu Sugmut-Basz, inaczej zwanego Chałumo-Sugmut co w przekładzie oznacza „brzozowy gródek” założono pierwsze rosyjskie miasto Bieriozow, obecnie Bieriozowo, a w 1594 r. założono miasto Surgut – obecnie największe skupisko ludności w Okręgu. Intensywne osadnictwo rosyjskie rozpoczęło się jednak dopiero w połowie, a nasiliło w końcu XVII w. i szybko doprowadziło do tego, ze autochtoniczna ludność kraju (Chantowie i Mansowie) już w XVIII w. stała się na terenach Okręgu mniejszością (obecnie stanowi ona poniżej 2% populacji.) W okresie tym rozpoczęto pierwsze systematyczne badania nad kulturą i językami rdzennej ludności. W 1708 większość terenów obecnego Chanty-Mansyjskiego OA weszły w skład utworzonej Guberni Syberyjskiej, a w 1775 – Guberni Tobolskiej.
Wiek XIX i początek XX
[edytuj | edytuj kod]W XIX w. na terytorium Jugry kontynuowana było osadnictwo rosyjskie. Obszar dzisiejszego obwodu był jednym z wielu miejsc zsyłki przeciwników politycznych caratu, w tym Polaków.
XIX wiek był także początkiem nowoczesności w rejonie. w 1844 r. pojawiły się na Obie i Irtyszu pierwsze parowce, zaś regularna komunikacja tym rodzajem transportu datuje się od lat 50. Napłynęły wówczas do Jugry kolejne rzesze osadników, wśród których znajdowali się nie tylko, jak poprzednio, pionierzy i myśliwi, ale też kupcy i uczeni. W 1859 r. po Obie i Irtyszu, m.in. przez teren Jugry pływało 7 parowców, w 1904 r. – 107, а w 1913 – już 220.
W 1909 r. zbudowano pierwszą linię telefoniczną, łączącą kraj z resztą Rosji.
Utworzenie autonomii
[edytuj | edytuj kod]Okręg utworzono 10 grudnia 1930 jako Ostiako-Wogulski Okręg Narodowościowy (ros. Остяко-Вогульский национальный округ). Utworzenie Ostiako-Wogulskiego Okręgu Narodowościowego miało na celu przyznanie ograniczonej autonomii autochtonicznym ludom zachodniej Syberii – Ostiakom (Chantom) i Wogułom (Mansom), i było elementem polityki tzw. korienizacji – przyznawania uprawnień nierosyjskim narodom, zamieszkującym Rosję, dawniej gnębionym i wynaradawianym przez carat.
Wraz z utworzeniem okręgu utworzono nowe osiedle – Ostiako-Wogulsk, mające być ośrodkiem administracyjnym okręgu.
Ponieważ nazwa Okręgu: Ostiako-Wogulski pochodziła od rosyjskich nazw obu narodów, w 1940 r. okręg został przemianowany na Chanty-Mansyjski Okręg Narodowościowy (ros. Ханты-Мансийский национальный округ), która to nazwa zawiera w sobie pochodzące z ojczystych języków obu narodów nazwy Chantów i Mansów.
Zmiana nazwy okręgu nastąpiła razem ze stosowną zmianą nazwy stolicy Jugry z Ostiako-Wogulsk na Chanty-Mansyjsk.
7 października 1977 Chanty-Mansyjski Okręg Narodowościowy przemianowano na Chanty-Mansyjski Okręg Autonomiczny (ros. Ханты-Мансийский автoнoмный округ). Wiązało się to z pewnym poszerzeniem autonomii.
Po rozpadzie ZSRR okręg, znajdujący się na terytorium Rosji otrzymał w przyjętej w 1993 Konstytucji Federacji Rosyjskiej status pełnoprawnego podmiotu tej federacji (art. 65).
25 lipca 2003 rozporządzenie prezydenta Rosji zmieniło oficjalną nazwę Okręgu na obowiązującą obecnie – Chanty-Mansyjski Okręg Autonomiczny – Jugra. Dodanie słowa „Jugra” miało na celu nawiązanie do tradycyjnej, staroruskiej nazwy ziem wchodzących w skład okręgu.
