Przejdź do zawartości

Stadler FLIRT

Przejrzana
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Stadler FLIRT
Ilustracja
Stadler FLIRT
Kraj produkcji

 Szwajcaria

Producent

Stadler Rail

Lata budowy

od 2004

Multimedia w Wikimedia Commons

Stadler FLIRT – rodzina elektrycznych, spalinowych i elektryczno-spalinowych zespołów trakcyjnych, produkowanych od 2004 w zakładach szwajcarskiego przedsiębiorstwa Stadler Rail, a od 2007 również w polskim zakładzie tego przedsiębiorstwa w Siedlcach[1]. W czerwcu 2015 liczba sprzedanych i zamówionych pojazdów z rodziny FLIRT wynosiła 1094[2].

Nazwa handlowa FLIRT to akronim mający rozwinięcia w językach niemieckim (Flinker Leichter Innovativer Regional-Triebzug) i angielskim (Fast Light Innovative Regional Train), oznaczające Szybki, Lekki, Innowacyjny Pociąg Regionalny.

FLIRT-y powstają w różnych wersjach o różnej liczbie członów i przeznaczeniu. W Polsce eksploatowane są składy czteroczłonowe oznaczone jako ER75 w Kolejach Mazowieckich i EN75 w Kolejach Śląskich oraz składy dwuwagonowe w Łódzkiej Kolei Aglomeracyjnej, pięcioczłonowe w Kolejach Mazowieckich i ośmioczłonowe w PKP Intercity.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Koncepcja pojazdu FLIRT została opracowana w zakładach Stadler Rail w Bussnang. W 2002 dokonano jego prezentacji i we wrześniu tego samego roku pozyskano pierwsze zamówienie. Pierwotną wersją pojazdu był czterowagonowy skład elektryczny zasilany napięciem 15 kV AC, jednak w związku z kolejnymi zamówieniami pojazdów tego typu przez różnych przewoźników platforma została rozszerzona[3].

Konstrukcja

[edytuj | edytuj kod]

Charakterystyka rodziny

[edytuj | edytuj kod]
Czoło pojazdu

Rodzina pojazdów FLIRT obejmuje zespoły:

  • o liczbie członów od dwóch do ośmiu[3], przy czym za standardowy skład uważa się pojazd czteroczłonowy[4],
  • o napędzie elektrycznym jedno- i wielosystemowym, spalinowym oraz hybrydowym (elektryczno-spalinowym),
  • przystosowane do torów normalnego (1435 mm) i szerokiego (1520 i 1524 mm),
  • do ruchu aglomeracyjnego, regionalnego i dalekobieżnego,
  • przystosowane do trudnych warunków klimatycznych[3].

Pojazdy cechuje budowa modułowa o wyraźnym podziale funkcjonalnym na części napędową i pasażerską[5].

Nadwozie

[edytuj | edytuj kod]

Pudło

[edytuj | edytuj kod]
Połączenie wagonów

Struktura pojazdu została zaprojektowana zgodnie z normami UIC 566 i EN 12663[6]. Podwozia, ściany boczne i dachy są łączone przez spawanie dużych profili aluminiowych (głównie wykonanych ze stopów z serii 6000)[6]. Części czołowe o aerodynamicznym wyglądzie są zbudowane z elementów wielowarstwowych z tworzywa sztucznego i przymocowane bezpośrednio do pudła[7]. Zewnętrzna powłoka lakiernicza od górnej krawędzi osłony dachowej do dolnej krawędzi podłużnicy jest wykonana z dwuskładnikowej emalii olejnej o stopniu połysku 85%[8]. Napisy zewnętrzne są wykonane z folii samoprzylepnej[8]. Wagony w składach połączone są ze sobą sferycznymi przegubami, których ułożenie umożliwia ruchy radialne przy jeździe na zakręcie, wertykalne przy wjeździe na wzniesienia i zjeździe z nich oraz skręcanie na łukach[4][7]. Z każdej strony pociągu, na jego środku, znajdują się dwie kamery, za pomocą których możliwa jest obserwacja tylnej części pociągu. Na końcach składu zamontowano zgarniacze[8].

Na dachu każdego wagonu zamontowany jest wentylator chłodzenia, służący do chłodzenia elementów wyposażenia napędowego – systemu dławików sieciowych, chłodnicy wodnej prostownika i silników trakcyjnych[9]. Na każdym członie zainstalowano także po jednym klimatyzatorze przedziałów pasażerskich[10]. Składa się on głównie z zespołu sprężarka-skraplacz i modułu uzdatniania powietrza, zintegrowanych w jednej wspólnej obudowie, wykonanej z blachy aluminiowej odpornej na wpływy czynników atmosferycznych[10]. W strefie uzdatniacza powietrza obudowa ma izolację termiczną[10]. Połączenie elektryczne jest realizowane przez złącza wtykowe, a wszelka aparatura łączeniowa, transformatory i regulatory cyfrowe są umieszczone na tablicy rozdzielczej w urządzeniu[10]. Na wagonach skrajnych zamontowano dodatkowo klimatyzatory kabin maszynisty o identycznej budowie co klimatyzatory części pasażerskiej[10]. Przy niskich temperaturach zewnętrznych powietrze zewnętrzne jest podgrzewane przez zintegrowany elektryczny drabinkowy element grzejny do temperatury nieco wyższej od temperatury pokojowej, a latem, przy wysokich temperaturach zewnętrznych, powietrze doprowadzane do kabiny maszynisty jest chłodzone odpowiednio do warunków[10]. W celu zamaskowania zamocowanych na dachu komponentów na całej długości pojazdu rozmieszczono osłony dachowe[8].

Sprzęgi czołowe

[edytuj | edytuj kod]
Sprzęg czołowy

Pojazdy zaprojektowano z myślą o możliwości jazdy w trakcji ukrotnionej maksymalnie czterech jednostek[4]. Pociągi są wyposażone w sprzęgi czołowe Schaku umożliwiające automatyczne łączenie pojazdów[7]. Zapewniają one, prócz połączenia mechanicznego, także połączenie przewodu głównego oraz przewodów zasilających, jak również styków elektrycznych służących do sterowania pojazdem[7]. Istnieje także możliwość ręcznego rozprzęgania sprzęgów za pomocą trzech uchwytów[7].

Okna

[edytuj | edytuj kod]

Szyby boczne z przyciemnionego szkła są osadzone w ścianie bocznej bez ram przy użyciu gumowych profili[8]. Znajdujące się parami w każdym wagonie okna uchylne otwierają się przy wentylacji awaryjnej[8].

Szyby przednie wykonano jako zespolone[8]. Są one zgodne z UIC 651, dzięki czemu zapewniają bardzo dobrą widoczność i nie występują na nich żadne zakłócające odbicia ani zniekształcenia kolorów[8]. Szyby te zaprojektowano na odporność przed przebiciem dla prędkości względnej 360 km/h (własnej 160 km/h + 200 km/h pociągu jadącego z przeciwnej strony)[8]. W kabinie maszynisty wszystkie okna mają osłonę przeciwsłoneczną, ponadto szyby boczne są otwierane, a elementy stałe szyb bocznych i szyba czołowa są ogrzewane[8].

Drzwi

[edytuj | edytuj kod]

Z każdej strony każdego wagonu znajduje się jedna lub dwie pary (w zależności od wersji) dwuskrzydłowych drzwi odskokowo-przesuwnych o napędzie elektrycznym i świetle 1300 mm[11]. Mają one niezależne od siebie urządzenia zabezpieczające przed zakleszczeniem i są sterowane ze stanowiska maszynisty[11]. Maszynista może dać polecenie otwarcia wszystkich drzwi po jednej stronie pojazdu, a ich zamknięcie następuje po zgłoszeniu tej dyspozycji przez maszynistę lub automatycznie po upływie określonego czasu[11]. Drzwi mogą być otwierane także przez pasażerów z zewnątrz i od wewnątrz po zatrzymaniu się pociągu i odblokowaniu przez maszynistę[11]. Gdy w strefie zamykających się skrzydeł drzwi znajdują się pasażerowie drzwi cofają się i uruchamia się akustyczny sygnał ostrzegawczy[11]. Przy wejściach dla osób niepełnosprawnych zamontowano rampę wjazdową oraz podnośnik dla wózków inwalidzkich[11]. Maksymalne obciążenie podnośnika wynosi 350 kg i gdy masa ta zostanie przekroczona urządzenie wyłącza się automatycznie[12]. Na wysokości około 550 mm ponad główką szyny zamontowano wysuwany stopień napędzany elektrycznie i obsługiwany przez maszynistę[11].

Wnętrze

[edytuj | edytuj kod]

Przestrzeń pasażerska

[edytuj | edytuj kod]
Wnętrze szwajcarskiej serii RABe 521
Drzwi wejściowe białoruskiego FLIRT-a
Przedział z miejscami do przewozu rowerów

Wnętrze pojazdów FLIRT jest jednoprzestrzenne[4]. Przedziały pasażerskie zaaranżowano zgodnie z jednolitą koncepcją wzornictwa[13].

Poszycie ścian bocznych wykonano z dużych powierzchni dekoracyjnych laminatów odpornych na akty wandalizmu[8]. Sufit wykonano z lakierowanych elementów blaszanych[8]. Zamontowano w nim oświetlenie, głośniki oraz wywiewy powietrza instalacji wentylacyjnej[8]. Podłogę wyłożono antypoślizgową wykładziną dekoracyjną odporną na zużycie[8]. Jest ona sklejana bez spoin i uniesiona na krawędziach przy ścianach bocznych na kształt wanny aby zapobiec przedostawaniu się wody do podłogi[8]. Krawędzie stopni i podesty wyróżniono innym kolorem[8].

W przedziałach z miejscami siedzącymi zastosowano siedzenia z jednostronnym podparciem[13]. Podziałka siedzeń (odległość między oparciami dwóch foteli pasażerskich ustawionych naprzeciw siebie) dla 2. klasy wynosi 1800 mm[13], natomiast szerokość korytarza między szeregami siedzeń zależy od projektu (w wersji polskiej wynosi 700 mm)[13]. Na ścianach bocznych zamontowano stoliki o powierzchni około 100 × 280 mm[13]. Pod każdym stolikiem znajduje się pojemnik na odpadki o pojemności około 3 litrów[13].

Przedział dla wózków inwalidzkich utworzono z grupy trzech siedzeń z podnoszonymi siedziskami[13]. W strefach wielofunkcyjnych zamontowano siedzenia uchylne[13].

Strefy wejściowe i wielofunkcyjne są oddzielone od przedziałów z miejscami siedzącymi ścianami wykonanymi ze szkła hartowanego[8]. W strefie przegubu nie zamontowano żadnych drzwi międzywagonowych, co zapewnia dobrą widoczność i przepływ pasażerów przez cały pociąg[8]. Pomieszczenia aparatowe na końcu pojazdów są oddzielone od przedziałów pasażerskich ściankami działowymi stanowiącymi przegrody przeciwpożarowe[8].

W strefie niskopodłogowej nad oknami bocznymi zamontowano przelotowe półki na bagaż, które ciągną się dalej z przesunięciem w strefie wysokiej podłogi[13].

Poręcze zamontowano na zakończeniach ścian działowych wejścia w przedziale pasażerskim oraz w poszyciach słupków portalu drzwi[13]. Na zewnętrznej ścianie toalety przebiegają dodatkowe poręcze[13]. Przy oparciach siedzeń od strony korytarza są zamocowane uchwyty[13].

Pojazdy wyposażono w zamkniętą instalację sanitarną. Toaleta jest zaprojektowana z myślą o dostępie bez barier dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich o wymiarach 70 × 120 cm[13]. Podłoga kabiny WC jest wykonana na kształt wanny w konstrukcji wielowarstwowej z tworzyw wzmocnionych włóknem szklanym[13]. Boczne ściany są wykonane z konstrukcji zespolonej z płyt wierzchnich HPL oraz materiałów rdzeniowych Recore[13]. Sufit wykonano z powlekanej sklejki[13]. Drzwi są wyposażone w blokadę z dźwigienką oraz styk elektryczny, który w przedziale pasażerskim sygnalizuje czy toaleta jest wolna, czy zajęta[13]. Rygiel można zablokować mechanicznie z zewnątrz przy pomocy klucza czworokątnego nasadowego[13]. Dozownik mydła i kran są zintegrowane w umywalce[13]. Woda z umywalki jest odprowadzana poprzez instalację recyrkulacji wody do zbiornika ścieków[13]. Wentylacja kabiny jest zapewniona poprzez wentylator wyciągowy zamontowany w suficie, a oświetlenie jest realizowane przez kilkuczłonowe lampy halogenowe, z których jedna funkcjonuje jako oświetlenie awaryjne[13].

Oświetlenie wewnętrzne jest zgodne z kartą UIC 555[14]. Stanowi je nieoślepiający środkowy ciąg oświetleniowy, pełniący także funkcję kierunkową dla osób słabowidzących[14]. Strefy wejściowe są wyposażone w dodatkowe oprawy oświetleniowe, dzięki czemu również osoby słabowidzące mogą je łatwo rozpoznać[14]. W oświetleniu stref wejściowych zintegrowano oświetlenie awaryjne, które oświetla tę strefę w razie awarii oświetlenia regularnego[14].

Kompaktowe urządzenie klimatyzacyjne, umożliwiające chłodzenie i ogrzewanie, znajduje się w każdym pudle wagonu, w dachu między strefami wejściowymi[15]. Powietrze z zewnątrz dostaje się do urządzenia klimatyzacyjnego przez zewnętrzną kratkę powietrza, a wentylator wdmuchuje powietrze klimatyzowane w urządzeniu przez tłumik do systemu kanałów w przedziale pasażerskim[15].

Ogrzewanie stanowią elektryczne grzejniki konwekcyjne[10]. Do klimatyzowania krytycznych termicznie stref wejść i przejść międzywagonowych zainstalowano dodatkowe nagrzewnice. Na każdym końcu każdego wagonu zamontowano po jednej nagrzewnicy, a w każdym wejściu umieszczone są dwie nagrzewnice ustawione po przekątnej[10].

FLIRT-y są wyposażone w urządzenie do zliczania pasażerów, za pomocą którego możliwe jest rejestrowanie liczby wsiadających i wysiadających pasażerów[16].

