Przejdź do zawartości

T-70

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Beno (dyskusja | edycje) o 17:44, 15 cze 2023. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 15 cze 2023, była oparta na tej wersji.
T-70 (T-70M)[a]
Ilustracja
T-70 w muzeum w Togliatti
Dane podstawowe
Państwo

 ZSRR

Producent

GAZ w Gorkim, Fabryka Nr 37 w Swierdłowsku, Fabryka Nr 38 w Kirowie

Typ pojazdu

czołg lekki

Trakcja

gąsienicowa

Załoga

2

Historia
Prototypy

1942

Produkcja

1942–1943

Wycofanie

1949

Egzemplarze

8226[b]

Dane techniczne
Silnik

2 sprzężone, chłodzone cieczą silniki gaźnikowe, 4-suwowe, 6-cylindrowe, rzędowe GAZ-202 o mocy 70 KM przy 3400 obr./min każdy

Transmisja

mechaniczna

Poj. zb. paliwa

440 l

Pancerz

spawany z płyt walcowanych, 10–45 mm

Długość

4,29 (4,285) m

Szerokość

2,305 (2,42) m

Wysokość

2,055 (2,035) m

Prześwit

0,30 m

Masa

9,2 (9,8) t

Moc jedn.

15,2 (14,3) KM/tonę

Nacisk jedn.

0,67 (0,73) kg/cm²

Osiągi
Prędkość

42 (40) km/h (droga)
25 km/h (teren)

Zasięg pojazdu

350 (300) km (po drodze)
235 (220) km (w terenie)

Pokonywanie przeszkód
Brody (głęb.)

0,90 m

Rowy (szer.)

1,8 m

Ściany (wys.)

0,60 m

Kąt podjazdu

35 (30)°

Dane operacyjne
Uzbrojenie
1 x armata czołgowa 20K wz. 1938 kal. 45 mm (70-90 nab.)
1 x km DT kal. 7,62 mm (945-1000 nab.)
Wyposażenie
radiostacja 9R lub 12-RT (tylko wozy dowodzenia)
Użytkownicy
ZSRR, Polska, Czechosłowacja
Rzuty
Rzuty
Multimedia w Wikimedia Commons

T-70 – czołg lekki produkcji radzieckiej z okresu II wojny światowej produkowany w latach 1942–1943, trzeci wśród czołgów radzieckich biorących udział w wojnie pod względem liczby wyprodukowanych egzemplarzy po T-34 i T-26. Na jego zmodyfikowanym podwoziu skonstruowano działo samobieżne SU-76 i najliczniej produkowaną jego wersję rozwojową SU-76M.

Historia

Główny konstruktor Nikołaj Astrow w momencie wdrażania produkcji seryjnej T-60 rozpoczął prace nad jego modernizacją[1]. Astrow postanowił przede wszystkim zmienić zespół napędowy, aby możliwe było wzmocnienie opancerzenia i uzbrojenia nowego czołgu[2]. Pod koniec listopada 1941 powstał prototyp zespołu silnikowego GAZ-203, który tworzyły dwa połączone rzędowo silniki (jeden za drugim). Takie ułożenie silników wymusiło wydłużenie kadłuba i wzrost masy oraz spowodowało przeciążenie silnika. Dlatego też dodano po jednym kole jezdnym z każdej strony oraz pogrubiono drążki skrętne[3]. Montaż prototypu czołgu oznaczonego fabrycznie GAZ-70 rozpoczęto w grudniu 1941 przebiegał bardzo wolno. Pierwszy prototyp ukończono 14 lutego 1942, a 6 dni później czołg przeszedł pierwsze próby[4]. Pojazd wykazywał wiele problemów: niewygodną obsługę uzbrojenia, niedostateczną zdolność pokonywania śniegu oraz nieznaczne tylko wzmocnienie pancerza w stosunku do T-60. Dodatkowo nowy czołg miał być znacznie droższy od poprzednika[3]. Astrow zobowiązał się do wprowadzenia zmian i usunięcia zgłaszanych problemów. 6 marca 1942 Stalin podpisał dekret, na mocy którego czołg pod oznaczeniem T-70 został przyjęty do uzbrojenia RKKA – Robotniczo-Chłopskiej Armii Czerwonej (Рабоче-Крестьянская Красная Армия)[3].

Przed rozpoczęciem produkcji seryjnej wprowadzono zmiany w konstrukcji czołgu. Zastąpiono odlewaną wieżę konstrukcji Diedkowa wieżą wielokątną, spawaną z płyt walcowanych, a krawędzie spawów wzmocniono stalowymi kątownikami[5].