Odkrycie złóż ropy naftowej i gazu ziemnego
[edytuj | edytuj kod]W latach 50. XX w. na terenie ówczesnego Chanty-Mansyjskiego ON zostały odkryte złoża gazu ziemnego, które okazały się częścią wielkiego Zachodniosyberyjskiego Zagłębia Naftowego, obejmującego także tereny położone poza Okręgiem. Pierwsze złoże zostało odkryte 21 września 1953 w pobliżu miasta Bieriozowo. Dalsze badania odkryły także obecność ropy naftowej, która na terenie Jugry trysnęła 25 września 1959 w rejonie wsi Szaim, na miejscu której znajduje się dziś miasto Uraj.
Odkrycia te i związany z nimi rozwój przemysłu naftowego spowodowały szybki napływ kolejnych osadników i ogromny, dwunastokrotny wzrost liczby ludności Jugry: ze 118 000 w 1956 do 1 478 000 w 2006 r.
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Statystyki demograficzne
[edytuj | edytuj kod]W 2006 r. Chanty-Mansyjski OA zamieszkiwało 1 478 178 osób. Ludność miejska stanowi 91,3% populacji, a wiejska – 8,7%. Gęstość zaludnienia wynosi 2,7 os./km².
Liczba mieszkańców okręgu systematyczna rośnie, od spisu powszechnego w 2002 r. do 1 stycznia 2006 wzrosła ona o 45,4 tys. osób, co stanowi 3,16%. Wzrost ten jest wynikiem zarówno dodatniego salda migracji, jak i przyrostu naturalnego. Region ten bowiem, jako jedna z niewielu części Rosji wykazuje przewagę liczby urodzeń nad liczbą zgonów. W 2002 urodziło się tutaj 19 958 osób (przyrost 13,5‰), a zmarło 10 415 (7,1‰), co daje przyrost naturalny rzędu +6,4‰.
Zmiany liczby mieszkańców
[edytuj | edytuj kod]W okresie ZSRR nastąpił znaczny wzrost zaludnienia okręgu. Związane było to z odkrywaniem w latach 50. i 60. złóż ropy naftowej i gazu ziemnego, a następnie z rozwojem przemysłu, zwłaszcza naftowego w tym regionie. Po upadku ZSRR i powstaniu niepodległej Rosji. Okręg jest jednym z niewielu terenów Syberii i rosyjskiego Dalekiego Wschodu, którego ludność nie zmniejsza się, a wręcz przeciwnie – zwiększa (w ciągu 2005 liczba ludności wzrosła o 9,2 tys. osób, tj. o 0,63%). Obecnie (stan na 1 stycznia 2006) Jugrę zamieszkuje 1 478 200 osób. Oznacza to, iż w ciągu ostatniego półwiecza populacja Jugry wzrosła 12-krotnie.
Wzrostowi ogólnej liczby ludności towarzyszy spadek udziału procentowego w populacji ludności rdzennej – Chantów i Mansów.
| Rok | Liczba mieszkańców | Udział Chantów i Mansów |
|---|---|---|
| 1939 | 93 300 | 19,3% |
| 1956 | 118 000 | ok. 15% |
| 1961 | 134 000 | ok. 14% |
| 1965 | 194 000 | ok. 10% |
| 1970 | 272 000 | ok. 7,5% |
| 1977 | 460 000 | poniżej 5% |
| 1980 | 616 000 | ok. 3,5% |
| 2004 | 1 456 000 | ok. 1,9% |
| 2006 | 1 478 000 | ok. 1,8% |
Narodowości
[edytuj | edytuj kod]Według spisu powszechnego z 2004 na terenie Jugry zamieszkują przedstawiciele 123 narodowości, głównie należących do narodów słowiańskich, w mniejszym stopniu też tureckich i ugrofińskich.