Kabiny maszynisty

[edytuj | edytuj kod]
Kokpit maszynisty

Kabiny maszynisty są dostępne z przedziału pasażerskiego[13]. Pulpit sterowniczy jest umieszczony centralnie, a stanowisko maszynisty spełnia wymagania ergonomii i bezpieczeństwa pracy zgodnie z wytycznymi ORE B 153, UIC 651 i UIC 555[13]. Zespoły trakcyjne zaprojektowano tak, by możliwa była jednoosobowa obsługa całego pociągu i aby maszynista mógł dokonywać samodzielnej odprawy pociągu – wskaźniki i elementy obsługowe potrzebne bezpośrednio do jazdy są rozmieszczone w zasięgu ręki maszynisty[13].

W każdej kabinie zamontowano napędzane elektrycznie i wyposażone w regulator prędkości wycieraczki ze spryskiwaczem[8]. Sterowane z pulpitu lusterka zewnętrzne są wysuwane i ogrzewane[8].

Podstawowe ogrzewanie kabiny maszynisty jest zapewnione przez kilka grzejników konwekcyjnych, które są regulowane całkowicie niezależnie od przedziału pasażerskiego[10].

Podwozie

[edytuj | edytuj kod]
Wózek napędny
Wózek toczny

W pojazdach FLIRT wózki skrajne są wózkami napędnymi, natomiast wszystkie pozostałe wózki są wózkami tocznymi wspólnymi dla sąsiadujących członów (tzw. wózki Jakobsa). Wyjątkiem od tej reguły jest elektryczna dwuwagonowa wersja pojazdu eksploatowana przez Abellio, w której jedynie pierwszy wózek jest napędny, a dwa pozostałe są toczne[17], a także wersje pięcioczłonowe przystosowane do prędkości 200 km/h, wyprodukowane dla Norwegii i Szwecji, gdzie przy połączeniu drugiego i trzeciego wagonu zastosowano dwa niezależne wózki – toczny i napędowy[18][19]. Odmienna jest wersja dla PKP Intercity, gdzie w środku pociągu zamiast wspólnego wózka zastosowano dwa wózki toczne o rozstawie odpowiadającym wózkom napędowym[20].

Rozstawy osi i średnice kół są różne w różnych wersjach jednostek.

Wózki

[edytuj | edytuj kod]

Ramy wózków są spawane, a funkcjonalnie ważne partie połączeń są obrobione mechanicznie[21]. Zastosowano ułożyskowanie osi na zespołach łożysk wałeczkowo-stożkowych i prowadzenie osi w ułożyskowanych w gumie wahaczach osi[21]. Wahacze osi są na łożysku osiowym wykonane jako dzielone, co pozwala na szybki montaż i demontaż zestawów kołowych[21]. Zestawy kołowe, wyposażone w koła bezobręczowe, są zgodne z przepisami obliczeniowymi i wykonawczymi UIC/ERRI/CEN[21]. Czopy końcowe osi ukształtowano tak by możliwe było zamontowanie szczotki uziemiającej, nadajnika, licznika kilometrów lub normalnej pokrywy[21]. Wszystkie wózki są wyposażone w hamulce tarczowe kół, a wózki napędne dodatkowo w hamulec silnikowy, rury piasecznicy, SHP i urządzenie do smarowania obrzeży kół[21].

Usprężynowanie

[edytuj | edytuj kod]

Zawieszenie wózków składa się z usprężynowania I i II stopnia[21]. Takie rozwiązanie umożliwia spokojny bieg pojazdu[7].

Usprężynowanie I stopnia (pierwotne) stanowi podparcie ramy wózka na osiach[7]. Rama jest podparta na osiach za pomocą prowadnic osi wyposażonych w sprężyny stalowe i oddzielone od siebie za pomocą tłumiących dźwięk elementów gumowych[7].

Usprężynowanie II stopnia (wtórne) stanowi podparcie nadwozia wagonu na ramie wózka[7]. Pudło przy wózku silnikowym podparte jest na ramie poprzez trawersę sprężynową z zintegrowanym czopem wózka i sprężynami powietrznymi, natomiast przy wózku tocznym na czterech pomocniczych zbiornikach powietrza nad sprężynami powietrznymi[21].

Zasilanie i napęd

[edytuj | edytuj kod]
Spalinowy człon napędowy w pojeździe estońskim

W ramach rodziny pojazdów FLIRT produkuje się zespoły o napędzie elektrycznym, spalinowym[22] i elektryczno-spalinowym[23].

Pojazdy elektryczne

[edytuj | edytuj kod]

Każdy pojazd o napędzie elektrycznym ma dwa w większości niezależne od siebie elektryczne układy napędowe (w każdym ze skrajnych wagonów silnikowych), których wyposażenie jest niemalże identyczne[24]. Doprowadzenie energii do pojazdu następuje z przewodu jezdnego poprzez ślizgacze pantografów na przewód dachowy, który przenosi tę energię do obu układów trakcyjnych[24]. W każdym z tych układów przewód dachowy doprowadza prąd do silników trakcyjnych[24].

Silniki trakcyjne typu TMF-59-39-4 produkcji Traktionssysteme Austria to czterobiegunowe asynchroniczne silniki trójfazowe dla zastosowań przy falownikach impulsowych[25][24]. Moc ciągła jednego takiego silnika wynosi 500 kW, natomiast moc godzinna 650 kW[24][26]. W silnikach tych zastosowano izolację odpowiadającą klasie 200 oraz chłodzenie obce i przelotowe[24]. Temperatura silników mierzona jest przez dwie sondy, które w razie potrzeby sterują wentylacją[27]. Moment obrotowy napędu jest przenoszony z silnika trakcyjnego na oś zestawu kołowego poprzez dwustopniową przekładnię zestawu kołowego oraz poprzez wał drążony Cardana umieszczony koncentrycznie w stosunku do osi zestawu kołowego i wyposażony w sprzęg z pakietami elementów klinowych[27]. Nadajniki osiowe umieszczone na łożysku zestawu kołowego przekazują liczbę obrotów do sterowania prostownikiem i regulacji przyczepności[27].

W każdym wagonie końcowym znajdują się dwie maszynownie oddzielone od siebie symetrycznie usytuowanym przejściem[27]. W maszynowniach tych znajduje się wyposażenie napędowe i pomocnicze danego wagonu napędnego[27]. W maszynowni po lewej stronie w kierunku jazdy znajdują się: prostownik napędowy 1 bez ładowarki akumulatorów, tablica pneumatyczna PTM, komora rozdzielni z wysokonapięciowymi sterownikami, miernikami i bezpiecznikami oraz kanał powietrza dla chłodzenia silnika trakcyjnego 1[27]. W maszynowni po prawej stronie w kierunku jazdy znajdują się: prostownik napędowy 2 z ładowarką akumulatorów, akumulatory, stojak na przyrządy sterownicze wyposażenia pomocniczego oraz kanał powietrza dla chłodzenia silnika trakcyjnego 2[27]. W tylnej części każdego przedziału maszynisty znajduje się rusztowanie elektroniki wyposażone w dwie tablice[27].

Na dachu wagonów końcowych usytuowano wyłącznik szybki, dławik sieciowy, oporniki hamowania, wentylator chłodzący, chłodnicę wodną prostownika oraz sprężarkę powietrza[27]. Na dachu wagonów środkowych usytuowano pantografy połówkowe z ochronnikami przepięciowymi pełniącymi rolę odgromników[27].

Pojazdy spalinowe

[edytuj | edytuj kod]

Pojazdy spalinowe, prócz członów pasażerskich, mają także osobne człony napędowe, w których pośrodku znajduje się przejście łączące wagony pasażerskie, a w pozostałej części silniki spalinowe i generatory[28]. Takie rozwiązanie konstrukcyjne pozwoliło zredukować wpływ hałasu i wibracji na pasażerów[28].

Eksploatacja

[edytuj | edytuj kod]

Podsumowanie

[edytuj | edytuj kod]
Państwo Przewoźnik Model Liczba
sztuk 		Trakcja Rozstaw
szyn 		Pojazdy o liczbie członów Oznaczenie serii
przewoźnika 		Lata
dostaw 		Liczba sztuk
w państwie 		Źródła
2 3 4 5 6 7 8
 Algieria SNTF FLIRT 64 elektryczna
(25 kV AC) 		1435 mm 64 541 2008–2009 64 [29][3]
 Białoruś Biełaruskaja czyhunka FLIRT 20 z 31 elektryczna
(25 kV AC) 		1520 mm 6 EPG 2011–2012 20 z 31 [30][31][32][3][33]
9 4 z 14 EPR od 2011
FLIRT G 1 z 2 EPM 2015–2016 [34]
 Czechy
 Polska
 Słowacja 		Leo Express FLIRT 5 elektryczna
(3 kV DC) 		1435 mm 5 480 2012 5 [35][3]
 Estonia Eesti Liinirongid FLIRT 38 elektryczna
(3 kV DC) 		1520 mm 12 6 1300, 1400 2013–2014 38 [36][28][37][38][39][3]
spalinowa 6 8 6 2200, 2300, 2400 2013–2014
 Finlandia Junakalusto Oy FLIRT 41 z 75 elektryczna
(25 kV AC) 		1524 mm 41 z 75 Sm5 2008–2017 41 z 75 [40][41][3]
 Holandia Nederlandse Spoorwegen FLIRT 55 z 58 elektryczna
(1,5 kV DC) 		? z 33 ? z 25 od 2016 55 z 80 [42][3][43]
Nederlandse Spoorwegen,
Abellio Rail 		FLIRT 0 z 6 0 z 6 2016
Syntus BV,
Keolis 		FLIRT³ 0 z 16 0 z 9 0 z 7 od 2017 [44]
 Niemcy SBB FLIRT 9 elektryczna
(15 kV AC) 		1435 mm 9 RABe 521 2006 256 z 325 [45]
Verkehrsgesellschaft FLIRT 20 14 6 BR 427, BR 428 2006 [46]
CB Rail, Abellio Rail FLIRT 17 8 9 ET 23, ET 24 2007 [17][3]
DB Regio AG FLIRT 5 5 BR 427 2007 [47]
ATE, WestfalenBahn FLIRT 19 14 5 ET 3, ET 5 2007 [48][3]
Eurobahn,
ATE,
Keolis Deutschland 		FLIRT 43 29 14 BR 428, BR 429 2007–2009 [49][3]
ATE, BLD FLIRT 5 5 BR 427 2009 [50][3]
VIAS FLIRT 19 5 14 ET 300, ET 400 2010 [51][3]
Hessische Landesbahn FLIRT 13 7 6 BR 427, BR 429 2010–2014 [52][3]
DB Regio AG FLIRT³ 28 28 BR 1429 2014 [53][3]
DB Regio NRW GmbH FLIRT³ 14 14 BR 1428 2014 [54][3]
BeNEX FLIRT³ 15 7 8 BR 1429, BR 1430 2014 [55][3]
Bayerische Oberlandbahn FLIRT³ 35 7 28 BR 427, BR 429 2013 [56][3][57]
Alpha Trains FLIRT³ 15 15 ET 4 2015 [58][3]
Abellio Rail FLIRT³ 0 z 13 0 z 13 ET 25 2016 [59][60][3]
Go-Ahead Deutschland FLIRT³ 0 z 56 0 z 22 0 z 9 0 z 15 0 z 10 [61][62]
 Niemcy
 Holandia 		Abellio Rail FLIRT³ 1 z 7 elektryczna
(15/25 kV AC /
1,5 kV DC) 		1435 mm 1 z 7 ET 25 2016–2017 1 z 15 [59][60][3][63]
Eurobahn FLIRT³ 0 z 8 elektryczna
(15/25 kV AC /
1,5 kV DC) 		0 z 8 2017 [64]
 Norwegia Norges Statsbaner FLIRT 66 z 92 elektryczna
(15 kV AC) 		1435 mm ? BM 74 od 2011 81 z 107 [18][65][3][66]
? BM 75 od 2010
 Polska Koleje Mazowieckie FLIRT 10 elektryczna
(3 kV DC) 		1435 mm 10 ER75 2008 127 [26]
FLIRT³ 61 61 ER160 2020-2023 [67][68][69][70]
Koleje Śląskie FLIRT 4 4 EN75 2008 [71]
Łódzka Kolej Aglomeracyjna FLIRT³ 20 20 2014–2015 [72]
PKP Intercity 20 20 ED160 2015 [73][74]
12 12 od 2022 [75][76]
 Serbia Železnice Srbije FLIRT³ 21 elektryczna
(25 kV AC) 		1435 mm 21 413 2014 21 [77][3]
 Słowenia Slovenske železnice 0 z 11 elektryczna 0 z 11 0 z 16 [78]
0 z 5 elektryczno-
spalinowa 		0 z 5
 Stany Zjednoczone Fort Worth Transportation Authority FLIRT³ 1 z 8 elektryczno-
spalinowa 		1 z 8 od 2018 1 z 8 [79][80]
 Szwajcaria SBB (Stadtbahn Zug) FLIRT 12 elektryczna
(15 kV AC) 		1435 mm 12 RABe 523 2004 77 z 154 [81]
SBB (Regio S-Bahn Basel) FLIRT 20 20 RABe 521 2005–2006 [82]
SOB FLIRT 25 z 36 25 0 z 5 0 z 6 RABe 526 2007–2013, 2018 [83][3][84]
TRN FLIRT 3 3 RABe 527 2007–2009 [85]
SBB (Vaud) FLIRT 23 z 37 23 z 37 RBe 523 2009–2010, ? [86]
TPF FLIRT 8 8 RABe 527 2011–2012 [87][3]
BLS FLIRT 0 z 52 [88]
 Szwajcaria
 Francja 		SBB FLIRT 26 elektryczna
(15/25 kV AC) 		1435 mm 26 RABe 522 2008–2011 26 [89][3]
 Szwajcaria
 Niemcy 		SBB (Wiesental) FLIRT 10 elektryczna
(15 kV AC) 		1435 mm 10 RABe 521 2005 10 [90]
 Szwajcaria
 Włochy 		SBB / Ferrovienord FLIRT 40 elektryczna
(15 kV AC / 3 kV DC) 		1435 mm 23 17 RABe 524 2007–2014 40 [91][3][92]
 Szwecja MTR FLIRT 6 elektryczna
(15 kV AC) 		1435 mm 6 X74 2014–2015 6 [93][94][3]
 Węgry MÁV FLIRT 123 elektryczna
(25 kV AC) 		1435 mm 123 5341 2007–2016 123 [95][96][97][98][99][100][3][101][102]
 Węgry
 Austria 		GYSEV FLIRT 10 elektryczna
(25 kV AC) 		1435 mm 10 6341 2014–2015 12 z 20 [103][104][100][99][3]
FLIRT³ 2 z 10 2 z 10 435 od 2017 [105][106]
 Włochy Sistemi Territoriali FLIRT 20 elektryczna
(3 kV DC) 		1435 mm 16 4 ETR 340,
ETR 360 		2012–2013 69 z 78 [107][3]
Südtiroler Transportstrukturen,
Trenitalia 		FLIRT 20 elektryczna
(15 kV AC / 3 kV DC) 		4 16 ETR 155,
ETR 170 		2008–2014 [108][3]
Ferrovie del Gargano FLIRT 3 elektryczna
(3 kV DC) 		3 ETR 330 2009 [109][3]
Ferrotramviaria FLIRT 4 4 ETR 340 FT 2009 [110]
Ferrovie Emilia Romagna
/ Trasporto Passeggeri Emilia-Romagna 		FLIRT 22 z 26 22 z 26 ETR 350 od 2011 [111][3][112][113][114]
Dolina Aosty FLIRT³ 0 z 5 elektryczna
(3 kV DC)
i spalinowa 		0 z 5 BTR 813 2018 [23][3][115]
Łączna liczba sztuk: 1013 z 1274

Algieria

[edytuj | edytuj kod]
Algierski FLIRT podczas targów InnoTrans 2008

W 2006 algierskie koleje państwowe SNTF zamówiły 64 sztuki czterowagonowych elektrycznych zespołów trakcyjnych z rodziny FLIRT[29]. W związku z udzieloną na te pojazdy przez przedsiębiorstwo Stadler gwarancją do 2018 producent uruchomił specjalny zakład w Algierii w halach udostępnionych przez przewoźnika[116]. Dostawy pojazdów rozpoczęto w 2008[29]. 3 maja 2009 rozpoczęto planową eksploatację 22 dostarczonych wówczas jednostek na otwartej dzień wcześniej pierwszej części sieci SKM w Algierze na trasach Algier – Al-Affroun i Algier – Thenia[117]. Pozostałe pojazdy dostarczono do 2010 i skierowano na tę samą trasę[117].