Produkcja

Seryjną produkcję czołgu rozpoczęto w marcu 1942 w Zakładach GAZ w Gorkim, a następnie planowano rozpoczęcie produkcji w Fabryce Nr 37 w Swierdłowsku i Fabryce Nr 38 w Kirowie[6]. Pierwsze wozy opuściły fabrykę GAZ[7] i Nr 38[6] w kwietniu 1942. W Fabryce Nr 37 zmontowano ogółem jedynie 10 czołgów. W momencie wdrażania produkcji T-70 zakłady zostały przeniesione z Moskwy do Swierdłowska, gdzie kontynuowały produkcję T-60, a następnie zostały przekształcone w Zakłady Nr 50 i nie zajmowały się produkcją czołgów[8]. Zakłady Nr 38 prowadziły produkcję do grudnia 1942, kiedy zostały przestawione na produkcję działa samobieżnego SU-76[9]. W zakładach tych wyprodukowano 1378 czołgów. Produkcję czołgu zakończono w Zakładach GAZ w październiku 1943[10][11]. Ostatnie pojazdy przekazano do odbioru na początku grudnia 1943[11]. Łącznie wyprodukowano około 8200 czołgów T-70 i T-70M (8226[5][12], 8231[13]). Z ogólnej liczby wyprodukowanych czołgów około 5000 (60%) stanowiły pojazdy wersji T-70M[11], a 6843 czołgi wyprodukowały zakłady GAZ, co stanowiło prawie 85% produkcji[13].

Wersje

Od początku prowadzono produkcję czołgu w dwóch wariantach – czołg dowódczy wyposażony w radiostację ze zmniejszonym zapasem amunicji do armaty – 70 szt. oraz czołg liniowy pozbawiony radiostacji[5].

Wersje seryjne

  • T-70 – pierwszy model produkcyjny o masie 9,2 t.
  • T-70M – W październiku 1942 rozpoczęto produkcję zmodyfikowanej wersji czołgu T-70[14]. Przede wszystkim wzmocniono układ jezdny pojazdu. Wprowadzono szersze gąsienice i koła jezdne, zwiększono średnicę kół napinających, wzmocniono koła podtrzymujące, wałki skrętne[15] i przekładnie boczne[16]. Poprawiono przyrządy obserwacyjne montując zamiast szczeliny obserwacyjnej mechanika-kierowcy obrotowy peryskop obserwacyjny. Podobny przyrząd zamontowano we włazie wieży dla dowódcy czołgu[17].

Pojazdy doświadczalne

  • T-70 z wieżą dwuosobową – prototyp ulepszonej wersji T-70, powstał w kwietniu-maju 1942. Masa czołgu wynosiła 11 500 kg, zamontowano nowy zespół napędowy GAZ 203F[c] o mocy 170 KM oraz wieżę dwuosobową mieszczącą dowódcę i ładowniczego obsługującego również radiostację, wzmocniono też opancerzenie. Czołg przechodził próby od 28 września do 2 października 1942. Po przeprowadzonych testach planowano wprowadzić go do produkcji. Jednak zdecydowano się na produkcję modelu pośredniego oznaczonego T-70M z wieżą jednoosobową[18]. Dalsze prace nad pojazdem z wieżą dwuosobową doprowadziły do powstania czołgu T-80 bazującego na konstrukcji T-70[19].
  • T-70 z armatą WT-42 – czołg uzbrojony w armatę WT-42 będącą czołgową odmianą 45 mm armaty przeciwpancernej wz. 1942 (M-42). Długość lufy wynosiła 68,6 kalibrów[17], pocisk przeciwpancerny osiągał prędkość 870 m/s, a podkalibrowy 1070 m/s. Tak uzbrojony czołg od 19 maja do 1 czerwca 1943 został poddany testom na Grochowieckim Poligonie Artyleryjskim. Wyprodukowano jedynie od 2 do 7 armat[19]. Produkcji seryjnej tak uzbrojonych czołgów nie rozpoczęto[17].
  • T-70(Z) – prototyp czołgu przeciwlotniczego (zenitnyj – przeciwlotniczy)[17] opracowanego w grudniu 1942[20] przez Zakłady Nr 37. Pojazd nosił też oznaczenie T-70-3[21]. Wykorzystano seryjny czołg T-70 ze standardową wieżą, w której jarzmie zostały zamontowane sprzężone 12,7 mm karabiny maszynowe DSzK. Karabiny były zasilane z magazynków pudełkowych (zapas amunicji – 360 nabojów, 12 magazynków). Po przeprowadzonych próbach nie podjęto produkcji seryjnej[22].
  • T-90 – prototyp czołgu przeciwlotniczego opracowanego w grudniu 1942 w Zakładach GAZ wykorzystujący standardowe podwozie czołgu T-70 z nową ośmioboczną, spawaną wieżą o powiększonej średnicy. Czołg był uzbrojony w sprzężone 12,7 mm karabiny maszynowe DSzK. Karabiny były zasilane z magazynków pudełkowych (zapas amunicji – 480 nabojów, 16 magazynków)[23]. Planowano budowę serii 20 pojazdów, które miały być poddane dalszym próbom. Prace jednak przerwano koncentrując się na rozwoju przeciwlotniczego działa samobieżnego uzbrojonego w armatę 37 mm[24] oraz z powodu dostaw amerykańskich M17 MGMC na podwoziu półgąsienicowym[25].

