Cisplatyna

Cisplatyna
Nazewnictwo
	Nomenklatura systematyczna (IUPAC)
	cis-diaminadichloroplatyna(II)
	Inne nazwy i oznaczenia
farm.	Cisplatinum
inne	numer WE: 239-733-8; UN 3290
	Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	PtCl2(NH3)2
Masa molowa	300,05 g/mol
Wygląd	żółty, bezwonny proszek
	Identyfikacja
Numer CAS	15663-27-1
PubChem	2767
DrugBank	DB00515
Właściwości
	Gęstość
	3,738 g/cm³; ciało stałe; 3,7 g/cm³ (20 °C); ciało stałe
	Rozpuszczalność w wodzie
	2,53 g/l
	w innych rozpuszczalnikach
	dimetyloformamid: dość trudno; etanol: praktycznie nierozpuszczalna
Temperatura topnienia	270 °C (rozkład)
logP	−2,19
Niebezpieczeństwa
	Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich
	Globalnie zharmonizowany system; klasyfikacji i oznakowania chemikaliów
	Na podstawie podanej karty charakterystyki
Zwroty H	H300, H318, H350
Zwroty P	P201, P264, P280, P301+P310, P305+P351+P338, P308+P313
	Europejskie oznakowanie substancji
	oznakowanie ma znaczenie wyłącznie historyczne
	Na podstawie podanej karty charakterystyki
	Toksyczny; (T)
Zwroty R	R45, R25, R41
Zwroty S	S53, S26, S39, S45
Temperatura zapłonu	nie dotyczy
Numer RTECS	TP2450000
Dawka śmiertelna	LD50 6,4 mg/kg (szczur, dootrzewnowo)
	Podobne związki
Podobne związki	transplatyna
	Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą; stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
	Klasyfikacja medyczna
ATC	L01 XA01
Stosowanie w ciąży	kategoria D
Farmakokinetyka
Działanie	cytostatyczne
Okres półtrwania	20–30 min
Wiązanie z białkami; osocza i tkanek	>90%
Wydalanie	z moczem
Uwagi terapeutyczne
Drogi podawania	dożylnie
	Multimedia w Wikimedia Commons

Cisplatyna (łac. Cisplatinum), PtCl₂(NH₃)₂ – nieorganiczny związek chemiczny, kompleks platyny na stopniu utlenienia II, w którym ligandami są 2 atomy chloru i 2 cząsteczki amoniaku rozmieszczone płasko w konfiguracji cis. Stosowana jest jako lek cytostatyczny w chemioterapii kilku rodzajów nowotworów złośliwych.

Jej diastereoizomer, transplatyna, jest nieaktywna terapeutycznie. Jest to sytuacja szczególna, gdyż inne związki o ogólnym wzorze PtCl₂X₂ (gdzie X = azotowa zasada heterocykliczna, np. reszta pirydyny lub tiazolu) wykazują aktywność zarówno w formie cis, jak i trans^[6].

Mechanizm działania

Jest to chemioterapeutyk fazowo niespecyficzny, swoisty dla cyklu komórkowego. Jego działanie polega na utworzeniu krzyżowych wiązań między sąsiadującymi nićmi DNA oraz w obrębie tej samej nici. Tworzenie tych poprzecznych wiązań uniemożliwia replikację DNA i podział komórki. Wywiera też wpływ na funkcje metaboliczne, uruchamiając proces apoptozy komórki.

Dla prawidłowego funkcjonowania leków z tej grupy konieczna jest obecność dwóch ligandów aktywnych chemicznie, będących względem siebie w położeniu cis (w cisplatynie są to atomy chloru), oraz dwóch ligandów niereaktywnych, obojętnych elektrycznie (w cisplatynie funkcję tę pełnią cząsteczki amoniaku). Reaktywne atomy chloru są wymieniane w procesie substytucji nukleofilowej na atomy azotu zasad guanylowych w łańcuchu DNA.

Zastosowanie

Istnieją doniesienia o skuteczności cisplatyny w trakcie leczenia u chorych na raka sutka z istniejącą mutacją BRCA1^[7]^[8].

Działania niepożądane

nudności i wymioty (najsilniejsze ze wszystkich cytostatyków, utrzymujące się w niektórych przypadkach do dwóch tygodni po odstawieniu leku)^[9],
upośledzenie pracy nerek,
neuropatie^[10], drętwienie kończyn,
uszkodzenie słuchu (szum w uszach, rzadko głuchota),
objawy grypopodobne (gorączka, dreszcze),
możliwość indukowania wtórnych nowotworów (nieudowodnione u ludzi)^[11],
supresja szpiku (zwykle łagodna),
łysienie (rzadko),
obniża dość mocno morfologię krwi (krwinki białe WBC, krwinki czerwone RBC i płytki krwi PLT).