10 listopada 2015 SNTF oraz Stadler Rail podpisały list intencyjny w sprawie założenia spółki joint venture. Spółka ta początkowo miałaby odpowiadać za utrzymanie floty flirtów przewoźnika, a w przyszłości również za produkcję taboru dla państw afrykańskich[118].

Białoruś

[edytuj | edytuj kod]
Białoruski FLIRT w wersji międzyregionalnej

W marcu 2010 Koleje Białoruskie ogłosiły przedsiębiorstwo Stadler zwycięzcą przetargu na dostawę 10 czteroczłonowych EZT mających na celu zastąpienie starego taboru[119]. Producent zaoferował Białorusi pojazdy z rodziny FLIRT, z których 6 miało zostać skierowanych do obsługi linii aglomeracyjnych w pobliżu Mińska, natomiast pozostałe 4 do eksploatacji połączeń międzyregionalnych w całym kraju[30][31]. Pojazdy te bazowały na fińskiej wersji dla Junakalusto Oy, przystosowanej do ciężkich warunków klimatycznych[30][31], dlatego też ich produkcję, podobnie jak wersji fińskiej, ulokowano w szwajcarskim Bussnang[120]. Dostosowano ich wózki do rozstawu szyn 1520 mm, pudła do białoruskiej skrajni, a pojazdy aglomeracyjne wyposażono ponadto w dodatkowe, wysuwane stopnie wejściowe do obsługi peronów o wysokości 200 mm ponad główką szyny[30][31].

6 stycznia 2011 oficjalnie przekazano pierwszy skład wykonany w zakładach w Bussnang[119]. 12 lutego 2011 wagony stanowiące pierwszą jednostkę pokonały na ciężarówkach drogę ze Szwajcarii do lokomotywowni w Baranowiczach[119]. 25 lutego 2011 drugi pociąg przekroczył granicę Białorusi i dotarł na miejsce niedługo potem[119]. Po niewielkich pracach wykończeniowych 2 marca 2011 został skierowany do Mińska, gdzie rozpoczęto jego testowanie[119]. W połowie marca 2011 dostarczono trzeci skład, który posłużył do szkolenia załogi[119]. W tym czasie pojazdy EPG-001 i EPG-002 poddawano testom[119]. W kwietniu 2011 wszystkie trzy składy skierowano do lokomotywowni w Mińsku, gdzie stworzono specjalne zaplecze utrzymania zespołów FLIRT[119]. Latem 2011 zakończono procedurę szkolenia pracowników i testy nowych składów, podczas których pojazd przedsiębiorstwa Stadler ustanowił nowy rekord prędkości na białoruskich torach wynoszący 176 km/h[119]. 1 lipca 2011 składy EPG-001, 002 i 003 rozpoczęły testową eksploatację na trasie Mińsk – Zasław, a we wrześniu 2011 skierowano je do planowej eksploatacji na liniach z Mińska do miejscowości Mołodeczno, Baranowicze i Orsza[119]. Pozostałe jednostki trafiły w ręce białoruskich kolejarzy do połowy 2012[120].

Pod koniec 2012 BŻD zamówiły kolejnych 6 pojazdów z rodziny FLIRT. Pięcioczłonowe elektryczne zespoły trakcyjne zostaną wyprodukowane w zakładzie producenta w Siedlcach i będą przeznaczone do obsługi połączeń regionalnych[32]. Kontrakt miał zostać zrealizowany w latach 2013–2014[120]. Ostatecznie dostarczono 4 pojazdy 5-członowe, a pod koniec stycznia 2014 przewoźnik zamówił jeszcze 5 składów 4-członowych. W planach był wówczas zakup 2 składów 7-wagonowych[3].

19 grudnia 2015 w mińskiej fabryce Stadlera ukończono pierwszą z 7-wagonowych jednostek dalekobieżnych z rodziny FLIRT G[34].

17 stycznia 2019 Koleje Białoruskie zamówiły kolejnych 10 jednostek 5-członowych do obsługi trasy Mińsk – Homel[33][121].

Czechy

[edytuj | edytuj kod]
FLIRT Leo Express

We wrześniu 2010 czeski prywatny przewoźnik Leo Express zamówił 5 sztuk pięcioczłonowych FLIRT-ów[122]. Realizacja zamówienia rozpoczęła się we wrześniu 2011 w zakładzie przedsiębiorstwa Stadler Rail w Siedlcach[123].

2 lutego 2012 zakończono produkcję pierwszego składu[124]. 27 kwietnia 2012 jednostka ta była testowana na linii E 20 na odcinku Siedlce – Łuków[125]. 18 maja 2012 gotowa była druga jednostka, natomiast 24 maja 2012 pierwsza czarna puma[126] została zaprezentowana na torze testowym w czeskim Velimiu, gdzie rozpoczęła testy[127].

13 czerwca 2012 ukończono budowę trzeciego składu dla Czech. 18 września 2012 Leo Express i Stadler zaprezentowali go wspólnie na targach InnoTrans w Berlinie[128][129].

6 października 2012 przewoźnik przyjął na swój stan czwartą sztukę[129], którą na przełomie października i listopada 2012 zaprezentowano publiczności w Ostrawie, Pardubicach i Pradze[130]. Na początku listopada 2012 wszystkie pojazdy FLIRT Leo Expressu były gotowe do rozpoczęcia jazd próbnych z pasażerami na pokładzie[126]. Testy prowadzono od 13 do 16 listopada 2012 na trasie Praga – Ostrawa i zakończyły one proces homologacji pojazdów[126].

9 grudnia przewoźnik rozpoczął planową eksploatację pojazdów FLIRT na trasie Praga – Pardubice – Ołomuniec – Ostrawa – Bogumin[124].

8 maja 2017 jeden z Flirtów przyjechał do Polski na testy dynamiczne[131]. 17 lipca 2018 czeskie Flirty otrzymały dopuszczenie do eksploatacji w Polsce[132], a 20 lipca 2018 LE rozpoczął kursowanie na trasie Praga – Ostrawa – Katowice – Kraków[133].

Estonia

[edytuj | edytuj kod]
Estoński FLIRT

W kwietniu 2010 koncern Stadler pozyskał zamówienie na wyprodukowanie 20 spalinowych i 18 elektrycznych zespołów trakcyjnych dla estońskiego Elektriraudtee[37]. Umowę pomiędzy producentem a przewoźnikiem podpisano 3 sierpnia 2010[134].

Pod koniec stycznia 2012 w węgierskim zakładzie producenta powstały pudło pierwszego wagonu dla pierwszej jednostki elektrycznej[135] oraz nowe zestawy kołowe[136], a w marcu 2012 gotowe było pudło pierwszego bloku silnika dla wersji spalinowej i wykonano testy pierwszego silnika spalinowego[137]. Na przełomie marca i kwietnia 2012 w Czechach miały miejsce testy laboratoryjne, podczas których przeprowadzono próby obciążeniowe mające na celu udzielenie kupującemu gwarancji, że pojazdy spełniają wymogi Unii Europejskiej[138]. 2 maja 2012 prace nad składami czterowagonowymi rozpoczęto w polskim zakładzie producenta[139]. W czerwcu 2012 skompletowane zostało podwozie dla pierwszego pociągu elektrycznego[140], a na początku lipca 2012 w siedleckim zakładzie rozpoczęto montaż wyposażenia wnętrza pierwszego pojazdu elektrycznego i spalinowego[141], który zakończono pod koniec sierpnia 2012[142].

We wrześniu 2012 pierwsze dwa pojazdy zostały na specjalnych ciężarówkach w modułach przewiezione do Małaszewicz, gdzie pudła zostały zestawione na wózki i dołączono do nich człony napędne[143][144]. Na zelektryfikowanym na odcinku około 100 metrów torze o szerokości 1520 mm wykonano próby odbiorcze pierwszych dwóch pojazdów[37], które następnie przetransportowano do Estonii[144]. Jednostka elektryczna pojechała przez terytorium Białorusi do Dyneburga, skąd przez Rygę i Valgę dotarła do Tallinna 17 listopada 2012[144][145]. Jednostka spalinowa natomiast 7 grudnia 2012 dotarła do Brześcia, skąd ruszyła w dalszą podróż do Estonii[146]. Na miejsce dotarła 10 grudnia 2012[147].

Pociągi elektryczne trój- i czterowagonowe oznaczono odpowiednio seriami 1300 i 1400, natomiast składy spalinowe dwu-, trój- i czterowagonowe to odpowiednio serie 2200, 2300 i 2400[37].

Oficjalne przekazanie przewoźnikowi pierwszych dwóch pojazdów (jednego elektrycznego o numerze 1401 i jednego spalinowego o numerze 2404) miało miejsce 13 grudnia 2012 w Tallinnie[148][147].

Na przełomie grudnia 2012 i stycznia 2013 testowano dwie czterowagonowe jednostki elektryczne i jeden czterowagonowy pojazd spalinowy[149]. 8 stycznia 2013 o 10:12 rozpoczęto jazdy testowe w ruchu pasażerskim[150] na trasie Pääsküla – Tallin – Aegviidu – Kadrina[151]. W styczniu i lutym 2013 odbywały się testy trzech jednostek elektrycznych i jednej spalinowej[151]. Najważniejszy test przeprowadzono na początku lutego 2013, podczas którego sprawdzono kompatybilność elektromagnetyczną składów 1402 i 1403[152]. W marcu 2013 jednostka 1401 została poddana próbie obciążeniowej[153], a próbę układu hamulców przeszły pomyślnie składy 1401 i 2404[154]. W kwietniu 2013 wykonano 36 próbnych przejazdów, z których 19 odbyło się z prędkością 160 lub 176 km/h[155], natomiast w maju 2013 podczas 10 z 35 przeprowadzonych przejazdów testowych osiągnięto prędkości powyżej 120 km/h[156]. Pod koniec maja 2013 pojazdy zostały dopuszczone do obsługi kolejowych połączeń krajowych[156].

W dniach 11–14 września 2013 podczas IV Międzynarodowej Kolejowej Wystawy Techniki i Technologii EXPO 1520 w podmoskiewskiej Szczerbince na terenie Eksperymentalnej Trasy Kolejowej Stadler zaprezentował spalinową trójwagonową wersję zespołu FLIRT wyprodukowaną dla Estonii[157][158]. Przewóz pociągu z fabryki w Siedlcach na wystawę w Rosji zorganizowało Przedsiębiorstwo Spedycyjne Trade Trans należące do grupy PKP Cargo Logistics[158]. Przedsiębiorstwo to jest również odpowiedzialne za transport nowych składów do Tallinna[158]. Części pociągów są przewożone na specjalistycznych naczepach samochodowych do Małaszewicz, gdzie następnie są składane w całe zestawy i dalej podróżują na własnych kołach do stolicy Estonii ciągnięte przez lokomotywy kolei wschodnich[158].

Dostawy zakończono pod koniec czerwca 2014[39].

Finlandia

[edytuj | edytuj kod]
Fińska seria Sm5

Jesienią 2005 przewoźnik Junakalusto Oy, będący własnością fińskiego przewoźnika krajowego VR, ogłosił przetarg na dostawę taboru kolejowego do obsługi połączeń w okolicy miast Helsinki, Espoo, Vantaa i Kauniainen[159]. Do 11 stycznia 2006 napłynęło siedem ofert od pięciu europejskich producentów taboru[160][159]. Zwycięzcą przetargu ogłoszono przedsiębiorstwo Stadler, z którym 31 października 2006 podpisano umowę na dostarczenie 32 czterowagonowych pojazdów z rodziny FLIRT[161]. Składy produkowane w zakładzie w Bussnang dostosowano do surowych warunków klimatycznych, fińskiej skrajni i szerokiego rozstawu szyn[40]. Oznaczono je serią Sm5[40] i docelowo mają zastąpić przestarzałą serię Sm1[159].

7 października 2008 dostarczono pierwszy pociąg[162], który 17 listopada 2008 zaprezentowano w Helsinkach[163]. W styczniu 2009 przewoźnikowi została przekazana druga jednostka[164]. 18 listopada 2009 po niespełna rocznych testach planową eksploatację rozpoczął pierwszy skład[165]. Obsługiwał on w dni powszednie linie łączące Helsinki z Leppävaara i Vantaankoski[164]. 13 grudnia 2009 dołączyła do niego druga jednostka i dwoma pociągami rozpoczęto kursy również w weekendy i na innych trasach[164].

12 grudnia 2011 przewoźnik skorzystał z przewidzianej w umowie możliwości zakupu kolejnych pojazdów i zamówił dodatkowych 9 FLIRT-ów[166], natomiast we wrześniu 2014 operator zamówił kolejne 34 składy[41].