Pojazdy na podwoziu czołgu T-70

Podwozie czołgu oraz zespół napędowy T-70 po różnych modyfikacjach wykorzystano do budowy prototypowych i seryjnych dział samobieżnych:

  • SU-71 – prototyp działa samobieżnego uzbrojonego w armatę ZiS-3 kalibru 76 mm opracowanego w listopadzie 1942 roku przez Zakłady GAZ[26].
  • SU-72 – prototyp samobieżnego działa przeciwlotniczego uzbrojonego w armatę kalibru 37 mm. Był to pojazd identyczny z SU-71, a różnił się tylko uzbrojeniem[27].
  • SU-12 (SU-76) – seryjnie produkowane działo samobieżne opracowane w listopadzie 1942 roku w Zakładach Nr 38 uzbrojone w armatę ZiS-3[27].
  • SU-15 (SU-76M) – seryjnie produkowane działo samobieżne będące modyfikacją działa SU-76[28] opracowaną w kwietniu 1943 roku. Wersja ta była produkowana najliczniej[29].
  • SU-16 (SU-38) – prototyp działa samobieżnego mającego zastąpić SU-76 opracowany przez Zakłady Nr 38, konkurent SU-15[29].
  • SU-15A (SU-85A) – prototyp działa samobieżnego uzbrojonego w armatę D-5S-85A kalibru 85 mm opracowany we wrześniu 1943 roku w Zakładach GAZ[30].
  • SU-15B (SU-85B) – prototyp działa samobieżnego uzbrojonego w armatę ŁB-2 kalibru 85 mm opracowany na początku 1945 roku w Zakładach GAZ[31].
  • SU-11 – prototyp samobieżnego działa przeciwlotniczego uzbrojonego w armatę 61-K kalibru 37 mm opracowanego w listopadzie 1942 roku w Zakładach Nr 38[32].
  • ZSU-37 – seryjnie produkowane samobieżne działo przeciwlotnicze uzbrojone w armatę 61-K kalibru 37 mm opracowane w Zakładach Nr 38 i Nr 40, przyjęte do uzbrojenia w grudniu 1944 roku[33].

Inne pojazdy na podwoziu T-70:

  • wyrzutnia pocisków rakietowych – projekt 12-prowadnicowej wyrzutni rakietowej dla pocisków M-13 kalibru 132 mm wykorzystujący podwozie czołgu T-70. W październiku 1943 roku przerwano prace nad wyrzutnią[34].
  • T-70 dowódczo-obserwacyjny – czołg przeznaczony dla pułków artylerii uzbrojonych w pojazdy SU-76. Załoga czołgu składała się z dwóch osób: mechanika-kierowcy obsługującego dodatkowo radiostację oraz dowódcy-obserwatora korygującego ogień artylerii prowadzony z osłoniętych pozycji. Pojazd wyposażono w dodatkowe akumulatory i radiostację ROKUS.B. W pokrywie włazu umieszczono dodatkowy peryskop panoramiczny obserwacji pola walki. Powstało 5 czołgów[34].
  • T-70 ciągnik artyleryjski – projekt przebudowy poddawanych naprawom czołgów T-70 oraz niewykorzystanych podwozi po zakończonej produkcji T-70 na ciągnik artyleryjski. Pojazd planowano wyposażyć w siedzenia takiego samego typu, jakie zastosowano w ciągniku T-20 Komsomolec oraz w zaczep umożliwiający holowanie dział do 2500 kg. Brak informacji na temat realizacji projektu[34].

Opis konstrukcji

  • Kadłub i wieża

Przedział kierowania znajdował się z lewej strony do kierunku jazdy, za nim przedział bojowy. Po prawej stronie z przodu znajdował się przedział transmisyjny, a za nim wzdłuż prawej ściany przedział silnikowy[35]. Z tyłu pojazdu po lewej stronie umieszczono dwa zbiorniki paliwa o pojemności 440 dm³, a z prawej strony wentylator i chłodnicę cieczy[36].