Zdecydowaną większość ludności Chanty-Mansyjskiego OA stanowią Rosjanie (66,1%), zaś narody, od których pochodzi nazwa Okręgu – Chantowie i Mansowie – odpowiednio 1,2% i 0,7%.
Szczegółowy skład etniczny Chanty-Mansyjskiego OA:
- Rosjanie: 66,06% (946 590 osób)
- Ukraińcy: 8,6% (123 238 osób)
- Tatarzy: 7,51% (107 637 osób)
- Baszkirzy: 2,5% (35 807 osób)
- Azerowie: 1,75% (25 088 osób)
- Białorusini: 1,43% (20 518 osób)
- Chantowie: 1,2% (17 128 osób)
- Czuwasze: 1,07% (15 261 osób)
- Osoby o nieustalonej narodowości lub bez poczucia przynależności narodowej: 0,92% (13 210 osób)
- Mołdawianie: 0,76% (10 861 osób)
- Mansowie: 0,69% (9894 osób)
- Kumycy: 0,67%
- Lezgini: 0,60%
- Niemcy: 0,58%
- Maryjczycy: 0,51%
- Czeczeni: 0,48%
- Ormianie: 0,45%
- Mordwini: 0,44%
- Tadżycy: 0,39%
- Uzbecy 0,36%
- Kazachowie: 0,30%
- Udmurci: 0,26%
- Komiacy: 0,21%
- Komi-Permiacy: 0,19%
- Nogajowie: 0,17%
- Kirgizi: 0,14%
- Dargińczycy: 0,14%
- Awarowie: 0,13%
- Polacy: 0,13%
- Bułgarzy: 0,12%
- Gagauzi: 0,11%
- Nieńcy: 0,09%
- Gruzini: 0,09%
- Grecy: 0,08%
- Lakowie: 0,07%
- Koreańczycy: 0,06%
- Turcy: 0,06%
- Osetyjczycy: 0,06%
- Ingusze: 0,05%
- Żydzi: 0,05%
- Litwini 0,04%[3]
Zmiany liczebności i udziału procentowego w populacji głównych grup etnicznych na przestrzeni lat (według danych ze spisów powszechnych)
| 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 2002 | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Chantowie | 12 238 (13,1%) | 11 435 (9,2%) | 12 222 (4,5%) | 11 219 (2,0%) | 11 892 (0,9%) | 17 128 (1,2%) |
| Mansowie | 5768 (6,2%) | 5644 (4,6%) | 6684 (2,5%) | 6156 (1,1%) | 6562 (0,5%) | 9894 (0,7%) |
| Nieńcy | 852 (0,9%) | 815 (0,7%) | 940 (0,3%) | 1003 (0,2%) | 1144 (0,1%) | 1290 (0,1%) |
| Komiacy | 2436 (2,6%) | 2803 (2,3%) | 3150 (1,2%) | 3105 (0,5%) | 3000 (0,2%) | 3081 (0,2%) |
| Rosjanie | 67 616 (72,5%) | 89 813 (72,5%) | 208 500 (76,9%) | 423 792 (74,3%) | 850 297 (66,3%) | 946 590 (66,1%) |
| Ukraińcy | 1111 (1,2%) | 4363 (3,5%) | 9986 (3,7%) | 45 484 (8,0%) | 148 317 (11,6%) | 123 238 (8,6%) |
| Tatarzy | 2227 (2,4%) | 2938 (2,4%) | 14 046 (5,2%) | 36 898 (6,5%) | 97 689 (7,6%) | 107 637 (7,5%) |
| Pozostali | 1026 (1,1%) | 6115 (4,9%) | 15 629 (5,8%) | 43 106 (7,6%) | 163 495 (12,7%) | 223 959 (15,6%) |
Rdzenni mieszkańcy Jugry
[edytuj | edytuj kod]Rdzennymi mieszkańcami Chanty-Mansyjskiego OA są Chantowie i Mansowie.