Holandia

[edytuj | edytuj kod]
Czteroczłonowy FLIRT dla NS

Na początku grudnia 2014 roku Koleje Holenderskie poinformowały, że zamierzają zakupić w trybie bezprzetargowym około 60 EZT. Powodem decyzji o trybie bezprzetargowym była chęć maksymalnego przyśpieszenia dostaw. Decyzję o trybie bezprzetargowym zamierzali zaskarżyć Alstom i Bombardier, jednak ostatecznie do tego nie doszło[42]. 28 kwietnia 2015 przewoźnik podpisał umowę na dostawę 33 składów 3-członowych i 25 składów 4-członowych. Pojazdy mają zostać wyprodukowane w zakładzie w Siedlcach, z wykorzystaniem pudeł które produkowane są w węgierskim zakładzie Stadlera[167][168]. Dostawy mają potrwać do końca 2016 roku[167].

W drugiej połowie 2015 roku w Siedlcach rozpoczęto produkcję pierwszych egzemplarzy[168], a na początku lutego gotowe były jeden flirt 3-członowy i jeden 4-członowy[169]. W połowie marca gotowy był kolejny pojazd 4-członowy oraz wszystkie 3 gotowe pojazdy były już po procesie uruchomienia statycznego[170]. We wrześniu 2016 na targach InnoTrans w Berlinie zaprezentowano jednostkę 4-członową[171]. W kwietniu dostarczonych było 55 z 58 zamówionych składów[43].

W I kwartale 2016 roku Stadler otrzymał kontrakt na dostawę 16 jednostek FLIRT³ dla operatorów Syntus BV i Keolis. Jednostki zostały zamówione do obsługi tras Zwolle – Kampen i Zwolle – Enschede. Rozpoczęcie dostaw zaplanowano na czerwiec 2017[44]. 18 lipca 2017 podpisano umowę na utrzymanie wszystkich pojazdów przez 15 lat począwszy od grudnia 2017[172].

Niemcy

[edytuj | edytuj kod]
FLIRT³ dla DB Regio

W pierwszej połowie 2015 roku w Niemczech przez 16 przewoźników eksploatowanych było łącznie 256 pociągów z platform FLIRT i FLIRT³, a kolejnych 13 zostało zamówionych i miało zostać dostarczonych do 2016[3].

9 lutego 2016 w miejscowości Bad Aibling doszło do zderzenia 2 jednostek FLIRT³ należących do Bayerische Oberlandbahn(inne języki), w wyniku czego zginęło 11 osób (w tym 2 maszynistów) oraz ponad 80 osób zostało rannych[173][57].

W maju 2016 spółka Go-Ahead Deutschland zamówiła 45 jednostek FLIRT³ do obsługi stuttgarckiej sieci kolejowej[61], a we wrześniu 2017 11 jednostek do obsługi linii Murrbahn[62].

Niemcy / Holandia

[edytuj | edytuj kod]

13 czerwca 2013 w Berlinie producent Stadler Rail podpisał z przewoźnikiem Abellio Rail umowę na dostawę 20 elektrycznych zespołów trakcyjnych FLIRT³ przeznaczonych do obsługi linii kolejowych nad Dolnym Renem[60]. Wszystkie pojazdy będą pięciowagonowe, przy czym 13 z nich dostosowanych będzie do jednego systemu elektrycznej sieci trakcyjnej, natomiast pozostałych 7 będzie wielosystemowych[60].

W czerwcu 2016 przekazana została pierwsze jednostka[63]. Eksploatacja pojazdów ma się rozpocząć wraz z wprowadzeniem nowego rozkładu jazdy w grudniu 2016[60]. Składy będą obsługiwać połączenia krajowe w Niemczech na trasach Düsseldorf – Emmerich i Wesel – Mönchengladbach oraz połączenie transgraniczne Emmerich – Arnhem łączące Niemcy z Holandią[60].

Norwegia

[edytuj | edytuj kod]
Norweski FLIRT na targach InnoTrans w 2010

19 sierpnia 2008 norweskie koleje państwowe Norges Statsbaner złożyły zamówienie na 50 pięciowagonowych elektrycznych zespołów trakcyjnych FLIRT z możliwością późniejszego dokupienia dodatkowych 100 składów[174]. 26 pojazdów jest w wersji aglomeracyjnej przeznaczonej dla kolei aglomeracyjnej w Oslo, a 24 to składy regionalne do obsługi połączeń średniej długości w południowej części kraju[174].

23 września 2010 na targach InnoTrans w Berlinie przedsiębiorstwo Stadler Rail po raz pierwszy zaprezentowało pojazd z rodziny FLIRT[175]. Była to norweska wersja regionalna[175].

W lutym 2013 przewoźnik skorzystał z możliwości zakupu dodatkowych składów jaką dawała mu umowa z 2008 i zamówił w trybie bezprzetargowym kolejnych 16 pociągów FLIRT. Są one tożsame z pojazdami z pierwszego zamówienia[65] i zostały dostarczone na przełomie 2014 i 2015[3].

W marcu 2017 rozpoczęto dostawy kolejnych partii pojazdów 5-członowych, których zamówiono 26[66]. W czerwcu przewoźnik eksploatował 71 pojazdów z łącznie zamówionych 107[176].

Polska

[edytuj | edytuj kod]

W listopadzie 2004 ogłoszono, że województwo mazowieckie wspólnie z województwem śląskim organizuje przetarg na dostawę 14 elektrycznych zespołów trakcyjnych do obsługi ruchu regionalnego[177]. W grudniu 2004 producenci taboru Pojazdy Szynowe Pesa Bydgoszcz i Siemens Mobility złożyli protest przeciwko warunkom przetargu, które ich zdaniem faworyzowały przedsiębiorstwo Stadler Rail[177]. Urząd Zamówień Publicznych zgodził się z zastrzeżeniami oraz nakazał zmianę warunków zamówienia[177]. W maju 2005 po zmianie zapisu dotyczącego lokalizacji produkcji na Mazowszu bądź Śląsku protest ponownie złożyła Pesa w związku z wymogiem aby przystępujący do przetargu mieli duże doświadczenie w produkcji EZT[177]. UZP uznało zarzuty bydgoskiego producenta za podstawne, jednak odrzucił je sąd, który wymóg doświadczenia uznał za jak najbardziej dopuszczalny[177]. W listopadzie 2005 zarząd województwa mazowieckiego unieważnił postępowanie, gdyż ani Bombardier Transportation, ani Stadler nie spełnili warunków przetargu[177]. Władze województwa zwróciły się do UZP z wnioskiem o zgodę na zakup w trybie negocjacji władz województwa z dwoma powyższymi oferentami, na co UZP zezwolił[177]. 3 kwietnia 2006 otwarto oferty i sprecyzowano warunki ich oceny[177]. 14 kwietnia 2006 komisja przetargowa ogłosiła, że przetarg wygrało przedsiębiorstwo Bombardier, proponujące zespoły Talent[177]. Po werdykcie Stadler złożył do komisji przetargowej protest, który odrzucono, w związku z czym 28 kwietnia 2006 złożone zostało przez to przedsiębiorstwo odwołanie do UZP[177]. 17 maja 2006 arbitrzy uwzględnili odwołanie Stadlera i nakazali zbadać oferty ponownie[177]. 25 maja 2006 zarząd województwa mazowieckiego ze względu na uchybienia formalne unieważnił wybór z 14 kwietnia 2006 i wykluczył Bombardiera z postępowania przetargowego, co oznaczało automatyczną wygraną przedsiębiorstwa Stadler i wybór oferowanych przez nie pociągów FLIRT[177]. 6 czerwca 2006 oficjalnie zatwierdzono wniosek komisji przetargowej o wyborze oferty Stadlera, w związku z czym protest do UZP złożył Bombardier[177]. 20 i 23 czerwca 2006 miały miejsce posiedzenia zespołu arbitrów UZP, którzy rozpatrzyli odwołanie Bombardiera negatywnie[177].

Ostatecznie umowę z samorządem województwa mazowieckiego podpisano 28 czerwca 2006[177], a z samorządem województwa śląskiego 27 lipca 2006[178]. Opiewały one odpowiednio na 10 i 4 sztuki czteroczłonowych jednostek[177].

5 września 2007 nastąpiło otwarcie montowni w Siedlcach wybudowanej specjalnie na potrzeby tego zamówienia[1]

Koleje Mazowieckie

[edytuj | edytuj kod]
FLIRT Kolei Mazowieckich

W 2008 Instytut Pojazdów Szynowych „Tabor” w obecności specjalistów przedsiębiorstwa Stadler Rail przeprowadził kilkumiesięczne testy pierwszych dwóch pojazdów, w czasie których wykonano liczne próby eksploatacyjne[179]. 28 maja 2008 producent otrzymał od Urzędu Transportu Kolejowego świadectwo dopuszczenia pojazdów szynowych FLIRT do eksploatacji na terenie Polski[179].

31 maja 2008 na dworcu Warszawa Wschodnia odbyło się oficjalne przekazanie Kolejom Mazowieckim pierwszych dwóch z dziesięciu zamówionych pociągów[180]. W pierwszych dniach czerwca 2008 składy te skierowano na tournée po większości głównych linii Mazowsza oraz zaprezentowano w Radomiu, Płocku i Siedlcach[180]. Pozostałe pojazdy dostarczono do końca 2008, a następnie wszystkie jednostki skierowano do obsługi linii KM2 na trasie Warszawa Zachodnia – Łuków[179].

Wersja dla Kolei Mazowieckich FLIRT otrzymała oznaczenie ER75, które jest błędne, gdyż według oznaczeń PKP drugą literą przy oznaczaniu elektrycznych zespołów trakcyjnych mogą być wyłącznie litery N, W lub D. Litera R oznacza roboczy i występuje wyłącznie przy spalinowych wagonach i zespołach trakcyjnych[181].

Flirt 3 dla Kolei Mazowieckich na targach Trako 2019

17 stycznia 2018 Koleje Mazowieckie podpisały ze Stadlerem umowę ramową na dostawę 71 EZT FLIRT i symulatora[67]. 7 maja podpisano pierwszą umowę wykonawczą na pierwsze 6 jednostek[68], a pod koniec września Stadler rozpoczął realizację zamówienia[182]. 29 listopada Stadler podpisał z konsorcjum firm TK Telekom i Sim Factor zaprojektowanie, wykonanie i instalację symulatora dla Kolei Mazowieckich[183]. 28 marca 2019 przewoźnik podpisał drugą umowę wykonawczą dotyczącą kolejnych 12 jednostek[69].

Śląski Zakład Przewozów Regionalnych / Koleje Śląskie

[edytuj | edytuj kod]
FLIRT w barwach województwa śląskiego

Pierwsze dwa FLIRT-y uroczyście przekazano na dworcu w Katowicach 1 października 2008[184]. Początkowo kursowały ona na różnych trasach w województwie śląskim celem prezentacji jak najszerszemu gronu pasażerów. Od 14 grudnia[185] wszystkie 4 składy kursowały w ramach świeżo uruchomionej Szybkiej Kolei Regionalnej między Tychami i Katowicami, obsługiwanej przez Przewozy Regionalne. Od 13 grudnia 2009 także częściowo obsługiwały trasę Częstochowa – Katowice[186]. 12 grudnia 2010 SKR została przedłużona do Sosnowca[187]. Na początku 2011 roku zarząd województwa podjął decyzję o skierowaniu wszystkich FLIRT-ów na trasę Gliwice – Częstochowa[188].

Na trasie SKR w okolicach ul. Niezapominajek w Katowicach 18 sierpnia 2010 EN75-003 częściowo wypadł z torów i przechylił się na nasypie[189], w wyniku czego pięć osób zostało rannych i skład został poważnie uszkodzony[190]. 20 sierpnia 2012 naprawiony skład powrócił do Katowic[191].

1 października 2011 przekazano 3 pojazdy FLIRT Kolejom Śląskim, które skierowały je do obsługi linii S1 na trasie Częstochowa – Gliwice[192]. Po zakończeniu naprawy czwarty skład EN75-003 również dołączył do taboru Kolei Śląskich[193].

W lipcu 2016 podczas Światowych Dni Młodzieży EN75 w trakcji potrójnej zostały wykorzystane do transportu pielgrzymów na trasie Katowice – Podłęże[194].

Łódzka Kolej Aglomeracyjna

[edytuj | edytuj kod]
FLIRT³ dla ŁKA podczas prezentacji

13 grudnia 2012 przedsiębiorstwo Stadler Polska podpisało z ŁKA umowę na dostawę 20 EZT z rodziny FLIRT³[195].

We wrześniu 2013 w siedleckiej fabryce Stadlera były gotowe pierwsze pudła wagonów, które pomalowano w barwy przewoźnika[196]. Rozpoczęto także montaż końcowy pierwszego pociągu obejmujący instalację dachu, wyposażenia zewnętrznego i podzespołów elektrycznych[196]. Pod koniec stycznia 2014 zakończył się montaż pierwszego składu[197], a w połowie lutego został on przetransportowany na tor doświadczalny koło Żmigrodu celem wykonania testów[198].

29 kwietnia 2014 w Łodzi znajdowało się pierwszych 6 składów[199]. Następnego dnia pociągi zaprezentowano na dworcu Łódź Kaliska[200].

15 czerwca ŁKA rozpoczęła działalność przewozową, trasą na której przewoźnik zainaugurował działalność była linia Łódź – Sieradz[201].

Pod koniec października dostarczono kolejnych 10 jednostek[202], a 4 ostatnie składy zostały odebrane 28 lutego 2015[72].

20 listopada 2015 pojazdy otrzymały od UTK zezwolenie na dopuszczenie do eksploatacji pojazdu kolejowego zgodnego z Technicznymi Specyfikacjami Interoperacyjności. Flirt dla ŁKA jest pierwszym polskim pojazdem, który takie dopuszczenie otrzymał[203].

5 marca 2016 jeden z Flirtów uczestniczył w promocyjnym przejeździe na trasie Łódź Widzew – Warszawa Centralna[204], a 13 marca przewoźnik rozpoczął na tej trasie regularne kursy w weekendy[205].

W lipcu 2016 podczas Światowych Dni Młodzieży część jednostek skierowano do obsługi dodatkowych połączeń pomiędzy województwem łódzkim a Częstochową i Krakowem[206].

PKP Intercity

[edytuj | edytuj kod]
Układ miejsc w pociągu
FLIRT³ dla PKP Intercity na targach Trako 2015
Trasy pociągów

18 listopada 2013 przewoźnik podpisał umowę z konsorcjum przedsiębiorstw Stadler i Newag na dostawę 20 sztuk 8-członowych EZT z rodziny FLIRT³. Pierwotnie planowano, że montaż pociągów zostanie podzielony pomiędzy oba zakłady (w Nowym Sączu miały powstać środkowe człony wszystkich jednostek, poza pierwszą), jednakże ostatecznie ustalono, że cały montaż, ze względu na napięty harmonogram dostaw, odbędzie się w Siedlcach. Pudła pociągów powstały natomiast w węgierskim zakładzie Stadlera w Szolnok[73].