Opancerzenie tworzyły walcowane płyty pancerne łączone za pomocą spawania i montowane na szkielecie z kątowników stalowych. Od listopada 1942 płyty były hartowane i powierzchniowo utwardzane, co zwiększyło odporność kadłuba[37]. Grubość górnego pancerza czołowego wynosiła 35 mm, a dolnego 45 mm. Boczny i tylny pancerz miał grubość 15–25 mm, a górny pancerz i dno – 10 mm[38]. Wieżę wykonano ze spawanych płyt pancernych o grubości 35 mm wzmocnionych stalowymi kątownikami na krawędziach. Jarzmo armaty było spawane lub odlewane. Na górze wieży umieszczono pojedynczy właz dowódcy z peryskopem obrotowym[36].

  • Zawieszenie

W podwoziu zastosowano zawieszenie na wałkach skrętnych, które tworzyło 5 par kół nośnych i 3 pary kół podtrzymujące gąsienice. Koła napędowe z przodu, a napinające z tyłu[24]. Część pierwszych pojazdów z Fabryki Nr 38 miała koła odlewane, późniejsze koła tłoczone podobnie, jak w zakładach GAZ[39].

  • Napęd

Czołg był napędzany zespołem silnikowym GAZ-203, który składał się z dwóch sprzężonych 4-suwowych, 6-cylindrowych o pojemności 3480 cm³, gaźnikowych silników typu GAZ-202 chłodzonych cieczą. Przedni silnik nosił oznaczenie GAZ-70-6004, a tylny GAZ-70-6005 o łącznej mocy 140 KM przy 3400 obr./min[24][36]. Główne sprzęgło i skrzynia przekładniowa pochodziły z samochodu ZiS-5 posiadającej 4 przełożenia do przodu i jedno do tyłu[40].

  • Załoga

Załoga czołgu składała się z 2 osób. Z przodu, po lewej stronie miejsce zajmował mechanik-kierowca, który dysponował włazem umieszczonym w czołowej płycie kadłuba. Początkowo właz był wyposażony jedynie w szczelinę obserwacyjną zabezpieczoną wkładką ze szkła pancernego. Później na górze włazu montowano peryskop obrotowy. Pod siedzeniem kierowcy umieszczono w dnie kadłuba właz awaryjny[37]. Drugim członkiem załogi był dowódca, który zajmował miejsce w wieży i zajmował się obsługą uzbrojenia oraz radiostacji[41]. Dowódca dysponował teleskopowym celownikiem TOP lub TMFP oraz rezerwowym celownikiem mechanicznym[41].

  • Uzbrojenie i wyposażenie

Całe uzbrojenie było umieszczone w wieży czołgu. Składało się z armaty czołgowej wzór 1932/1938 20K[d][38] kalibru 45 mm o długości lufy 46 kalibrów. Działo było lekko przesunięte w prawo względem osi wzdłużnej pojazdu. Armata przemieszczała się w pionie -6° +20°[41]. Zapas amunicji – 70 szt. dla czołgów z radiostacją i 90 szt. dla czołgów bez radiostacji[24], z czego 20 szt. znajdowało się w magazynkach. Szybkostrzelność wynosiła 7-12 strzałów na minutę. Do armaty stosowano pociski przeciwpancerne o masie 1,42 kg i prędkości początkowej pocisku 760 m/s oraz odłamkowe o masie 2,13 kg i prędkości 355 m/s[37]. Z armatą sprzężony był karabin maszynowy DT kalibru 7,62 mm zamontowany w jarzmie kulistym, który mógł się przemieszczać w pionie -6° +20°. Zapas amunicji wynosił 945 (15 magazynków) lub 1000 nabojów. We wnętrzu czołgu był przewożony jeden pistolet maszynowy PPSz z zapasem amunicji 213 nabojów oraz 10 granatów obronnych F-1[37].

Czołgi dowódcze wyposażono w radiostację krótkofalową 9-R lub 12RT umieszczoną w wieży. Do komunikacji wewnętrznej służyło urządzenie TPU-2[40].

Służba

ZSRR

  • Organizacja

Czołgi T-70 znalazły się na uzbrojeniu samodzielnych brygad pancernych liczących 32 czołgi T-34 i 21 T-70[24][40] oraz samodzielnych pułków czołgów liczących 39 pojazdów. W pułku była jedna kompania licząca początkowo 16, a następnie 7-10 czołgów T-70[24]. W batalionach rozpoznawczych 10 czołgów T-70 było etatowym wyposażeniem kompanii czołgów lekkich[42]. Pojazdy były również na uzbrojeniu brygad lekkiej artylerii samobieżnej liczących 60 dział SU-76 i 5 czołgów T-70[24].