Wyznania
[edytuj | edytuj kod]
Większość ludności Jugry wyznaje prawosławie, część – islam, sporą grupę stanowią niewierzący. Istnieje także niewielka grupa (kilkaset do kilku tys.) osób, należących do rdzennej ludności Syberii, która wyznaje tradycyjne wyznania szamanistyczne. W ostatnich latach w wyniku nasilonej akcji ewangelizacyjnej prowadzonej przez przybyłych z zachodu misjonarzy wielu mieszkańców Jugry przyłączyło się do wspólnot religijnych wyrosłych na gruncie protestantyzmu (m.in. baptystów i ewangelicznych chrześcijan)
Na terenie obwodu działa 51 parafii prawosławnych (Chanty-Mansyjsk jest stolicą eparchii chanty-mansyjskiej Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego), 26 wspólnot muzułmańskich, 1 parafia rzymskokatolicka, 40 innych chrześcijańskich organizacji religijnych, związanych z wyznaniami protestanckimi, oraz 12 innych wspólnot i organizacji wyznaniowych.
Gęstość zaludnienia
[edytuj | edytuj kod]Średnia gęstość zaludnienia w Chanty-Mansyjskim OA wynosi 2,8 os./km² W praktyce istnieją bardzo duże rozbieżności pomiędzy różnymi częściami kraju. Na południu jest to kilkanaście, a w pobliżu miast kilkadziesiąt osób na km² (w dużych miastach – ponad kilkaset), zaś na obszarach północnych 1 osoba przypada na kilka km².
Miasta
[edytuj | edytuj kod]Stolicą Okręgu jest miasto Chanty-Mansyjsk. Największymi miastami na terenie Autonomii są Surgut, Niżniewartowsk i Nieftiejugansk.
16 największych miast zamieszkuje 78% ludności Okręgu, zaś cała ludność miejska stanowi 91% populacji Jugry.
Najważniejsze miasta i osiedla typu miejskiego (stan na 1 stycznia 2005):
.jpg?lang=pl)
.jpg?lang=pl)
| Miasto | Nazwa rosyjska | Liczba mieszkańców |
|---|---|---|
| Surgut | Сургут | 291 750 |
| Niżniewartowsk | Нижневартовск | 240 067 |
| Nieftiejugansk | Нефтеюганск | 111 518 |
| Chanty-Mansyjsk | Ханты-Мансийск | 57 300 |
| Kogałym | Когалым | 56 950 |
| Niagań | Нягань | 54 187 |
| Radużny | Радужный | 47 904 |
| Miegion | Мегион | 47 164 |
| Pyt-Jach | Пыть-Ях | 41 528 |
| Uraj | Урай | 40 571 |
| Łangiepas | Лангепас | 39 796 |
| Lantor | Лянтор | 35 433 |
| Jugorsk | Югорск | 31.014 |
| Pojkowskij | Пойковский | 28 852 |
| Sowietskij | Советский | 24 536 |
| Biełojarskij | Белоярский | 19 516 |
| Fiodorowskij | Фёдоровский | 19 004 |
| Pokaczi | Покачи | 16 915 |
| Isłuczinsk | Излучинск | 16 107 |
| Biełyj Jar | Белый Яр | 14 287 |
| Mieżdurieczenskij | Междуреченский | 11 194 |
| Nowoagansk | Новоаганск | 9973 |
| Igrim | Игрим | 9335 |
| Wysokij | Высокий | 8007 |
| Priobje | Приобье | 7333 |
| Bieriozowo | Берёзово | 6930 |
| Talinka | Талинка | 5615 |
| Barsowo | Барсово | 5598 |
| Pionierskij | Пионерский | 5324 |
| Kondinskoje | Кондинское | 3881 |
| Oktiabrskoje | Октябрьское | 3822 |
| Mortka | Мортка | 3713 |
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]Na terenie Jugry znajdują się bogate złoża ropy naftowej i gazu ziemnego, których eksploatacja jest jedną z najważniejszych gałęzi gospodarki. Zostały one odkryte w latach 50. XX w. Złoża te stanowią część Zachodniosyberyjskiego Zagłębia Naftowego. Pierwsze złoże gazu w rejonie tego zagłębia zostało odkryte 21 września 1953 właśnie na terenie Chanty-Mansyjskiego OA, w pobliżu miasta Bieriozowo, zaś ropa naftowa odkryta została w 1959 r. Na terenie okręgu pierwszy odwiert powstał 25 września 1959 w rejonie wsi Szaim (dzisiejsze miasto Uraj).