Pod koniec października 2014 w siedleckim zakładzie Stadlera rozpoczęto montaż wagonów sterowniczych pierwszego pojazdu, a w połowie marca 2015 był on już cały gotowy. Po przeprowadzeniu testów statycznych odbył on serię przejazdów testowych pomiędzy stacjami Siedlce a Łuków[73], a następie od 9 kwietnia do 17 maja trwały jego testy na torze doświadczalnym w Węglewie koło Żmigrodu[207]. W późniejszym czasie testy odbywały się również na Centralnej Magistrali Kolejowej[73] oraz w Austrii[208]. W połowie lipca 2015 gotowych było 11 z 20 zamówionych pojazdów[209], w sierpniu gotowych było 15 składów[208], we wrześniu 18[210], a na koniec października wszystkie 20[73]. 30 października Urząd Transportu Kolejowego wydał pojazdom zezwolenie na dopuszczenie do eksploatacji[211]. Na początku grudnia jednostki otrzymały certyfikat zgodności z TSI[212].

8 sierpnia 2015 odbyła się oficjalna prezentacja jednej z jednostek na stacji Katowice[208], w drugiej połowie września na targach Trako[73], 10 października na stacji Olsztyn Główny i 11 października na stacji Kielce[213].

Na koniec października 2015 po technicznych odbiorach końcowych było 10 pojazdów[214]. 5 listopada pierwsza jednostka została ostatecznie przekazana przewoźnikowi[73], 12 listopada odebrano kolejnych 11 jednostek, a dzień później jeszcze 2[215]. Kolejne 2 jednostki przekazano 20 listopada[216], a następne 2 składy 27 listopada[217]. 10 grudnia odebrano ostatni z 20 zamówionych pojazdów[218].

13 grudnia 2015, wraz ze zmianą rozkładu jazdy, na trasy wyjechało 16 składów FLIRT³. Pozostałe 4 jednostki weszły do eksploatacji przed końcem stycznia 2016. Pociągi skierowano do obsługi połączeń z Warszawy do Bydgoszczy przez Toruń, z Krakowa do Olsztyna przez Warszawę i Kielce, z Gdyni do Katowic przez Łódź oraz z Krakowa do Szczecina przez Łódź[73].

23 grudnia 2015 pojazdy FLIRT³ PKP Intercity uzyskały zezwolenie na dopuszczenie do eksploatacji pojazdu kolejowego zgodnego z TSI[73].

Na początku stycznia 2016 podczas silnych mrozów w kilku jednostkach wystąpiły problemy z rejestracją parametrów pracy pantografów, co powodowało trudności z ich podniesieniem[219].

W ciągu pierwszego roku eksploatacji pociągi zrealizowały 13 tys. przejazdów, przewożąc 3,2 mln pasażerów i pokonując 6,5 mln kilometrów[220]. 11 grudnia 2016 wraz z otwarciem nowego dworca Łódź Fabryczna, część Flirtów została skierowana do jego obsługi[221]. W ramach nowego rozkładu jazdy jedno z połączeń Warszawy z Krakowem, zostało skierowane trasą przez Tomaszów Mazowiecki[222]. 10 grudnia 2017 Flirty rozpoczęły kursowanie do Zakopanego oraz na pociągach nocnych[223][224].

W drugiej połowie 2018 roku w rejonie stacji Łódź Kaliska rozpoczęła się budowa zaplecza technicznego dla pociągów[225].

Do grudnia 2018 składy przejechały 20 mln kilometrów i przewiozły 11,2 mln pasażerów[226].

21 sierpnia 2019 przewoźnik podpisał ze Stadlerem umowę na dostawę kolejnych 12 sztuk 8-członowych Flirtów[74]. Pierwsze jednostki zostały odebrane w czerwcu 2023 roku, a w grudniu spółka poinformowała o odbiorze ostatniego zespołu.[227]

Serbia

[edytuj | edytuj kod]
Serbski FLIRT³

4 marca 2013 Koleje Serbskie zamówiły 21 pojazdów elektrycznych FLIRT³[77]. Czterowagonowe składy zasilane napięciem 25 kV AC zostaną skierowane do obsługi połączeń podmiejskich w okolicach Belgradu[77]. Pojazdy mają być dostarczane w dwutygodniowych odstępach od jesieni 2014 do późnego lata 2015[77].

Słowenia

[edytuj | edytuj kod]

W pierwszej połowie 2018 roku państwowy przewoźnik Slovenske železnice podpisał umowę na dostawę 16 Flirtów (11 elektrycznych i 5 spalinowych) i 10 KISSów[78].

Stany Zjednoczone

[edytuj | edytuj kod]

9 czerwca 2015 Fort Worth Transportation Authority zamówił 8 pojazdów elektryczno-spalinowych FLIRT³ do obsługi linii z Fort Worth do portu lotniczego Dallas-Fort Worth. Pojazdy mają zostać dostarczone pomiędzy czerwcem 2017 a marcem 2018 i wejść do służby we wrześniu 2018. Produkcja składów ma częściowo odbywać się w Stanach[79].

W październiku 2017 podczas targów APTA Expo 2017 zaprezentowana została pierwsza gotowa jednostka[228]. W maju 2018 gotowa była baza utrzymaniowa w Fort Worth[229]. W październiku przekazano pierwszą jednostkę i rozpoczęły się testy[80]. 10 stycznia 2019 uruchomiono linię na lotnisko[230].

Szwajcaria

[edytuj | edytuj kod]
FLIRT SBB

12 grudnia 2004, wraz ze zmianą rozkładu jazdy, do eksploatacji weszło 6 z 12 zamówionych przez SBB czteroczłonowych FLIRT-ów. Obsługiwały one Stadtbahn Zug[81].

W latach 2005–2006 ten sam przewoźnik rozpoczął eksploatację kolejnych 20 pojazdów na linii Regio S-Bahn Basel[82].

27 czerwca 2016 szwajcarskie koleje SOB podpisały ze Stadlerem umowę na dostawę 11 Flirtów do obsługi trasy Lucerna – St. Gallen[84], a pod koniec 2017 roku na kolejnych 11 jednostek do obsługi trasy Bazylea/Zurych – Przełęcz Świętego Gotarda – Locarno/Lugano[231].

24 marca 2017 SBB podpisało ze Stadlerem umowę na dostawę 14 sztuk 4-członowych flirtów do obsługi kantonu Vaud[232].

15 stycznia 2018 BLS podpisał ze Stadlerem umowę na dostawę 52 flirtów[88].

Szwajcaria / Francja

[edytuj | edytuj kod]

Koleje SBB zakupiły łącznie 26 pojazdów 4-członowych z rodziny FLIRT do obsługi połączeń Szwajcaria – Francja. W 2010 rozpoczęto eksploatację 12 z nich na trasach Bazylea – Miluza i Genewa – La Plaine – Bellegarde. Od 2011 kolejnych 14 składów wykorzystywanych jest na reaktywowanej linii biegnącej od Belfort do granicy ze Szwajcarią oraz do obsługi ruchu aglomeracyjnego w Genewie[3].

Szwajcaria / Niemcy

[edytuj | edytuj kod]

W październiku 2005 szwajcarskie koleje SBB rozpoczęły eksploatację pojazdów FLIRT na linii Weil am Rhein – Steinen, a w marcu 2006 na linii Zell im Wiesental – Bazylea[90].

Szwajcaria / Włochy

[edytuj | edytuj kod]

Koleje SBB i Ferrovienord zakupiły łącznie 40 pojazdów FLIRT do obsługi połączeń TILO na pograniczu Szwajcarii i Włoch. Na początku 2007[3] rozpoczęto eksploatację 19 składów 4-członowych na trasie Ticino – Lombardia[91]. W latach 2009–2014 dołączyły do nich kolejne 4 pociągi 4-członowe oraz 17 składów 6-członowych[3]. 4 pociągi 4-członowe są własnością Ferrovienord, a pozostałe SBB[92].

Szwecja

[edytuj | edytuj kod]
FLIRT eksploatowany w Szwecji

W listopadzie 2013 MTR Express, prywatny przewoźnik z Hongkongu, udzielił zamówienia Stadlerowi na dostawę 6 pojazdów 5-członowych z rodziny FLIRT. Składy zostały zmontowane w Szwajcarii i zakupione do obsługi połączeń dalekobieżnych w Szwecji[94].

Pod koniec października 2014 został przekazany pierwszy pojazd[94], a 21 marca 2015 rozpoczął kursowanie z pasażerami[233]. W czasie 2 pierwszych lat eksploatacji wskaźnik dostępności flirtów wynosił nieprzerwanie 100%[233].

Węgry

[edytuj | edytuj kod]
FLIRT należący do MÁV

Latem 2004 węgierski przewoźnik Magyar Államvasutak ogłosił przetarg na dostawę 30 elektrycznych zespołów trakcyjnych dla Budapesztu[96]. 18 marca 2005 zwycięzcą przetargu ogłoszono przedsiębiorstwo Stadler, które zaproponowało Węgrom czterowagonowe pociągi FLIRT[96]. Kontrakt miał możliwość dokupienia kolejnych 30 składów[96], z której MAV skorzystał w sierpniu 2007[97].

W listopadzie 2012 MAV wraz z GYSEV ogłosiły kolejny przetarg[100]. 26 lutego 2013 ogłoszono, iż dostawcą 42 składów czterowagonowych dla węgierskiego przewoźnika będzie Stadler[100]. Pierwsze 2 jednostki zostały dostarczone w lutym 2014[98].

15 lipca 2015 MAV zakupił kolejnych 21 pojazdów FLIRT. Termin dostawy pierwszych 6 z nich ustalono na październik 2015, a pozostałych 15 na koniec 2016 roku[101]. W lutym 2016 gotowy był pierwszy egzemplarz z drugiej partii[234], a w kwietniu 3[235]. W drugiej połowie kwietnia PKP Cargo rozpoczęło transport gotowych jednostek z Siedlec do granicy słowacko-węgierskiej, gdzie jednostki są odbierane przez MAV[236]. Dostawy zakończono w styczniu 2017[236].

Węgry / Austria

[edytuj | edytuj kod]
FLIRT przewoźnika GYSEV
FLIRT³ przewoźnika GYSEV

26 listopada 2011 węgiersko-austriacka spółka przewozowa GYSEV ogłosiła przetarg na dostawę 4 elektrycznych zespołów trakcyjnych przeznaczonych do przewozów regionalnych[103]. Do postępowania zaproszono czterech producentów taboru, ale tylko Stadler przygotował swoją ofertę[103]. Została ona jednomyślnie zatwierdzona i przyjęta, a 30 marca 2012 podpisano umowę pomiędzy przewoźnikiem a producentem[103]. Składy będą analogiczne z wersją dla MAV[104]. Pierwsza jednostka prawdopodobnie wyjedzie na tory wiosną 2014, a ostatnia w połowie 2014[104].

W listopadzie 2012 GYSEV wraz z MAV ogłosiły kolejny przetarg[100]. 26 lutego 2013 ogłoszono, iż dostawcą 6 składów czterowagonowych dla węgiersko-austriackiego przewoźnika będzie Stadler[100]. Pociągi mają zostać dostarczone do jesieni 2015[100].

Na początku października 2013 w siedleckim zakładzie producenta dobiegała końca budowa pierwszego składu dla węgiersko-austriackiego przewoźnika[237]. 6 grudnia 2013 w Sopronie miała miejsce uroczystość przekazania pierwszego pojazdu spółce GYSEV[238]. W maju 2015 GYSEV posiadał już wszystkie 10 zamówionych składów, składy obsługiwały trasy Győr – Sopron – Ebenfurth i Sopron – Szombathely[99].

We wrześniu 2016 przewoźnik zamówił kolejne 10 jednostek 4-członowych[105]. Pierwsza jednostka została zaprezentowana podczas targów Trako 2017 w Gdańsku[106]. W grudniu 2017 na Węgrzech były już 2 jednostki, które poddawane były procedurze homologacyjnej[106]. 22 sierpnia 2018 rozpoczęły się testy na linii Sopron - Szombathely - Szentgotthárd[239].

Włochy

[edytuj | edytuj kod]
FLIRT na stacji w Innichen

Pod koniec września 2006 konsorcjum przewoźników Südtiroler Transportstrukturen i Trenitalia[3] zamówiło po 4 pociągi 4- i 6-członowe z rodziny FLIRT. We wrześniu 2008 rozpoczęto ich dostawy, a w grudniu 2008 rozpoczęły one obsługę relacji Merano – Bolzano – Innichen[108]. Następnie przewoźnicy pozyskiwali kolejne pojazdy, którymi obsługiwali połączenia Merano – Bolzano, Bolzano – Franzensfeste i Franzensfeste – Innichen oraz osiągali Lienz. Do końca grudnia 2013 dostarczono wszystkie zakupione przez operatorów pojazdy w liczbie 20 sztuk, co pozwoliło wydłużyć relacje do Innsbrucku[3].

W 2008 przewoźnik Sistemi Territoriali rozpoczął eksploatację dwóch 4-członowych pojazdów na linii Padwa – Veneto[107]. W latach 2012–2013 operator zakupił kolejne pojazdy 4- i 6-członowe do obsługi połączenia Venezia Mestre – Adria i nowo zelektryfikowanej linii Mira – Venezia Mestre – Venezia Santa Lucia[3].

We wrześniu 2009 prywatny przewoźnik Ferrotramviaria zakupił 4 składy 4-wagonowe do obsługi połączenia Bari – Lecce i Bari – Barletta. Od 2013 docierają one również do lotniska Palese pod Bari[3].

W 2011 roku przewoźnik Ferrovie Emilia Romagna wprowadził do eksploatacji 12 sztuk 5-członowych jednostek, które zostały wyprodukowane przez konsorcjum Stadlera z AnsaldoBredą[3]. W 2012 roku na bazie FER powstał nowy przewoźnik Trasporto Passeggeri Emilia-Romagna, który przejął cały tabor FER[112]. 14 listopada 2014 przewoźnik zamówił kolejnych 7 jednostek[240], a w listopadzie 2015 jeszcze 7[113]. W marcu 2017 wszystkie jednostki z ostatniego zamówienia były już gotowe i trwały ich dostawy do Włoch[114].