  • Zastosowanie bojowe

W pierwszym półroczu 1942 sformowano 157 i 162 Brygadę Pancerną. Były to pierwsze jednostki na uzbrojeniu, których znalazły się czołgi T-70[40]. Chrzest bojowy czołgów nastąpił latem 1942 w czasie walk obronnych Frontu Południowo-Zachodniego[43]. Pierwsze doświadczenia bojowe wykazały nieprzydatność czołgów lekkich w roli czołgów wspierających piechotę. T-70 miał też problemy w związku ze słabym uzbrojeniem w walce z niemieckimi czołgami[43]. Podobnie jak T-60, okazały się niezbyt odpowiednie do wykonywania stawianych im zadań bojowych. Pancerz i uzbrojenie, mimo iż silniejsze były niewystarczające. Dowódca nie był w stanie w pełni wywiązywać się ze swoich obowiązków. Trudno mu było jednocześnie dowodzić czołgiem, utrzymywać łączność i strzelać z działa, a niejednokrotnie również dowodzić pododdziałem czołgów. Generał Michaił Katukow na prośbę Stalina o ocenę czołgów T-70 odpowiedział[35]:

T-70 ma w porównaniu z T-60 lepsze opancerzenie, ma działko kalibru 45 mm i dwa silniki samochodowe. Rozpoczęły się dostawy, lecz nowy czołg niczym się nie wykazał. Tylko kłopoty z nimi towarzyszu Stalin.

Szczytem bojowej kariery T-70 była bitwa na łuku kurskim. Wieczorem 4 lipca 1943 jednostki pancerne Frontu Centralnego liczyły 1487 czołgów, z czego 314 to T-70. Dodatkowo w odwodach frontu było 166 czołgów, z czego 55 T-70. Razem 369 czołgów, które stanowiły około 22% całego sprzętu pancernego frontu[44]. W czasie bitwy pod Prochorowką według stanu z 11 lipca 1943 5 Armia Pancerna liczyła 985 czołgów i dział samobieżnych. Wśród tych pojazdów 314 to T-70, co stanowiło 32% sprzętu pancernego armii[44]. Straty czołgów w czasie działań na łuku kurskim były procentowo niższe niż T-34. Miało to związek z taktyką, według której T-70 nacierały najczęściej w drugim rzucie. Czołgi miały też niewielkie rozmiary, co utrudniało bezpośrednie trafienie[44]. Po doświadczeniach w czasie walk na łuku kurskim generał Rotmistrow napisał do Żukowa[45]:

Czołgów T-70 nie wolno kierować do walk pancernych, ponieważ są łatwo niszczone ogniem niemieckich czołgów.

W listopadzie 1943 wprowadzono nowe etaty brygad pancernych mających na uzbrojeniu wyłącznie czołgi T-34. W miarę przechodzenia na te etaty[e] zmniejszała się liczba T-70 w jednostkach pancernych. Od kwietnia 1944 zaczęto w pułkach pancernych likwidować kompanie czołgów uzbrojone w T-70[46]. Pozostałe wozy wykorzystywano w dalszym ciągu w batalionach rozpoznawczych i brygadach lekkiej artylerii samobieżnej. Pojazdy przeznaczono do ochrony sztabów, dla oficerów łącznikowych oraz jako wozy dowódcze i szkolne[47]. Niektóre czołgi przetrwały w jednostkach liniowych do końca wojny[f][48].

