Nowogród Wielki

Nowogród Wielki
Вели́кий Но́вгород
Herb	Flaga
Państwo	Rosja
Obwód	nowogrodzki
Burmistrz	Siergiej Busurin
Powierzchnia	90,08 km²
Wysokość	24 m n.p.m.
Populacja (2020); • liczba ludności; • gęstość	; 224 936; 2497,07 os./km²
Nr kierunkowy	+7 (81 62)
Kod pocztowy	173000–173999
Tablice rejestracyjne	53
	Położenie na mapie obwodu nowogrodzkiego Nowogród Wielki
	Położenie na mapie Rosji Nowogród Wielki
	58°31′N 31°17′E/58,516667 31,283333
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Ten artykuł wymaga uzupełnienia informacji.

Artykuł należy uzupełnić o istotne informacje: dalszą historię miasta do dzisiaj.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Nowogród Wielki (ros. Вели́кий Но́вгород, Wielikij Nowgorod, w źródłach skandynawskich Holmgård) – miasto w północno-zachodniej Rosji nad rzeką Wołchow; stolica obwodu nowogrodzkiego (przydomek „Wielki” przywrócono oficjalnie w 1998 roku). W 2020 roku miasto zamieszkiwało 224 tys. mieszkańców.

Historia

Osobny artykuł: Ruś Nowogrodzka.

Najstarszy ośrodek znajdował się na terenie stanowiska archeologicznego Riurikowo Gorodiszcze (Рюриково городище, „Grodzisko Ruryka”), około 2 km na południe od późniejszego centrum miasta, naprzeciw monasteru św. Jerzego, w miejscu w którym rzeka Wołchow wypływa z jeziora Ilmień. Znajdowała się tam wareska osada handlowa Holmgård, założona w IX wieku. Pełniła ona główną rolę na początkowym odcinku szlaku „od Waregów do Greków”^[6].

Według kroniki Nestora Nowogród został zbudowany przez słowiańskie plemię Słowienów^[7]. Według kronikarza zagrożenie ze strony Waregów skłoniło mieszkańców do oddania się pod opiekę kniazia Ruryka, który uczynił miasto stolicą w 862 r. Moment ten jest uważany za początek historii Rusi. W XI w. stłumiono bunt pogański inspirowany przez wołchwów.

Republika Nowogrodzka

Osobny artykuł: Republika Nowogrodzka.

Od XII wieku stolica Republiki Nowogrodzkiej istniejącej na terenach dzisiejszej północno-zachodniej Rosji w latach 1136–1478. Do 1169 roku Nowogród Wielki był zależny od Wielkiego Księstwa Kijowskiego, od 1169 od Wielkiego Księstwa Włodzimierskiego. Po klęsce sił rusko-połowieckich w bitwie nad Kałką (1223) Batu-chan podbił wszystkie ziemie ruskie z wyjątkiem Nowogrodu Wielkiego, który jednak zmuszony był uznać zwierzchność Mongołów i płacić trybut. W XII – XV wieku Nowogród zajął znaczne tereny położone między Bałtykiem a Uralem a także zachodnią Syberię, tzw. Jugrę.

Rządy Aleksandra Newskiego

W okresie panowania mongolskiego wodzem dużej rangi i zręcznym politykiem okazał się książę nowogrodzki Aleksander Newski z rodu Rurykowiczów. W 1236 został wybrany księciem Nowogrodu. W tym czasie na zachodzie coraz większe zagrożenie stwarzał Zakon Kawalerów Mieczowych, a z północy zaczęli zagrażać Szwedzi. Aleksander Newski pokonał Szwedów w 1240 roku w bitwie nad Newą, stąd wziął się jego przydomek. W 1242 na zamarzniętym jeziorze Pejpus zwyciężył wojska inflanckiej gałęzi zakonu krzyżackiego i zdobył Psków, co zapobiegło niemieckiej ekspansji na ziemie ruskie. Następnie pokonał najeżdżające Nowogród wojska litewskie.

Będąc doskonałym dyplomatą, jednocześnie zawierał z Tatarami okresowe porozumienia. W 1249 przyjął tytuł księcia kijowskiego, a w 1252 wielkiego księcia włodzimierskiego. W 1257 odbył wraz z Tatarami ekspedycję karną do Nowogrodu powstrzymującego się z wypłatą danin. Aleksander Newski był przodkiem carów rosyjskich. Jego syn Daniel był założycielem moskiewskiej linii Rurykowiczów.

XIV – XV wiek

W latach 1389–1392 oraz 1407–1412 Republika Nowogrodzka pozostawała w stosunku lennym wobec Korony Królestwa Polskiego, związana osobą brata Jagiełły – Lingwenem. Wojska nowogrodzkie brały udział w bitwie pod Grunwaldem po stronie polskiej. Od 1470 była w unii personalnej z Wielkim Księstwem Litewskim.

W 1478 roku Nowogród Wielki został podbity przez Iwana III Srogiego i wcielony do Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. Miasto za panowania Iwana III cieszyło się specjalnymi przywilejami (podobnie jak Gdańsk w Polsce).

Nowożytność i czasy współczesne

Za panowania Iwana IV Groźnego wstrzymano przywileje, co doprowadziło do potajemnych pertraktacji rady miejskiej z Litwą. Wywiad Iwana IV się o tym dowiedział, co doprowadziło do ekspedycji karnej przeciw miastu i tzw. „masakry nowogrodzkiej”^[8]^[9]^[10]^[11]. Przed masakrą Nowogród był jednym z trzech największych miast we władaniu Moskwy i liczył ok. 25-30 tys. mieszkańców. W 1611, podczas wojny moskiewsko-szwedzkiej, miasto zdobyli Szwedzi pod wodzą Jacoba De la Gardie i kontrolowali miasto przez sześć lat do podpisania pokoju w Stołbowie. W 1727 Nowogród został stolicą nowo powstałej guberni nowogrodzkiej Imperium Rosyjskiego. W 1897 miasto liczyło 25 736 mieszkańców, a jego najliczniejszymi mniejszościami byli Żydzi, Polacy, Niemcy i Litwini^[12].

Podczas II wojny światowej pod okupacją niemiecką od 1941 do 1944.

W 1904 w Nowogrodzie Wielkim urodził się Bohdan Guerquin – polski architekt, historyk architektury.

Zabytki

kreml (lub dietiniec) obwarowany palisadą i fosą;
Sobór św. Sofii pierwotnie zbudowany z drewna, wzniesiony według tradycji przez pierwszego biskupa Nowogrodu Akima, w czasie panowania Włodzimierza Wielkiego. Kolejna, już murowana, świątynia została wzniesiona w połowie XI wieku. Wewnątrz z tego okresu zachował się obraz przedstawiający cesarza Konstantyna I Wielkiego i jego matkę św. Helenę^[13]. Cennym zabytkiem są również XII-wieczne drzwi płockie zwane w Rosji drzwiami korsuńskimi lub magdeburskimi, wykonane w stylu romańskim przez artystów niemieckich. Drzwi płockie ozdobione są płaskorzeźbami przedstawiającymi sceny Ewangelii i podobiznami twórców. Wykonane były w Magdeburgu w latach 1152–1154 na zamówienie ówczesnego biskupa płockiego Aleksandra z Malonne. Nie wiadomo, w jaki sposób znalazły się w Nowogrodzie Wielkim. W katedrze w Płocku od roku 1982 znajduje się ich wierny odlew.