W maju 2015 region Doliny Aosty zamówił 5 bimodalnych FLIRT-ów. 15 czerwca 2017 pierwsza gotowa jednostka została zaprezentowana[115].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Stadler Rail: Uroczyste otwarcie nowego zakładu montażu pojazdów szynowych w Siedlcach. rynek-kolejowy.pl, 2007-09-06. [dostęp 2015-01-31].
  2. ↑ 1'000th FLIRT train travels in Helsinki. stadlerrail.com, 2014-09-24. [dostęp 2014-10-27]. (ang.).
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au Marek Graff. Zespoły trakcyjne Flirt produkcji Stadler. „Technika Transportu Szynowego”. 5/2015, s. 30-44. Radom: Instytut Naukowo-Wydawniczy „TTS”. ISSN 1232-3829. 
  4. ↑ a b c d 1.1 Ogólny opis i krótki przegląd. W: Ch. Bernhart: Opis pojazdu. Rodzina pojazdów Flirt.. Wyd. pierwsze. 2006-06-01, s. 4-5.
  5. ↑ 3. Opis. W: fda: Instrukcja obsługi. Dokumentacja FLIRT.. 2008-03-18, s. 15.
  6. ↑ a b 2 Pudło pojazdu. W: Ch. Bernhart: Opis pojazdu. Rodzina pojazdów Flirt.. Wyd. pierwsze. 2006-06-01, s. 9.
  7. ↑ a b c d e f g h i 3.3 Część mechaniczna. W: fda: Instrukcja obsługi. Dokumentacja FLIRT.. 2008-03-18, s. 18-25.
  8. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u 3 Wykończenie pojazdu. W: Ch. Bernhart: Opis pojazdu. Rodzina pojazdów Flirt.. Wyd. pierwsze. 2006-06-01, s. 10-12.
  9. ↑ 3.5 Chłodzenie napędu. W: fda: Instrukcja obsługi. Dokumentacja FLIRT.. 2008-03-18, s. 37.
  10. ↑ a b c d e f g h i 11 Ogrzewanie - wentylacja - chłodzenie. W: Ch. Bernhart: Opis pojazdu. Rodzina pojazdów Flirt.. Wyd. pierwsze. 2006-06-01, s. 38-39.
  11. ↑ a b c d e f g 13 Drzwi, wejścia. W: Ch. Bernhart: Opis pojazdu. Rodzina pojazdów Flirt.. Wyd. pierwsze. 2006-06-01, s. 41-42.
  12. ↑ 3.11 Podnośnik wózków inwalidzkich. W: fda: Instrukcja obsługi. Dokumentacja FLIRT.. 2008-03-18, s. 68.
  13. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x 4 Wyposażenie wnętrza pojazdu. W: Ch. Bernhart: Opis pojazdu. Rodzina pojazdów Flirt.. Wyd. pierwsze. 2006-06-01, s. 13-15.
  14. ↑ a b c d 10 Oświetlenie. W: Ch. Bernhart: Opis pojazdu. Rodzina pojazdów Flirt.. Wyd. pierwsze. 2006-06-01, s. 37.
  15. ↑ a b 3.13 Urządzenie klimatyzacyjne/ogrzewanie. W: fda: Instrukcja obsługi. Dokumentacja FLIRT.. 2008-03-18, s. 71.
  16. ↑ 12 Urządzenia wyposażenia dodatkowego. W: Ch. Bernhart: Opis pojazdu. Rodzina pojazdów Flirt.. Wyd. pierwsze. 2006-06-01, s. 40.
  17. ↑ a b Elektrischer Niederflurtriebzug FLIRT für die Abellio GmbH. stadlerrail.com. [dostęp 2013-05-01]. (niem.).
  18. ↑ a b Electric Low-floor Multiple-unit FLIRT for the Norwegian State Railways (NSB), Norway. stadlerrail.com. [dostęp 2013-05-01]. (ang.).
  19. ↑ Stadler Rail delivers first FLIRT train to MTR Express. railway-technology.com, 2014-10-21. [dostęp 2015-04-22].
  20. ↑ FLIRT electric high-floor multiple unit railcar for intercity transport PKP, Poland. stadlerrail.com. [dostęp 2015-04-22].
  21. ↑ a b c d e f g h 5 Układy jezdne. W: Ch. Bernhart: Opis pojazdu. Rodzina pojazdów Flirt.. Wyd. pierwsze. 2006-06-01, s. 16-22.
  22. ↑ lp: Pierwszy Flirt dla Estonii powstaje w Polsce. rynek-kolejowy.pl, 2012-03-01. [dostęp 2012-11-13].
  23. ↑ a b Pierwszy dwutrakcyjny Flirt Stadlera. rynek-kolejowy.pl, 2015-05-14. [dostęp 2015-05-20].
  24. ↑ a b c d e f 6 Instalacja energetyczna i napędowa. W: Ch. Bernhart: Opis pojazdu. Rodzina pojazdów Flirt.. Wyd. pierwsze. 2006-06-01, s. 23-27.
  25. ↑ Jacek Pudło: Postęp w budowie EZT - porównanie budowy Stadlera Flirt i EN57. inforail.pl, 2012-04-10. [dostęp 2012-11-13].
  26. ↑ a b Elektryczny niskopodłogowy zespół trakcyjny FLIRT dla Mazowsza. stadlerrail.com. [dostęp 2013-05-01].
  27. ↑ a b c d e f g h i j 3.4 Część elektryczna. W: fda: Instrukcja obsługi. Dokumentacja FLIRT.. 2008-03-18, s. 26-36.
  28. ↑ a b c Diesel low-floor multiple unit FLIRT for Elektriraudtee, Estonia. stadlerrail.com. [dostęp 2013-05-01]. (ang.).
  29. ↑ a b c Electric low-floor multiple unit FLIRT for the SNTF, S-Bahn Algiers. stadlerrail.com. [dostęp 2013-05-01]. (ang.).
  30. ↑ a b c d Electric low-floor multiple unit FLIRT for Belarusian Railways, Belarus. stadlerrail.com. [dostęp 2013-05-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-05)]. (ang.).
  31. ↑ a b c d Electric low-floor multiple unit FLIRT for Belarusian Railways, Belarus. stadlerrail.com. [dostęp 2013-05-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-29)]. (ang.).
  32. ↑ a b Białoruskie Flirty zostaną wyprodukowane w Siedlcach. rynek-kolejowy.pl, 2013-01-07. [dostęp 2013-01-10].
  33. ↑ a b Kolejne Flirty pojadą na Białoruś [online], www.rynek-kolejowy.pl [dostęp 2019-01-22] (pol.).
  34. ↑ a b First FLIRT G EMU Complete. railvolution.net, 2015-12-20. [dostęp 2015-01-11]. (ang.).
  35. ↑ Electric Intercity Multiple-unit FLIRT for LEO Express a.s., Czech Republic. stadlerrail.com. [dostęp 2013-05-01]. (ang.).
  36. ↑ Electric low-floor multiple unit FLIRT for Elektriraudtee, Estonia. stadlerrail.com. [dostęp 2013-05-01]. (ang.).
  37. ↑ a b c d Marek Graff. Elektryczne i spalinowe Flirty dla Estonii. „Świat Kolei”. 4/2013, s. 11. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. 
  38. ↑ First FLIRT trains for Estonia officially presented by Elektriraudtee and Stadler. stadlerrail.com, 2012-12-13. [dostęp 2013-06-08]. (ang.).
  39. ↑ a b Estonia: Tabor odmłodzony. Korzystają pasażerowie, oszczędza przewoźnik. rynek-kolejowy.pl, 2014-07-04. [dostęp 2014-07-04].
  40. ↑ a b c Electric low-floor multiple unit FLIRT Sm5 for Junakalusto Oy, Finland. stadlerrail.com. [dostęp 2013-05-01]. (ang.).
  41. ↑ a b Finlandia zamawia kolejne Flirty. rynek-kolejowy.pl, 2014-09-25. [dostęp 2014-09-27].
  42. ↑ a b Holendrzy potwierdzają bezprzetargowy zakup Flirtów firmy Stadler. rynek-kolejowy.pl, 2015-04-24. [dostęp 2015-04-28].
  43. ↑ a b Niemal wszystkie Flirty dla NS są już w Holandii. rynek-kolejowy.pl, 2017-04-06. [dostęp 2017-04-08].
  44. ↑ a b Stadler z kontraktem na dostawę kolejnych pociągów do Holandii. inforail.pl, 2016-03-03. [dostęp 2016-03-03].
  45. ↑ Electric low-floor multiple unit FLIRT for the SBB GmbH (Germany). stadlerrail.com. [dostęp 2013-05-01]. (ang.).
  46. ↑ Electric low-floor multiple unit FLIRT for the cantus Verkehrsgesellschaft mbH (Germany). stadlerrail.com. [dostęp 2013-05-01]. (ang.).
  47. ↑ Elektrischer Niederflurtriebzug FLIRT für die DB Regio AG. stadlerrail.com. [dostęp 2013-05-01]. (niem.).
  48. ↑ Elektrischer Niederflurtriebzug FLIRT für die WestfalenBahn, Deutschland. stadlerrail.com. [dostęp 2013-05-01]. (niem.).
  49. ↑ Elektrischer Niederflurtriebzug FLIRT für die Eurobahn, Deutschland. stadlerrail.com. [dostęp 2013-05-01]. (niem.).
  50. ↑ Elektrischer Niederflurtriebzug FLIRT für die Berchtesgadener Land Bahn GmbH, Deutschland. stadlerrail.com. [dostęp 2013-05-01]. (niem.).
  51. ↑ Elektrischer Niederflurtriebzug FLIRT für die VIAS GmbH. stadlerrail.com. [dostęp 2013-05-01]. (niem.).
  52. ↑ Elektrischer Niederflurtriebzug FLIRT für die Hessische Landesbahn GmbH. stadlerrail.com. [dostęp 2013-05-01]. (niem.).
  53. ↑ Elektrischer Niederflurtriebzug FLIRT für die DB Regio AG. stadlerrail.com. [dostęp 2013-06-13]. (niem.).
  54. ↑ Elektrischer Niederflurtriebzug FLIRT für die DB Regio NRW GmbH. stadlerrail.com. [dostęp 2013-06-13]. (niem.).
  55. ↑ Elektrischer Niederflurtriebzug FLIRT für die BeNEX GmbH. stadlerrail.com. [dostęp 2013-06-13]. (niem.).
  56. ↑ Electric Low-floor multiple unit FLIRT for Veolia Verkehr Regio GmbH. stadlerrail.com. [dostęp 2013-06-13]. (ang.).
  57. ↑ a b Bilans katastrofy w Niemczech - 11 ofiar. rynek-kolejowy.pl, 2016-02-10. [dostęp 2016-02-10].
  58. ↑ Elektrischer Niederflurtriebzug FLIRT für Alpha Trains. stadlerrail.com. [dostęp 2013-06-13]. (niem.).
  59. ↑ a b Elektrischer Niederflurtriebzug FLIRT für den Zweckverband Verkehrsverbund Rhein-Ruhr/Abellio Rail NRW GmbH. stadlerrail.com. [dostęp 2013-08-28]. (niem.).
  60. ↑ a b c d e f FLIRTing starts in Holland. stadlerrail.com, 2013-06-13. [dostęp 2013-06-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-30)]. (ang.).
  61. ↑ a b Stadler dostarczy 45 Flirtów dla Go-Ahead Deutschland. rynek-kolejowy.pl, 2016-06-13. [dostęp 2016-06-13].
  62. ↑ a b Stadler dostarczy 11 Flirtów do obsługi trasy Murrbahn. rynek-kolejowy.pl, 2017-09-09. [dostęp 2018-04-01].
  63. ↑ a b Pierwszy Flirt 3 do obsługi połączeń w rejonie Dolnego Renu już gotowy. rynek-kolejowy.pl, 2016-06-11. [dostęp 2016-06-15].
  64. ↑ Eurobahn wyleasinguje wielosystemowe FLIRT-y. rynek-kolejowy.pl, 2015-09-16. [dostęp 2015-09-23].
  65. ↑ a b Norwegowie zamawiają dodatkowych 16 Flirtów. rynek-kolejowy.pl, 2013-02-27. [dostęp 2013-06-08].
  66. ↑ a b Pierwszy Flirt z Siedlec wyruszył na podbój Norwegii. rynek-kolejowy.pl, 2017-03-17. [dostęp 2017-03-17].
  67. ↑ a b Umowa na dostawę Flirtów dla Kolei Mazowieckich podpisana. inforail.pl, 2018-01-17. [dostęp 2018-01-18].
  68. ↑ a b Pierwsze nowe mazowieckie Flirty przewiozą pasażerów jesienią 2019 podpisana. rynek-kolejowy.pl, 2018-05-07. [dostęp 2018-10-12].
  69. ↑ a b Kurier Kolejowy, 12 nowych pociagów dla Kolei Mazowieckich [online], kurier-kolejowy.pl [dostęp 2019-03-28].
  70. ↑ Mamy wszystkie pojazdy FLIRT! [online], mazowieckie.com.pl [dostęp 2023-07-24] (pol.).
  71. ↑ Elektryczny niskopodłogowy zespół trakcyjny FLIRT dla Śląska. stadlerrail.com. [dostęp 2013-05-01].
  72. ↑ a b D. Kalinowski. Flirty ŁKA w komplecie. „Świat Kolei”. 4/2015, s. 5. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. 
  73. ↑ a b c d e f g h i Tomáš Kuchta. Class ED160 – The Longest FLIRT 3 EMUs. „Railvolution”. 3/2016, s. 38–49. Praga: M-Presse plus. ISSN 1804-3429. (ang.). 
  74. ↑ a b Stadler z umową na 12 kolejnych ezt-ów dla PKP Intercity. inforail.pl, 2019-08-21. [dostęp 2019-08-22]. (pol.).
  75. ↑ Pojechaliśmy nowymi Flirtami PKP Intercity. Czym się różnią od poprzednich? [online], www.rynek-kolejowy.pl [dostęp 2022-12-30] (pol.).
  76. ↑ PKP Intercity ma sześć z dwunastu nowych Flirtów [online], www.rynek-kolejowy.pl [dostęp 2023-07-04] (pol.).
  77. ↑ a b c d Stadler flirting in Serbia. stadlerrail.com, 2013-03-04. [dostęp 2013-06-06]. (ang.).
  78. ↑ a b Stadler z dużym zamówieniem ze Słowenii. rynek-kolejowy.pl, 2018-04-19. [dostęp 2018-11-10]. (pol.).
  79. ↑ a b Stadler Rail wins 100-million-dollar contract in Texas. stadlerrail.com, 2015-06-10. [dostęp 2015-06-16]. (ang.).
  80. ↑ a b Ruszyły testy pierwszego Flirta dla USA. rynek-kolejowy.pl, 2018-10-28. [dostęp 2018-11-22].