Czechosłowacja

Czołgi T-70M znajdowały się w latach 1943–1947 na uzbrojeniu wojsk czechosłowackich walczących u boku RKKA[49][50]. W czerwcu 1943 przybyło pierwszych 5 czołgów T-70M dla powstającego batalionu pancernego[50]. 4 października 1943 przyjęto na stan kolejnych 6 pojazdów, a jeden uszkodzony używany do szkolenia zwrócono[50]. 10 czołgów zgrupowano w kompanii czołgów lekkich dowodzonej przez ppor. Richarda Tesarika[50]. 9 listopada 1943 jednostka czechosłowacka licząca 7 czołgów, gdyż trzy uległy wcześniej usterkom wzięła udział w walkach o Czerniachów wspierając 51 Dywizję Strzelców. W wyniku tych walk straciła 4 czołgi[50]. Następnie czechosłowackie czołgi brały udział w ataku na wieś Ruda (stracono jeden pojazd) i ataku na Białą Cerkiew. W tym czasie oddano jeden czołg do jednostki radzieckiej[50]. W pierwszej połowie 1944 batalion przeformowano w pułk, a następnie w 1 Czechosłowacką Samodzielną Brygadę Pancerną (1 československá samostatná tanková brigáda). W 3 batalionie zgrupowano 3 czołgi T-70 (jeden wkrótce spisano ze stanu ze względu na zużycie), które uzupełniono we wrześniu 1944 trzema kolejnymi[50]. W październiku w walkach o zdobycie Zyndranowej wzięło udział 5 czołgów T-70. Po zakończeniu operacji dukielskiej w brygadzie pozostały 3 czołgi[50]. W styczniu 1945 dwa pojazdy oddano do składnic sprzętu uszkodzonego. W brygadzie pozostał 1 T-70, który znajdował się w sztabie. W latach 1946–1947 zdekompletowany czołg pozostawał na terenie szkoły w Vyskowie, a następnie został oddany na złom[50]. Razem wojska czechosłowackie użytkowały co najmniej 14 czołgów T-70.

Polska

T-70M w Muzeum Broni Pancernej w Poznaniu

Czołgi T-70M[g][7] znajdowały się w latach 1943–1949 na uzbrojeniu Ludowego Wojska Polskiego[24][51][52]. Pierwsze pojazdy przybyły 8 lipca 1943 z Fabryki GAZ w Gorkim. Było to 7 pojazdów, które utworzyły 4 kompanię w 1 pułku czołgów[53][54]. Pojazdy te wzięły udział w bitwie pod Lenino[54]. 5 października 1943 przybyło kolejnych 8 czołgów, które utworzyły 4 kompanię w 2 pułku czołgów[53][54]. Czołgi T-70 będąc na uzbrojeniu 1 Brygady Pancernej im. Bohaterów Westerplatte były wykorzystywane w czasie bitwy pod Studziankami. Służyły przede wszystkim do zadań łącznikowych, ochrony sztabu i dowozu amunicji oraz zaopatrzenia dla czołgów T-34[54]. We wrześniu 1944, kiedy brygada przechodziła reorganizację prawie wszystkie czołgi wycofano ze składu brygady. Czołgi przekazano do 3 szkolnego pułku czołgów – 10 pojazdów i do Oficerskiej Szkoły Broni Pancernej – 3 czołgi. 1 pojazd trafił do 27 pułku artylerii samobieżnej. 1 czołg będący w momencie reorganizacji w naprawie pozostał w składzie brygady do marca 1945[54]. 7 grudnia 1943 10 czołgów dostarczono do 1 batalionu rozpoznawczego 1 Korpusu Polskich Sił Zbrojnych, a następnie 1 Armii WP[54]. W składzie batalionu brały udział w walkach m.in. o Wał Pomorski. W momencie zakończenia wojny w batalionie zostały tylko 2 czołgi[55]. Najliczniej czołgi T-70 były reprezentowane w jednostkach szkolnych. 3 szkolny pułk czołgów użytkował 20 czołgów[h], a Oficerska Szkoła Broni Pancernej 21 T-70[i][56]. Razem w latach 1943–1945 LWP otrzymało 53 czołgi[57]. 16 lipca 1945 pozostawało na stanie 41 pojazdów[57]. Jesienią 1945 wszystkie sprawne czołgi zgrupowano w 1 batalionie rozpoznawczym i w 2 batalionie motocyklowym[57]. W latach 1946–1947 czołgi użyto bojowo w walkach z operującymi na terenie południowo-wschodniej Polski oddziałami UPA. W maju 1949 czołgi będące w składnicach sprzętu przekazano na złom[j][51][52]. Części i zespoły z wycofywanych pojazdów wykorzystywano do napraw dział samobieżnych SU-76M[57].

III Rzesza

Zdobyczne pojazdy oznaczone PzKpfw T-70(r) były użytkowane w liczbie 40-50 sztuk przez oddziały niemieckie, najczęściej piechoty i policji[58]. W dywizjonach artylerii lekkiej po usunięciu wieży pełniły rolę ciągników do holowania armat[49].

Zachowane pojazdy

Do dziś zachowało się nie mniej niż 27 czołgów T-70 i T-70M[59].

Czołg T-70M w Parku Zwycięstwa na Pokłonnej Górze
T-70 jako czołg-pomnik w Melitopolu na Ukrainie
T-70 w Muzeum Czołgów w Parola w Finlandii
  • Rosja – 13 szt.