Aby zmniejszyć właściwości ematogenne podaje się w połączeniu skojarzonym aprepitant^[12] i ondansetron, czasem dołączając jeszcze deksametazon. Neuropatie pomaga zwalczyć np. pregabalina^[13], gabapentyna. Działanie mielotoksyczne hamuje się podając leki z grupy G-CSF^[14].

Dawkowanie

Cisplatynę podaje się dożylnie we wlewie kroplowym lub niekiedy miejscowo (np. dopęcherzowo).

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c cis-Diaminedichloroplatinum(II), [w:] GESTIS-Stoffdatenbank [online], Institut für Arbeitsschutz der Deutschen Gesetzlichen Unfallversicherung, ZVG: 490577 [dostęp 2010-04-09] (niem. • ang.).
↑ ^a ^b ^c Farmakopea Polska VIII, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2008, s. 3491, ISBN 978-83-88157-53-0 .
↑ ^a ^b Platinum, diamminedichloro-, [w:] PubChem [online], United States National Library of Medicine, CID: 2767 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
↑ ^a ^b Cisplatin, [w:] DrugBank [online], University of Alberta, DB00515 (ang.).
↑ ^a ^b Dichlorek cis-diaminaplatyny(II) (nr 479306) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Polski.
↑ G. McGowan, S. Parsons, P.J. Sadler. Contrasting chemistry of cis- and trans-platinum(II) diamine anticancer compounds: hydrolysis studies of picoline complexes. „Inorg Chem”. 44 (21), s. 7459–7467, 2005. DOI: 10.1021/ic050763t. PMID: 16212372.
↑ Rak Piersi [online], www.rakpiersi.pl [dostęp 2018-05-25] (pol.).
↑ Cisplatyna – stary lek, nowe zastosowanie.
↑ Zapobieganie wymiotom po chemio- i radioterapii Zalecenia American Society of Clinical Oncology – Wytyczne – Artykuły – Medycyna Praktyczna [online], www.mp.pl [dostęp 2017-11-22] (pol.).
↑ Zapobieganie i leczenie neuropatii obwodowej wywołanej przez chemioterapię – Artykuły przeglądowe – Artykuły – Medycyna Praktyczna [online], www.mp.pl [dostęp 2017-11-22] (pol.).
↑ MH Greene. Is cisplatin a human carcinogen?. „J Natl Cancer Inst”. 84 (5), s. 306–312, Mar 1992. PMID: 1738180.
↑ Karta aprepitantu na MP (pol).
↑ Karta pregabaliny na MP (pol).
↑ Karta filgrastimu na MP (pol).

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

[gestis-1] cis-Diaminedichloroplatinum(II), [w:] GESTIS-Stoffdatenbank [online], Institut für Arbeitsschutz der Deutschen Gesetzlichen Unfallversicherung, ZVG: 490577 [dostęp 2010-04-09] (niem. • ang.).

[FP8-2] Farmakopea Polska VIII, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2008, s. 3491, ISBN 978-83-88157-53-0 .

[PubChem-3] Platinum, diamminedichloro-, [w:] PubChem [online], United States National Library of Medicine, CID: 2767 [dostęp 2023-09-03] (ang.).

[DB-4] Cisplatin, [w:] DrugBank [online], University of Alberta, DB00515 (ang.).

[SA-5] Dichlorek cis-diaminaplatyny(II) (nr 479306) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Polski.

[McGowan-6] G. McGowan, S. Parsons, P.J. Sadler. Contrasting chemistry of cis- and trans-platinum(II) diamine anticancer compounds: hydrolysis studies of picoline complexes. „Inorg Chem”. 44 (21), s. 7459–7467, 2005. DOI: 10.1021/ic050763t. PMID: 16212372.

[7] Rak Piersi [online], www.rakpiersi.pl [dostęp 2018-05-25] (pol.).

[8] Cisplatyna – stary lek, nowe zastosowanie.

[9] Zapobieganie wymiotom po chemio- i radioterapii Zalecenia American Society of Clinical Oncology – Wytyczne – Artykuły – Medycyna Praktyczna [online], www.mp.pl [dostęp 2017-11-22] (pol.).

[10] Zapobieganie i leczenie neuropatii obwodowej wywołanej przez chemioterapię – Artykuły przeglądowe – Artykuły – Medycyna Praktyczna [online], www.mp.pl [dostęp 2017-11-22] (pol.).

[Greene-1992-11] MH Greene. Is cisplatin a human carcinogen?. „J Natl Cancer Inst”. 84 (5), s. 306–312, Mar 1992. PMID: 1738180.

[12] Karta aprepitantu na MP (pol).

[13] Karta pregabaliny na MP (pol).

[14] Karta filgrastimu na MP (pol).

[1]

[3]

[4]

[2]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]