  81. ↑ a b Electric Low-floor Multiple-unit FLIRT for the Swiss Federal Railways (SBB) Stadtbahn Zug, Switzerland. stadlerrail.com. [dostęp 2013-05-01]. (ang.).
  82. ↑ a b Electric low-floor multiple unit FLIRT for the Swiss Federal Railways (SBB) Regio-S-Bahn Basel. stadlerrail.com. [dostęp 2013-05-01]. (ang.).
  83. ↑ Electric low-floor multiple unit FLIRTs for the Swiss Südostbahn AG, Switzerland. stadlerrail.com. [dostęp 2013-05-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-25)]. (ang.).
  84. ↑ a b Stadler dostarczy 11 Flirtów dla SOB. inforail.pl, 2016-06-29. [dostęp 2016-06-29].
  85. ↑ Elektrischer Niederflurtriebzug FLIRT TRN für die Transports Régionaux Neuchâtelois, Schweiz. stadlerrail.com. [dostęp 2013-05-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-25)]. (niem.).
  86. ↑ Elektrischer Niederflurtriebzug FLIRT für die Schweizerischen Bundesbahnen (SBB) Vaudois, Schweiz. stadlerrail.com. [dostęp 2013-05-01]. (niem.).
  87. ↑ FLIRT – Niederflur-Gelenktriebwagen für die «Transports Publics Fribourgeois» (Freiburgische Verkehrsbetriebe), Schweiz. stadlerrail.com. [dostęp 2013-05-01]. (niem.).
  88. ↑ a b Stadler dostarczy 52 Flirty dla BSL. inforail.pl, 2018-01-19. [dostęp 2018-02-28].
  89. ↑ Elektrischer Niederflurtriebzug FLIRT France für die Schweizerischen Bundesbahnen (SBB), Schweiz/Frankreich. stadlerrail.com. [dostęp 2013-08-28]. (niem.).
  90. ↑ a b Electric Low-floor Multiple-unit FLIRTs for the Swiss Federal Railways (SBB) Wiesental, Germany. stadlerrail.com. [dostęp 2013-05-01]. (ang.).
  91. ↑ a b Electric Low-floor Multiple-unit TILO FLIRT for the Swiss Federal Railways (SBB), Switzerland / Italy. stadlerrail.com. [dostęp 2013-05-01]. (ang.).
  92. ↑ a b Elektrischer Niederflurtriebzug FLIRT TILO für die Schweizerischen Bundesbahnen (SBB), Schweiz/Italien. stadlerrail.com. [dostęp 2016-02-09]. (niem.).
  93. ↑ Pierwsze pociągi Stadler dla Szwecji. stadlerrail.com, 2013-11-14. [dostęp 2013-11-17].
  94. ↑ a b c Stadler pobił kolejny rekord – pociąg dla Szwecji wyprodukowany w ciągu roku. rynek-kolejowy.pl, 2014-10-23. [dostęp 2014-11-02].
  95. ↑ Electric low-floor multiple unit FLIRT for MÁV ZRt. (Hungarian State Railways), Hungary. stadlerrail.com. [dostęp 2013-05-01]. (ang.).
  96. ↑ a b c d Exporterfolg: Ein FLIRT für Budapest. stadlerrail.com, 2005-03-18. [dostęp 2013-06-08]. (niem.).
  97. ↑ a b Roland von Bagratuni: Węgry: Firma Stadler otrzymała zamówienie na kolejne 30 składów Flirt. inforail.pl, 2007-08-11. [dostęp 2012-11-13].
  98. ↑ a b Pierwsze Flirty dla MAV. inforail.pl, 2014-02-27. [dostęp 2014-03-07].
  99. ↑ a b c Setny FLIRT rozpoczął kursowanie na Węgrzech. kurier-kolejowy.pl, 2015-05-26. [dostęp 2015-05-28].
  100. ↑ a b c d e f g Stadler wins order for the delivery of 48 FLIRTs in Hungary. stadlerrail.com, 2013-02-28. [dostęp 2013-06-08]. (ang.).
  101. ↑ a b 21 more Stadler FLIRTs to Hungary. stadlerrail.com, 2015-07-15. [dostęp 2016-02-04]. (ang.).
  102. ↑ Komplet Flirtów w MÁV-Start. inforail.pl, 2017-01-27. [dostęp 2017-01-28].
  103. ↑ a b c d Rázó László. Indulhat a GYSEV-FLIRT motorvonatok gyártása. „GYSEV magazin”. 01/2012. s. 4-5. [dostęp 2013-06-08]. (węg.). 
  104. ↑ a b c GYSEV and Stadler signed contract on EMU delivery – first new FLIRT to arrive at Sopron early 2014. stadlerrail.com, 2012-12-13. [dostęp 2013-06-08]. (ang.).
  105. ↑ a b Jakub Madrjas: Węgrzy zamawiają kolejne Flirty. rynek-kolejowy.pl, 2016-09-01. [dostęp 2016-09-01].
  106. ↑ a b c Pierwszy FLIRT z Siedlec dotarł na Węgry. kurier-kolejowy.pl, 2017-11-30. [dostęp 2017-12-07].
  107. ↑ a b Electric Low-floor Multiple-unit FLIRT for Sistemi Territoriali S.p.A. , Italy. stadlerrail.com. [dostęp 2013-05-01]. (ang.).
  108. ↑ a b Electric Low-floor Multiple-unit FLIRT for the Südtiroler Transportstrukturen AG (STA), Italy. stadlerrail.com. [dostęp 2013-05-01]. (ang.).
  109. ↑ Electric low-floor multiple unit FLIRT for Ferrovie del Gargano, Italy. stadlerrail.com. [dostęp 2013-05-01]. (ang.).
  110. ↑ Elektrischer Niederflurtriebzug FLIRT für Ferrotramviaria (FT), Italien. stadlerrail.com. [dostęp 2013-05-01]. (niem.).
  111. ↑ Elektrischer Niederflurtriebzug FLIRT für Ferrovie Emilia Romagna (Italien). stadlerrail.com. [dostęp 2013-05-01]. (niem.).
  112. ↑ a b È nata TPER: Trasporto Passeggeri Emilia-Romagna. fer-online.it, 2012-02-28. [dostęp 2013-05-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-07)]. (wł.).
  113. ↑ a b Stadler Polska z nowymi zleceniami dla włoskich klientów. rynek-kolejowy.pl, 2015-11-09. [dostęp 2015-11-19].
  114. ↑ a b FLIRT-y wyprodukowane przez Stadlera jadą z Siedlec do Włoch. inforail.pl, 2017-03-22. [dostęp 2017-03-27].
  115. ↑ a b Pierwszy bimodalny FLIRT. inforail.pl, 2017-06-19. [dostęp 2017-08-01].
  116. ↑ Algeria DZ. stadlerrail.com. [dostęp 2013-06-08]. (ang.).
  117. ↑ a b Ryszard Piech: Algier: Ruszyły składy Flirt. inforail.pl, 2009-05-12. [dostęp 2012-11-13].
  118. ↑ Stadler utworzy joint venture w Algierii. rynek-kolejowy.pl, 2015-11-13. [dostęp 2015-11-17].
  119. ↑ a b c d e f g h i j Fritz Schaad. FLIRT EMUs For Belarus. „Railvolution”. 4/2011. s. 60-67. [dostęp 2013-06-08]. [zarchiwizowane z adresu 2015-03-07]. (ang.). 
  120. ↑ a b c Białoruś zamawia sześć Flirtów. rynek-kolejowy.pl, 2013-01-09. [dostęp 2013-01-10].
  121. ↑ Koleje Białoruskie kupują nowe składy. Od Stadlera [online], inforail.pl [dostęp 2019-01-22] (pol.).
  122. ↑ LEO Express a.s. Referencje Stadler. stadlerrail.com. [dostęp 2012-05-27]. (ang.).
  123. ↑ Pierwszy Flirt z Siedlec dla Leo Expressu. rynek-kolejowy.pl, 2012-02-06. [dostęp 2012-05-27].
  124. ↑ a b Jak se zrodil Leo Express. „Leo Express”. 1/2013, s. 6-7. C.O.T. media, s. r. o.. (cz.). 
  125. ↑ Testy Flirta dla Czechów na linii E-20 - zobacz zdjęcia. rynek-kolejowy.pl, 2012-04-28. [dostęp 2012-05-27].
  126. ↑ a b c Czechy: Leo Express w pełnej gotowości. Debiut nowego przewoźnika już za miesiąc. rynek-kolejowy.pl, 2012-11-11. [dostęp 2013-06-10].
  127. ↑ Najnowocześniejszy pociąg na czeskich torach oficjalnie zaprezentowany. rynek-kolejowy.pl, 2012-04-24. [dostęp 2012-05-27].
  128. ↑ LEO Express and Stadler presented new intercity FLIRT at InnoTrans. stadlerrail.com, 2012-09-18. [dostęp 2013-06-09]. (ang.).
  129. ↑ a b jp. Aktuality z LEO Expressu. „Železniční magazín”. 9/2012, s. 6. Praga: M-Presse plus, s. r. o.. ISSN 1212-1851. (cz.). 
  130. ↑ Kolejny pociąg Leo Express w Czechach. rynek-kolejowy.pl, 2012-10-26. [dostęp 2013-06-10].
  131. ↑ Rozpoczynają się testy dynamiczne Flirtów LEO Express. inforail.pl, 2017-05-09. [dostęp 2017-05-11]. (pol.).
  132. ↑ Jest dopuszczenie dla Flirtów Leo Express. „Postawa UTK godna naśladowania" [online], inforail.pl, 18 lipca 2018 [dostęp 2018-11-18] (pol.).
  133. ↑ LEO Express wjechał do Polski [online], inforail.pl, 20 lipca 2018 [dostęp 2018-11-08] (pol.).
  134. ↑ Elektriraudtee ja Stadler allkirjastasid uute rongide hankelepingu. uudisvoog.postimees.ee, 2010-08-04. [dostęp 2015-03-22]. (est.).
  135. ↑ Stadleri tehases on valminud esimene uute reisirongide vagun. uus.elektriraudtee.ee, 2012-01-20. [dostęp 2013-06-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-25)]. (est.).
  136. ↑ Stadleri tehasesse tarniti esimesed rongirattad. uus.elektriraudtee.ee, 2012-01-26. [dostęp 2013-06-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-25)]. (est.).
  137. ↑ Esimese diiselrongi mootori test. uus.elektriraudtee.ee, 2012-03-23. [dostęp 2013-06-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-25)]. (est.).
  138. ↑ Toimusid uue rongi vagunikere katsetused. uus.elektriraudtee.ee, 2012-04-04. [dostęp 2013-06-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-25)]. (est.).
  139. ↑ Alustati esimeste reisirongide komplekteerimisega. uus.elektriraudtee.ee, 2012-05-02. [dostęp 2013-06-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-25)]. (est.).
  140. ↑ Valmisid esimesed alusvankrid. uus.elektriraudtee.ee, 2012-06-21. [dostęp 2013-06-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-25)]. (est.).
  141. ↑ Alustati esimeste reisirongide sisustamisega. uus.elektriraudtee.ee, 2012-07-06. [dostęp 2013-06-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-25)]. (est.).
  142. ↑ Esimesed reisirongid on valmimas. uus.elektriraudtee.ee, 2012-08-28. [dostęp 2013-06-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-25)]. (est.).
  143. ↑ Esimesed reisirongid on saabunud Stadleri testimiskeskusesse. uus.elektriraudtee.ee, 2012-09-13. [dostęp 2013-06-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-25)]. (est.).
  144. ↑ a b c lp: Estonia: Pierwszy Flirt czeka na oficjalne przekazanie - fotorelacja. rynek-kolejowy.pl, 2012-12-04. [dostęp 2013-06-15].
  145. ↑ Esimene uus rong saabus Elektriraudtee depoosse. uus.elektriraudtee.ee, 2012-11-17. [dostęp 2013-06-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-25)]. (est.).
  146. ↑ Esimene uus diiselrong asus Eesti suunas teele. uus.elektriraudtee.ee, 2012-12-07. [dostęp 2013-06-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-25)]. (est.).
  147. ↑ a b Petr Kadeřávek. The First Estonian FLIRTs. „Locomotive-Inform”. 4/2013. s. 64-66. [dostęp 2013-06-15]. (ang.). 
  148. ↑ RW: Pierwsze FLIRT-y trafiły do Estonii. kurier-kolejowy.pl, 2012-12-14. [dostęp 2013-06-06].
  149. ↑ Ülevaade detsembrikuu katsetustest. uus.elektriraudtee.ee, 2013-01-07. [dostęp 2013-06-15]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (est.).
  150. ↑ Täna algavad uute reisirongide katsesõidud. uus.elektriraudtee.ee, 2013-01-08. [dostęp 2013-06-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-25)]. (est.).
  151. ↑ a b Ülevaade jaanuarikuu katsetustest. uus.elektriraudtee.ee, 2013-02-01. [dostęp 2013-06-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-25)]. (est.).
  152. ↑ Ülevaade veebruarikuu rongikatsetustest. uus.elektriraudtee.ee, 2013-03-18. [dostęp 2013-06-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-25)]. (est.).
  153. ↑ Stadler korraldab brutomassi katsetusi. uus.elektriraudtee.ee, 2013-03-19. [dostęp 2013-06-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-25)]. (est.).
  154. ↑ Ülevaade märtsikuu rongikatsetustest. uus.elektriraudtee.ee, 2013-04-10. [dostęp 2013-06-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-25)]. (est.).
  155. ↑ Ülevaade aprillikuu rongikatsetustest. uus.elektriraudtee.ee, 2013-05-17. [dostęp 2013-06-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-25)]. (est.).