Blisko 30 mln ha lasów dostarcza surowca dla przemysłu drzewnego i papierniczego. Ponadto na terenie okręgu rozwinięte związane z lasem myślistwo oraz pozyskiwanie owoców runa leśnego. Duże znaczenie ma rybołówstwo oraz chów reniferów i zwierząt futerkowych. Rolnictwo z powodu trudnych warunków klimatycznych i niekorzystnych warunków glebowych nie odgrywa znacznej roli.
Bogactwa naturalne
[edytuj | edytuj kod]Oprócz stanowiących podstawę gospodarki Chanty-Mansyjskiego OA gazu ziemnego i ropy naftowej w Okręgu wydobywa się złoto i kwarc, oraz węgiel kamienny. Odkryto również złoża rud żelaza, miedzi, cynku, ołowiu oraz rzadko występujących niobu i tantalu. W Jugrze wydobywa się ponadto boksyty i surowce mineralne: glinki ceramiczne, piasek budowlany i kamienie dekoracyjne. W położonej w należącej do Okręgu części gór Uralu pozyskuje się dla potrzeb przemysłu skały charakteryzujące się wysokimi właściwościami filtracyjnymi.
Na terenie Jugry znajdują się także złoża wód mineralnych.
Transport
[edytuj | edytuj kod]Na obszarze Chanty-Mansyjskiego OA zasadnicze znaczenie w transporcie odgrywa sieć rzeczna i linie kolejowe. Jedynie 29% towarów przewożone jest za pośrednictwem transportu samochodowego, a 2% – lotniczego. Długość linii kolejowych w granicach Jugry wynosi 1106 km, zaś dróg – ponad 18 tys. km, z czego 11 tys. km posiada utwardzoną powierzchnię. W transporcie ropy naftowej i gazu ziemnego główną rolę odgrywają rurociągi. Ropociągi mają łącznie 6283 km długości, a gazociągi – 19 500 km.
Podział administracyjny
[edytuj | edytuj kod]Z obszaru Chanty-Mansyjskiego OA – Jugry wyodrębnione są tereny większości dużych miast. Obejmują one obszar samego miasta, czasem też kilku miejscowościami położonymi w pobliżu. Okręgów takich jest 22. Pozostała powierzchnia Jugry podzielona jest na 9 rejonów.
Okręgi miejskie
[edytuj | edytuj kod]| Okręg miejski | Nazwa rosyjska | Liczba mieszkańców |
|---|---|---|
| Chanty-Mansyjsk | Ханты-Мансийск | 57 300 |
| Biełojarskij | Белоярский | 19 516 |
| Jugorsk | Югорск | 31 014 |
| Kogałym | Когалым | 57 160 |
| Łangiepas | Лангепас | 39 796 |
| Miegion | Мегион | 55 171 |
| Nieftiejugansk | Нефтеюганск | 111 518 |
| Niżniewartowsk | Нижневартовск | 240 067 |
| Niagań | Нягань | 59 802 |
| Pokaczi | Покачи | 16 915 |
| Pyt-Jach | Пыть-Ях | 41 528 |
| Radużny | Радужный | 47 904 |
| Surgut | Сургут | 291 750 |
| Uraj | Урай | 41 275 |
Rejony
[edytuj | edytuj kod]Pozamiejska powierzchnia Chanty-Mansyjskiego OA – Jugra podzielona jest na 9 rejonów.