Jeden czołg w Muzeum Czołgów w Kubince, kolejny w Parku Zwycięstwa na Pokłonnej Górze w Moskwie oraz w muzeach we Wsiewołożosku w obwodzie leningradzkim, Orle, Togliatti, Saratowie i w mieście Wierchniaja Pyszma w obwodzie swierdłowskim. Jeden czołg znajduje się w Pskowie. Został on zmontowany z pięciu różnych pojazdów. Pięć czołgów ustawiono jako czołgi-pomniki w następujących miejscowościach:

  • Ukraina – 10 szt.

Jeden pojazd w Muzeum historii Ukrainy w II wojnie światowej[k] w Kijowie, a drugi na terenie dioramy „Bitwa o Dniepr” w Dnieprze. Pozostałe zachowane egzemplarze to czołgi-pomniki w miejscowościach:

  • Białoruś – 1 szt.

Czołg-pomnik w miejscowości Jeziaryszcza w rejonie horodeckim.

  • Finlandia – 1 szt.

Pojazd pozbawiony armaty w Muzeum Czołgów w Parola (Panssarimuseo).

  • Polska – 1 szt.

Egzemplarz, który początkowo stał jako czołg-pomnik w Baligrodzie. W 1975[60] został przeniesiony do Poznania, gdzie obecnie jest eksponatem w Muzeum Broni Pancernej w Poznaniu[57] – oddziale Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. W jego miejscu jako pomnik w Baligrodzie ustawiono T-34/85

  • Uzbekistan – 1 szt.

Pojazd jako eksponat w szkole wojsk pancernych w Chirchiq.

Uwagi

  1. ↑ Dane taktyczno-techniczne za Maksym Kołomyjec, Michaił Swirin, T-70, Tank Power vol.XXXIX, Militaria 264, Wydawnictwo Militaria, Warszawa, 2007, s. 79, ISBN 978-83-7219-264-6. Dane podawane w innych publikacjach nieznacznie się różnią.
  2. ↑ 8231, Kołomyjec 2007, s. 53.
  3. ↑ Późniejsze oznaczenie to M-80.
  4. ↑ Według Magnuskiego 20 Km.
  5. ↑ Etat nr 10/500 i 10/506.
  6. ↑ Np. na 381 czołgów 2 Frontu Ukraińskiego w dniu 10 maja 1945 wciąż w służbie było 9 czołgów T-70.
  7. ↑ W praktyce najczęściej używano oznaczenia T-70.
  8. ↑ W tym 10 czołgów otrzymanych od 1 Brygady Pancernej.
  9. ↑ W tym 3 czołgi otrzymane od 1 Brygady Pancernej.
  10. ↑ Piotrowski i Kajetanowicz podają liczbę 50 czołgów wycofanych z uzbrojenia.
  11. ↑ Dawne Narodowe Muzeum Wielkiej Wojny Ojczyźnianej.

Przypisy

  1. ↑ Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 9.
  2. ↑ Magnuski 2014 ↓, s. 52.
  3. ↑ a b c Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 10–11.
  4. ↑ Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 11.
  5. ↑ a b c Magnuski 2014 ↓, s. 53.
  6. ↑ a b Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 18.
  7. ↑ a b Magnuski 1985 ↓, s. 60.
  8. ↑ Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 18–19.
  9. ↑ Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 25.
  10. ↑ Magnuski 1985 ↓, s. 61.
  11. ↑ a b c Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 29.
  12. ↑ Bean i Fowler 2012 ↓, s. 73.
  13. ↑ a b Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 53.
  14. ↑ Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 20.
  15. ↑ Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 19.
  16. ↑ Magnuski 2014 ↓, s. 53–54.
  17. ↑ a b c d Magnuski 2014 ↓, s. 54.
  18. ↑ Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 19–20.
  19. ↑ a b Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 34.
  20. ↑ Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 42.
  21. ↑ Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 44–45.
  22. ↑ Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 44–46.
  23. ↑ Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 43.
  24. ↑ a b c d e f g h Magnuski 2014 ↓, s. 55.
  25. ↑ Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 46.
  26. ↑ Czubaczin 2006 ↓, s. 9.
  27. ↑ a b Czubaczin 2006 ↓, s. 10.
  28. ↑ Czubaczin 2006 ↓, s. 16.
  29. ↑ a b Czubaczin 2006 ↓, s. 19.
  30. ↑ Czubaczin 2006 ↓, s. 46–47.
  31. ↑ Czubaczin 2006 ↓, s. 48.
  32. ↑ Czubaczin 2006 ↓, s. 51.
  33. ↑ Czubaczin 2006 ↓, s. 53–56.
  34. ↑ a b c Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 48.
  35. ↑ a b Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 59.
  36. ↑ a b c Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 51.
  37. ↑ a b c d Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 50.
  38. ↑ a b Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 79.
  39. ↑ Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 14–17.
  40. ↑ a b c d Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 52.
  41. ↑ a b c Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 49.
  42. ↑ Magnuski 1985 ↓, s. 22–23.
  43. ↑ a b Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 57.
  44. ↑ a b c Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 61.
  45. ↑ Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 63.
  46. ↑ Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 55.
  47. ↑ Magnuski 2014 ↓, s. 55–56.
  48. ↑ Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 64.
  49. ↑ a b Magnuski 2014 ↓, s. 56.
  50. ↑ a b c d e f g h i Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 77.
  51. ↑ a b Piotrowski 1998 ↓, s. 22.
  52. ↑ a b Kajetanowicz 2010 ↓, s. 14.
  53. ↑ a b Komornicki 1987 ↓, s. 73.
  54. ↑ a b c d e f Magnuski 1985 ↓, s. 63.
  55. ↑ Magnuski 1985 ↓, s. 64.
  56. ↑ Magnuski 1985 ↓, s. 64–65.
  57. ↑ a b c d e Magnuski 1985 ↓, s. 65.
  58. ↑ Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 74.
  59. ↑ Wszystkie informacje za Surviving Russian light Tanks. [dostęp 2015-07-30]. (ang.).
  60. ↑ Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 80.