  156. ↑ a b Ülevaade maikuu rongikatsetustest. uus.elektriraudtee.ee, 2013-05-30. [dostęp 2013-06-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-25)]. (est.).
  157. ↑ EXPO 1520: Flirt dla Estonii. rynek-kolejowy.pl, 2013-09-11. [dostęp 2013-09-14].
  158. ↑ a b c d PS Trade Trans: PS Trade Trans dostarczył pociąg pasażerski Stadlera do Moskwy. rynek-kolejowy.pl, 2013-09-12. [dostęp 2013-09-14].
  159. ↑ a b c The supplier of trains to Pääkaupunkiseudun Junakalusto Oy was decided. junakalusto.fi, 2006-08-31. [dostęp 2013-07-07]. (ang.).
  160. ↑ Pääkaupunkiseudun Junakalusto Oy sai tarjoukset viideltä kalustovalmistajalta. junakalusto.fi, 2006-01-12. [dostęp 2013-07-07]. (fiń.).
  161. ↑ (nota firmowa). junakalusto.fi, 2006-10-31. [dostęp 2013-07-09]. (fiń.).
  162. ↑ Roll-out des ersten FLIRT für Helsinki. stadlerrail.com, 2008-10-07. [dostęp 2013-06-08]. (niem.).
  163. ↑ First presentation of the new city train. junakalusto.fi, 2008-12-17. [dostęp 2013-07-07]. (ang.).
  164. ↑ a b c Uusi kaupunkijuna aloittaa liikennöinnin. junakalusto.fi, 2009-11-13. [dostęp 2013-07-07]. (fiń.).
  165. ↑ Hot FLIRT in the cold north. stadlerrail.com, 2009-11-18. [dostęp 2013-06-08]. (ang.).
  166. ↑ Stadler successful in Helsinki. stadlerrail.com, 2011-12-12. [dostęp 2013-06-08]. (ang.).
  167. ↑ a b Flirty za miliard złotych powstaną w Polsce. rynek-kolejowy.pl, 2015-05-06. [dostęp 2015-05-08].
  168. ↑ a b W Siedlcach ruszyła produkcja pierwszych Flirtów dla Holandii. rynek-kolejowy.pl, 2015-11-12. [dostęp 2015-11-16].
  169. ↑ Pierwsze Flirty dla Holendrów już gotowe. rynek-kolejowy.pl, 2016-02-02. [dostęp 2016-02-03].
  170. ↑ Pierwsze FLIRTy dla Nederlandse Spoorwegen gotowe. kurier-kolejowy.pl, 2016-03-18. [dostęp 2016-03-19].
  171. ↑ Stadler zaprezentował Flirta dla Kolei Holenderskich. inforail.pl, 2016-09-20. [dostęp 2016-09-27].
  172. ↑ Stadler wybuduje halę serwisową w Holandii. rynek-kolejowy.pl, 2017-07-19. [dostęp 2017-09-16].
  173. ↑ Błąd ludzki przyczyną katastrofy kolejowej w Bawarii?. kurier-kolejowy.pl, 2016-02-10. [dostęp 2016-02-10].
  174. ↑ a b Stadler wins in Norway. stadlerrail.com, 2008-08-19. [dostęp 2013-06-08]. (ang.).
  175. ↑ a b Intercity FLIRT for Norway. stadlerrail.com, 2010-09-23. [dostęp 2013-06-09]. (ang.).
  176. ↑ Flirty dla kolei norweskich powstają w Siedlcach. rynek-kolejowy.pl, 2017-06-08. [dostęp 2017-07-14].
  177. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Karol Trammer. Przetarg przez mękę. „Z Biegiem Szyn”. nr 4 (25) lipiec-sierpień 2006. s. 2. [dostęp 2013-06-08]. 
  178. ↑ Podpisanie umowy z Samorządem Województwa Śląskiego; Stadler dostarczy 4 pociągi FLIRT. 2006-07-27. [dostęp 2012-03-05].
  179. ↑ a b c Karol Wach: Pierwsze Flirty już na Mazowszu. inforail.pl, 2008-06-03. [dostęp 2012-09-10].
  180. ↑ a b Karol Trammer. Taborowe fajerwerki. „Z Biegiem Szyn”. nr 4-5 (37) lipiec-październik 2008. s. 9. [dostęp 2013-06-08]. 
  181. ↑ EU47 czy EU11 - jak oznaczyć TRAXX-y KM?. rynek-kolejowy.pl, 2011-09-05. [dostęp 2012-03-03].
  182. ↑ Rozpoczęła się produkcja Flirtów dla Kolei Mazowieckich [online], rynek-kolejowy.pl, 8 października 2018 [dostęp 2018-12-20].
  183. ↑ TK Telekom i Sim Factor wykonają symulator FLIRT-a 3 dla KM [online], kurier-kolejowy.pl, 30 listopada 2018 [dostęp 2018-12-20].
  184. ↑ Katowice: Nowe pociągi na trasach województwa śląskiego. 2008-10-02. [dostęp 2012-03-05].
  185. ↑ Start SKR Tychy Miasto – Katowice. 2008-12-16. [dostęp 2012-03-05].
  186. ↑ Flirty do Częstochowy. rynek-kolejowy.pl, 2009-11-10. [dostęp 2012-03-09].
  187. ↑ Szybka Kolej Regionalna wjeżdża do Sosnowca. rynek-kolejowy.pl, 2010-12-06. [dostęp 2012-03-09].
  188. ↑ PAP: Katowice: Flirty pojadą do Częstochowy. inforail.pl, 2011-01-21. [dostęp 2012-11-13].
  189. ↑ Flirt się wykoleił, są ranni, utrudnienia do czwartku. Gazeta Wyborcza, 2010-08-18. [dostęp 2011-11-19].
  190. ↑ Śląsk: Wykoleił się pociąg, są poturbowani. rmf24.pl, 2010-08-18. [dostęp 2012-03-07].
  191. ↑ Śląskie: naprawiony Flirt już w Katowicach. rynek-kolejowy.pl, 2012-08-21. [dostęp 2012-08-22].
  192. ↑ Pociągi nowego przewoźnika – Kolei Śląskich – wyjechały na tory. Gazeta Prawna, 2011-10-01. [dostęp 2011-10-03].
  193. ↑ EN75-003
  194. ↑ Podczas ŚDM Koleje Śląskie przewiozły dodatkowo ok. 27 tys. pasażerów. kurier-kolejowy.pl, 2016-08-04. [dostęp 2016-08-05].
  195. ↑ Efektowny Flirt dla Łódzkiej Kolei Aglomeracyjnej. rynek-kolejowy.pl, 2012-12-13. [dostęp 2013-06-06].
  196. ↑ a b Rozpoczęła się produkcja pierwszego pociągu FLIRT dla Łódzkiej Kolei Aglomeracyjnej. „Technika Transportu Szynowego”. 9/2013, s. 7. Radom: Instytut Naukowo-Wydawniczy „TTS”. ISSN 1232-3829. 
  197. ↑ Pierwszy Flirt dla ŁKA gotowy. rynek-kolejowy.pl, 2014-01-30. [dostęp 2014-01-31].
  198. ↑ Pierwszy Flirt3 dla ŁKA na testach w Żmigrodzie. inforail.pl, 2014-02-17. [dostęp 2014-02-17].
  199. ↑ Flirty 3 dla ŁKA już w Łodzi, jutro prezentacja. inforail.pl, 2014-04-29. [dostęp 2014-04-29].
  200. ↑ ŁKA: pierwsze sześć Flirtów dotarło do Łodzi. kurier-kolejowy.pl, 2014-04-30. [dostęp 2015-04-30].
  201. ↑ Pociągi ŁKA już kursują do Sieradza. kurier-kolejowy.pl, 2014-06-16. [dostęp 2015-04-30].
  202. ↑ Kasper Fiszer: ŁKA: Flirty dotarły, rusza kolej obwodowa. transport-publiczny.pl, 2014-10-27. [dostęp 2014-10-27].
  203. ↑ ŁKA: Flirty z ŁKA zgodne z TSI. rynek-kolejowy.pl, 2015-11-23. [dostęp 2015-11-23].
  204. ↑ ŁKA przyjechała do Warszawy w 58 minut. rynek-kolejowy.pl, 2016-03-05. [dostęp 2016-03-05].
  205. ↑ Połączenie ŁKA do Warszawy sukcesem. Pociągi pełne, wydłużą zestawienia. rynek-kolejowy.pl, 2016-03-14. [dostęp 2016-03-14].
  206. ↑ Dziesięć tysięcy pielgrzymów w pociągach ŁKA na ŚDM. kurier-kolejowy.pl, 2016-08-01. [dostęp 2016-08-08].
  207. ↑ Jest już nowy „Kurier Kolejowy”. kurier-kolejowy.pl, 2015-06-02. [dostęp 2015-06-08].
  208. ↑ a b c 15 Flirtów już gotowych. Prezentacja w Katowicach. kurier-kolejowy.pl, 2015-08-08. [dostęp 2015-08-10].
  209. ↑ 11 pociągów FLIRT3 dla PKP Intercity już gotowych. kurier-kolejowy.pl, 2015-07-17. [dostęp 2015-07-17].
  210. ↑ Flitrem na Trako!. inforail.pl, 2015-09-22. [dostęp 2015-09-23].
  211. ↑ FLIRT3 z dopuszczeniem do ruchu. inforail.pl, 2015-11-02. [dostęp 2015-11-02].
  212. ↑ Flirt3 dla PKP Intercity zgodny z TSI. inforail.pl, 2015-12-04. [dostęp 2015-12-09].
  213. ↑ PKP Intercity pokazało Flirty w Olsztynie i Kielcach. rynek-kolejowy.pl, 2015-10-12. [dostęp 2015-10-12].
  214. ↑ Pesa Dart dopuszczony do eksploatacji. rynek-kolejowy.pl, 2015-10-30. [dostęp 2015-10-30].
  215. ↑ Kolejne dwa Flirty odebrane. Mają już 14. rynek-kolejowy.pl, 2015-11-13. [dostęp 2015-11-13].
  216. ↑ Odbiory Flirtów na ostatniej prostej. inforail.pl, 2015-11-20. [dostęp 2015-11-20].
  217. ↑ 18 Flirtów już w PKP Intercity. rynek-kolejowy.pl, 2015-11-27. [dostęp 2015-11-27].
  218. ↑ Wszystkie Flirty3 odebrane przez PKP Intercity. inforail.pl, 2015-12-10. [dostęp 2015-12-11].
  219. ↑ Stadler i Pesa tłumaczą przyczyny awarii swoich pojazdów. rynek-kolejowy.pl, 2016-01-04. [dostęp 2016-01-04].
  220. ↑ Flirty PKP IC skończyły roczek. rynek-kolejowy.pl, 2016-12-11. [dostęp 2016-12-18].
  221. ↑ Wprowadzony nowy rozkład jazdy. Ruch pociągów odbywa się bez zakłóceń. kurier-kolejowy.pl, 2016-12-11. [dostęp 2016-12-18].
  222. ↑ Nowy roczny rozkład jazdy PKP Intercity - od 11 grudnia nowe połączenia i krótsze czasy przejazdu. kurier-kolejowy.pl, 2016-11-08. [dostęp 2017-01-14].
  223. ↑ Rezultat budowy łącznicy Kraków Zabłocie – Kraków Krzemionki wykorzystany słabo. rynek-kolejowy.pl, 2017-11-16. [dostęp 2017-12-30].
  224. ↑ Rozkład jazdy wprowadzony bez utrudnień. Kolejny odcinek z 200 km/h na CMK. rynek-kolejowy.pl, 2017-12-10. [dostęp 2017-12-30].
  225. ↑ Łódź: Ruszyła budowa zaplecza Stadlera dla flirtów IC. rynek-kolejowy.pl, 2018-09-07. [dostęp 2018-11-18].
  226. ↑ 20 milionów km Flirtów PKP Intercity. W 3 lata. inforail.pl, 2019-01-21. [dostęp 2019-02-03].
  227. ↑ P.K.P. Intercity, Wszystkie pociągi FLIRT produkcji Stadler Polska w parku taborowym PKP Intercity [online], www.intercity.pl [dostęp 2023-12-22] (pol.).
  228. ↑ Stadler zaprezentował pierwszego FLIRT-a dla USA. inforail.pl, 2017-10-12. [dostęp 2018-01-02].
  229. ↑ USA: Baza utrzymaniowa dla pociągów Stadlera już gotowa. rynek-kolejowy.pl, 2018-05-26. [dostęp 2018-11-12].
  230. ↑ USA: Kolei TexRail na lotnisko Dallas Fort Worth otwarta - Rynek Lotniczy [online], www.rynek-lotniczy.pl [dostęp 2019-01-14].
  231. ↑ FLIRT-y obsłużą trasę widokową w Przełęczy Św. Gotarda. inforail.pl, 2017-12-22. [dostęp 2017-12-23].
  232. ↑ Stadler dostarczy 14 Flirtów do Szwajcarii. rynek-kolejowy.pl, 2017-03-29. [dostęp 2017-03-30].
  233. ↑ a b Stadler Flirt: 100% dostępności w Szwecji, od 98 do 99% w Polsce. rynek-kolejowy.pl, 2017-03-24. [dostęp 2017-03-27].
  234. ↑ W Siedlcach powstają EZT-y dla Węgier i Holandii. kurier-kolejowy.pl, 2016-02-02. [dostęp 2016-02-03].
  235. ↑ Zobacz nowe FLIRT-y dla Węgrów montowane w Siedlcach. kurier-kolejowy.pl, 2016-04-11. [dostęp 2016-04-15].
  236. ↑ a b PKP Cargo przewiezie Flirty z Polski na Węgry. rynek-kolejowy.pl, 2016-04-26. [dostęp 2016-04-26].
  237. ↑ InfoRail: Siedlce kończą budowę pierwszego Flitra dla GySEV. inforail.pl, 2013-10-08. [dostęp 2013-10-08].
  238. ↑ MW, RG: Pierwszy z Flirtów już dotarł na Węgry. kurier-kolejowy.pl, 2013-12-08. [dostęp 2013-12-18].
  239. ↑ Flirt z Siedlec dla GySEV ruszył na testy. kurier-kolejowy.pl, 2018-09-06. [dostęp 2018-11-29].
  240. ↑ Bologna, fondi ex metrò: via libera al’acquisto di 7 treni Stadler Etr 350. sassuolo2000.it, 2014-02-14. [dostęp 2015-11-19]. (wł.).

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Pojazdy produkowane przez Stadler Rail
Zespoły trakcyjne
Elektryczne
Uniwersalne
Dużych prędkości
Wagony silnikowe
Spalinowe
Lokomotywy
Elektryczne
Spalinowe
Hybrydowe
Pojazdy miejskie
Kolej miejska
Metro
Tramwaje
Trolejbusy
Autobusy
Pojazdy trakcyjne eksploatowane w Polsce
Lokomotywy elektryczne
Lokomotywy spalinowe
Lokomotywy parowe[B]
Elektryczne wagony i zespoły trakcyjne
Spalinowe zespoły trakcyjne
Autobusy szynowe
Spalinowe wagony silnikowe
Parowozy wąskotorowe[B]
Spalinowozy wąskotorowe
Wąskotorowe spalinowe
wagony silnikowe
  1. ↑ Kursywą zaznaczone serie wycofane z ruchu liniowego.
  2. ↑ a b Wymienione tylko ważniejsze serie.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Stadler_FLIRT&oldid=73876963”