| Rejon | Nazwa rosyjska | Liczba mieszkańców | W tym: miasto | W tym: wieś | Siedziba władz |
|---|---|---|---|---|---|
| Biełojarski | Белоярский район | 9592 | --- | 9592 | Biełojarskij |
| Bieriozowski | Берёзовский район | 27 133 | 16 265 | 10 868 | Bieriozowo |
| Chanty-mansyjski | Ханты-Мансийский район | 17 488 | --- | 17 488 | Chanty-Mansyjsk |
| Kondinski | Кондинский район | 35 135 | 23 505 | 11 630 | Mieżdurieczenskij |
| Nieftiejugański | Нефтеюганский район | 47 094 | 28 852 | 18 242 | Nieftiejugansk |
| Niżniewartowski | Нижневартовский район | 34 047 | 26 080 | 7967 | Niżniewartowsk |
| Oktiabrski | Октябрьский район | 29 710 | 13 034 | 16 676 | Oktiabrskoje |
| Sowiecki | Советский район | 46 290 | 43 002 | 3288 | Sowietskij |
| Surgucki | Сургутский район | 111 806 | 74 322 | 37 484 | Surgut |
Władze
[edytuj | edytuj kod]Organem prawodawczym Chanty-Mansyjskiego Okręgu Autonomicznego – Jugry jest miejscowa Duma, złożona z 25 członków, wybieranych na 5 lat, z czego 20 wybieranych jest w okręgach jednomandatowych, a 5 – z jednego, pięciomandatowego okręgu, obejmującego cała Jugrę. Stanowione przez ten organ prawa dotyczą spraw lokalnych i nie mogą być sprzeczne z ustawodawstwem ogólnorosyjskim.
Głową Okręgu jest gubernator. Obecnie, od 2010 funkcję tę sprawuje Natalia Komarowa.
Władzę wykonawczą w okręgu sprawuje lokalny rząd.
Języki urzędowe
[edytuj | edytuj kod]Językami urzędowymi na terenie Okręgu są zarówno język rosyjski, używany na co dzień przez blisko 99% populacji, jak i dwa języki rdzennych mieszkańców Jugry: chantyjski i mansyjski. W praktyce jednak w charakterze języka urzędowego stosowany jest tylko rosyjski, a znaczenie obu języków rdzennych mieszkańców jest symboliczne – wszyscy zamieszkujący kraj ludzie znają język rosyjski, a zaledwie nieco ponad połowa spośród 17 128 zamieszkujących Okręg Chantów i ok. 30% spośród 9498 Mansów żyjących w OA zna język ojczysty.
Przyznanie statusu języka urzędowego mowom rdzennych mieszkańców jest zatem w zasadzie tylko rodzajem deklaracji mającej pokazać szacunek władz do tradycji i kultury Chantów i Mansów. Większe znaczenie języki te posiadają w innych dziedzinach życia, m.in. w systemie oświaty – w językach tych odbywa się nauczanie w niektórych szkołach i posiadają one też pewne inne przywileje, m.in. związane z wydawaniem w nich publikacji książkowych i prasowych.
Tablice rejestracyjne
[edytuj | edytuj kod]Tablice pojazdów zarejestrowanych w Chanty-Mansyjskim OA mają oznaczenie 86 w prawym górnym rogu nad flagą Rosji i literami RUS.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- autochtoniczne ludy okręgu: Chantowie, Mansowie
- Ostiako-Wogulski Okręg Narodowościowy
- główne miasta okręgu: Chanty-Mansyjsk, Surgut, Nieftiejugansk, Niżniewartowsk.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Предварительная оценка численности постоянного населения на 1 января 2021 года и в среднем за 2020 год [online] [dostęp 2021-03-17] [zarchiwizowane z adresu 2021-02-04].
- ↑ Государственный природный заповедник «Юганский» [online], ugansky.ru [dostęp 2022-01-10].
- ↑ http://www.perepis2002.ru/ct/doc/English/4-2.xls.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Strona internetowa Chanty-Mansyjskiego Okręgu Autonomicznego – Jugry. hmao.wsnet.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-11-07)]. (ros.).
.svg?lang=pl)
.svg?lang=pl)