Bibliografia

  • Maksym Kołomyjec, Michaił Swirin: T-70, Tank Power vol. XXXIX, Militaria 264. Warszawa: Wydawnictwo Militaria, 2007. ISBN 978-83-7219-264-6.
  • Stanisław Komornicki: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. 3, Regularne jednostki Ludowego Wojska Polskiego: formowanie, działania bojowe, organizacja, uzbrojenie, metryki jednostek kawalerii, wojsk pancernych i zmotoryzowanych. Warszawa: Wydawnictwo Min. Obrony Narodowej, 1987, s. 72–74. ISBN 83-11-07419-4.
  • Janusz Magnuski: Wozy bojowe LWP: 1943-1983. Warszawa: Wydawnictwo Min. Obrony Narodowej, 1985, s. 60–66. ISBN 83-11-06990-5.
  • Tim Bean, Will Fowler: Pancerna potęga Stalina: radzieckie czołgi II wojny światowej. Warszawa: Bellona, 2012, s. 71–76. ISBN 978-83-11-11969-7.
  • Aleksander Czubaczin: SU-76, Tank Power vol.XXXVI, Militaria 260. Warszawa: Wydawnictwo Militaria, 2006. ISBN 978-83-7219-260-8.
  • Janusz Magnuski. Czołg lekki T-70. „Nowa Technika Wojskowa”. nr 1, s. 51–56, 2014. ISSN 1230-1655. 
  • Paweł Piotrowski. Wojsko Polskie w czasie wojny koreańskiej. „Nowa Technika Wojskowa”. nr 1, s. 22–29, 1998. ISSN 1230-620. 
  • Jerzy Kajetanowicz. Polskie wojska pancerne i zmechanizowane w latach 1955–1990. „Poligon”. nr 3, s. 4–16, 2010. ISSN 1895-3344. 

Linki zewnętrzne

Radzieckie pojazdy wojskowe z okresu do 1945 roku
Czołgi lekkie
Czołgi średnie
Czołgi ciężkie
Działa samobieżne
Samochody pancerne
Samochody ciężarowe
Ciągniki artyleryjskie
Samochody osobowe i motocykle
Inne pojazdy
Prototypy i pojazdy
doświadczalne
Polska broń pancerna na froncie wschodnim
Korpusy pancerne
Brygady pancerne
Pułki czołgów
Pułki czołgów ciężkich
Bataliony rozpoznawcze
Pułki artylerii pancernej
Dywizjony artylerii pancernej
Wyposażenie

Wojska pancerne ludowego Wojska Polskiego
Korpusy pancerne
Dywizje pancerne
Brygady pancerne
Pułki czołgów
Bataliony rozpoznawcze
Pułki artylerii pancernej
Dywizjony artylerii pancernej
Wyposażenie
Pojazdy używane przez Wojsko Polskie po II wojnie światowej
Czołgi
Działa pancerne i samobieżne
Bojowe wozy piechoty i
transportery opancerzone
Samochody pancerne
Pojazdy techniczne
Pojazdy saperskie
Ciągniki artyleryjskie
Samochody terenowe
Motocykle i quady
Samochody ciężarowe
Samochody inne
Polskie konstrukcje prototypowe[A]
  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au av aw ax ay Produkcji polskiej.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=T-70&oldid=70623973”